1409 in Mayori Rzelino (ZSW nr 1314), 1410 de Maiori Rczelino (AC 2, 160v), 1410 in Rczelino Maiori (CP 10, 413), 1423 kop. 1488-92 Trczelyno capituli (LBP 48), 1444 Maius Rczelino (PZ 15, 20), 1444 kop. 1772 Maius Trzcielino (CP 381 nr 45), 1459 Trczelino (CP 29, 211v), 1461 Trczelyno (CP 10, 414v), 1485 Trzczelyno (CP 31, 94), 1510 Trczelino capituli (LBP 97), 1521 Trzelyno (CP 111, 105), 1531 Trzcelynko, Trczelynko (CP 111, 126v-127), 1567 Trzcielinko (AC 1 nr 625), 1563 Trzcielino Minus (ASK I 5, 218), 1577 Trczielino Maius (ASK I 5, 680v), 1580 Trzcielino Minus (ŹD 15), potem Trzcielin Mały (Mniejszy), obecnie część wsi Trzcielin, 5 km na NNW od Stęszewa.

1. 1508 n. pow. pozn., par. Konarzewo (ASK I 3, 5).

2. 1445 rozgraniczenie M.R. kapituły pozn. i Trzcielina Małego nal. do Mikołaja ze Stęszewa →Trzcielin; 1459 kapituła pozn. wyznacza delegatów do przeprowadzenia rozgraniczenia wsi T. (CP 29, 2111v); 1463, 1494 rozgraniczenie →p. 3; 1509 wieś T. ma dobrze oznaczone granice, naprawy wymagają tylko kopce na granicy z Trzcielinem pana Mosińskiego (CP 111, 30v); 1516 granice z Konarzewem, Trzcielinem Mosińskiego, Lisówkami i Dupiewem są dobre, tylko ta z Trzcielinem wymaga naprawy (CP 111, 84); 1531 granice T. z Trzcielinem, Konarzewem, Dupiewem i Lisówkami są dobre; Lisówki graniczą z T. i Trzcielinem [szlach.]; znaczna struga, na której można założyć staw (CP 111, 126v-127).

3. Własn. kościelna – kapituły kat. pozn. 1408 Jan z Niepartu [kan. pozn.] przedstawia w sądzie dok. w sprawie 5 grz. czynszu z M.R. (ZSW nr 1314); 1410 tenże kupuje od Wincentego i [jego bratanka] Mikołaja 1 grz. czynszu z M.R. z zastrz. pr. odkupu za 10 grz. (AC 2, 160v); 1410 tenże przeznacza 8 grz. czynszu z R.M. na uposażenie nowej altarii w katedrze pozn., którą obsadzać mają wikariusze kat. pozn. (CP 10, 413-414; Wp. 7 nr 667; o altarii tej: Now. 1, 395); 1412, 1414 Jan z Niepartu nabywa R. od Wincentego z R. i jego bratanka Mikołaja →Trzcielin; 1416 Zofia, Hanka i jej mąż Tomisław dziedzice z Unięcic pozywają kapitułę kat. pozn. o R., ale otrzymawszy od niej 100 grz., odstępują od swych pr. do tej dziedziny (Wp. 5 nr 259; PZ 4, 165).

1426-28 Florian [z Poklatek] kan. pozn., regens (tutor) wsi T. w imieniu kapituły pozn. toczy proces z Wojc. Tatarzynem i Wojc. Owieczką z Konarzewa [zapewne jako dziedzicami szlach. wsi T.] o pr. patronatu kościoła par. w Konarzewie; pełnomocnik szlachciców przedstawia dawne dokumenty prezent, m. in. dok. wystawiony przez Wincentego i Mikołaja braci z R.M. (ACC 9 k. 132v, 215, 263v; ACC 11, 115).

1448 kapituła pozn. oświadcza, że czynsz płacony altarii w kat. pozn. ze wsi kapitulnej R., która ulegała spustoszeniu w wyniku wojen [zwrot retoryczny], nie wystarczał na utrzymanie altarysty, więc dodano mu 2 grz. czynszu z Wir; ponieważ R. jest obecnie odbudowane (reintegrata), kapituła odwołuje tę decyzję i postanawia, że regens z R. ma płacić cały czynsz (AC 2 nr 362); 1459 granice →p. 2; 1461 kapituła pozn. postanawia, by wikariusze katedralni dochodzili 2 grz. czynszu z Wir, a uwalniają od tej sumy regensa wsi T. (CP 29, 232v; CP 10, 414v); 1463 kapituła pozn. zezwala kanonikowi Stan. Młyńskiemu zarządzającemu wsią T. pobrać 5 grz. za wydatki związane z dokonanym rozgraniczeniem (CP 30, 21v-22); 1468 kapituła zezwala, by kan. [Stan.] Młyński powierzył zarząd wsi T. kanonikowi Janowi Łukowskiemu (CP 30, 98v); 1474 po śmierci Stan. Młyńskiego kapituła powierza wieś T. kanonikowi Andrzejowi Rogalińskiemu; taksa za T. zostaje ustalona na 6 grz. (CP 30, 152); 1480 kan. Rogaliński ustępuje z zarządu wsi T., którą otrzymuje kan. [Mik.] Czacki (CP 31, 38v); 1483 kan. Czacki ustępuje z T., który otrzymuje kan. [Bartłomiej] Kiełbasa [z Tymieńca] (CP 31, 81); 1485 wobec śmierci kan. Kiełbasy, kapituła posyła kan. Marcina [Słapa z Dąbrowy] syna Potencjana, aby dokonał oględzin stanu zasiewów, owiec, wołów, krów, koni i budynków w T.; wieś otrzymuje w zarząd kan. Winc. Karczewski, a po jego śmierci Abraham Zbąski; kapituła poleca spisać mu dok., którym mógłby bronić kmieci z T. [przed sąsiadami?] (CP 31 k. 94, 95, 96, 97); 1486 kap. postanawia, że kustosz [Zbąski] jako regens wsi T. ma płacić czynsz dla wikariusza kat., a gdyby nie płacił, należy upominać jego, a nie kmieci (CP 31, 109); 1494 kustosz Abraham Zbąski zobowiązuje się w ciągu roku odbudować dwór w T., oznaczyć granice i osadzić kmieci na opust. rolach pod karą odebrania mu tej wsi, a 1496 ponawia to zobowiązanie (CP 32 k. 70, 126v); 1496 wikariusze kat. skarżą się na niezapłacenie czynszu z T. (CP 32, 129); 1499 wśród wsi zalegających z zapłatą podatków król. wymieniono T. pana [Abrahama] Zbąskiego (PG 62, 11); 1500 kapituła postanawia wysłać posłów do kustosza Zbąskiego na rozmowy w sprawie zniszczenia i odbudowy dworu w T. (CP 33, 8); 1500 po ustąpieniu Zbąskiego [który opuścił stan duchowny] kap. powierza T. kanonikowi [Mik.] Oleskiemu; Zbąski zobowiązuje się zapłacić kapitule 5 grz. na naprawę dworu w T., który uległ zniszczeniu w czasie, gdy był on regensem tej wsi (CP 33, 13v-14).

Wizytacje wsi prestymonialnej T.: 1500 w T. jest 10 ł., z tego 8 jest os., a jeden nowo osadzony i obdarzony wolnizną na 6 lat; 1 ł. opust. uprawiają kmiecie za czynsz 1/2 grz.; kmiecie płacą ze swych łanów po 1/2 kopy gr czynszu wikariuszom kat. pozn.; sołectwo ma 2 ł., folw. 4 ł., ale regens nie uprawia nic dla siebie, a sprzedaje role kmieciom; są 2 karczmy z dobrymi rolami; karczmy trzymają kmiecie za czynsz (1 grz. i 1 kopy gr); dwór regensa zupełnie zniszczony, obecny regens dopuścił do upadku wszystkich budynków, a ich resztki sprzedał panu Konarzewskiemu; za poprzedniego regensa Rogalińskiego budynki były w dobrym stanie; kmiecie skarżą się na Konarzewskiego, że wzbrania im korzystania z pastwisk, zmuszając do nadzwyczajnych prac; także rządca z Dupiewa przepędza ich bydło, chociaż wynajęli od niego pastwiska za miarę owsa i 2 koguty; rządca regensa zjawia się we wsi wyłącznie dla zebrania czynszów; ponieważ regens nie bywa w T., kmiecie się na niego nie skarżą i nie wykonują żadnych prac (CP 111, 12v-13); 1509 regens kan. Zygmunt [z Kamieńca]; w T. jest 8 ł. os. i 2 ł. od dawna opust., które kmiecie uprawiają w zamian za czynsz; ze swych łanów kmiecie płacą po 1/2 kopy gr wikariuszom kat. pozn., kustoszowi pozn. po 1 wiard. tytułem dzies., a regensowi po 2 koguty i 30 jaj; sołectwo ma 2 ł., folw. 4 ł., ale te leżą nieuprawiane, kmiecie pracują tam tylko po 1 dniu; są 2 karczmy, które trzymają kmieć Maciej (płaci 1 kopę gr) i wd. Maszewa (płaci 1/2 kopy gr); brak lasów, jest tylko trochę olch; dwór dobrze ogrodzony, ma dom z izbą i komorą, zbudowany przez [Mik.] Otuskiego; kmiecie za korzystanie z pastwisk muszą pracować dla Piotra Konarzewskiego, a sołtysowi z Dupiewa dawać miarę owsa; panu [Hieronimowi] Mosińskiemu kmiecie dają po 1 mierze owsa za utrzymanie bydła w jego wsi [szlach.] Trzcielin; dawali też [kanonikowi] Zbąskiemu po achtelu piwa i 2 koguty jako stację (CP 111, 30); 1510 kapituła wobec skarg kmieci z Lisówek, T. i Skrzynek na regensa kan. Zygmunta [z Kamieńca] postanawia, by kmiecie pracowali po 1 dniu w tygodniu podług zwyczaju sąsiednich wsi szlach. (AC 1 nr 1026); 1516 regens kan. [Mik.] Jaktorowski; w T. jest 9 ł. os., na których siedzą Grzegorz Dzielisz, Marcin Dzielisz, Mikołaj syn Pawła, Marcin Mysso, Grzegorz Rusek, Mac. Rusek, Maciej Maciek, Jan Maciek, Mac. Vnchow; 1 ł. ma jeszcze 1 rok wolnizny; 1 ł. opust., uprawia go stary Marcin Rusek, który mieszka we dworze; kmiecie płacą z każdego łanu po 1/2 kopy gr, 2 kapłony i 30 jaj; sołectwo ma 2 ł., które uprawiają kmiecie w zamian za czynsz; folw. może mieć 3 ł., uprawiane przez kmieci dla regensa podług możliwości; dwór jest ogrodzony, choć ogrodzenie wymaga miejscami naprawy; dwór ma izbę czarną, małą świetlicę (pallacium) i komórkę jakby dla zagrodnika; stodoła nowa i dobra, obora (bubuletum) nowa, ale już zniszczona; we wsi są 2 karczmy bez budynków, trzymają je Marcin Mysz (płaci 1/2 kopy gr) i Mac. Kuciek (płaci 1 kopę gr), 5 zagród od dawna opust.; brak lasów, gdzieniegdzie stoją olchy; kmiecie skarżą się, że są zmuszani do prac ponad zwyczaj (CP 111, 83v-84); 1521 regens kan. [Mik.] Jaktorowski; w T. jest 9 ł. os., z których kmiecie płacą po 1 kopie gr, 2 kapłony i 30 jaj; sołectwo ma 2 ł., które uprawiają kmiecie za 1 kopę gr; folw. może mieć 3 ł., uprawiają je kmiecie dla regensa; dwór dość dobrze ogrodzony, ma starą izbę czarną, małą świetlicę, komorę; 2 karczmy bez budynków, trzymają je Marcin Mysz i Mac. Maciek; łąki regensa dają do 2 stogów siana (CP 111, 105); 1531 regens kan. Andrzej Grodzicki; w T. jest 10 ł. i 10 kmieci (Grzegorz Dzielca, Marcin, Jan syn Mikołaja włodarz, Maczal Mysso, Łukasz, Jan Rzyto!, Wojc. Woch, Wojc. Nogieć, Maciej, Andrzej Rusek, który mieszka we dworze), płacących regensowi po 1/2 kopy gr, 2 kapłony i 30 jaj; sołectwo opust. ma 2 ł., które kmiecie uprawiają w zamian za 2 koguty i 30 jaj czynszu; folw. ma 3 ł., które też uprawiają kmiecie za 5 grz. i 1 małd. owsa czynszu; 2 karczmy opust., warzą w nich piwo kmiecie Mysso (płaci 1/2 kopy gr) i Michał Woch (płaci 1 kopę gr); łąki dają 1 stóg siana; dworek przypomina chałupę zagrodnika obłożoną gliną; regens przeznaczył tu mieszkanie kmieciowi Maciejowi; przy dworze jest ciasna obora i zniszczona stodoła (CP 111, 126v-127v).

1567 kapituła pozn. nakazuje kmieciom ze swych wsi, m. in. z T., aby mełli zboże tylko w młynach nal. do kapituły (AC 1 nr 625); 1582 kapituła pozn. nadaje Wojc. Dyczkowi włodarzowi w T. karczmę i rolę zw. Kąty Karczemne, leżące obok ról wspomn. Dyczka i Jana Wińca; karczmę tę przed wielu laty włodarz Wojc. Woch sprzedał bez zgody kapituły za 14 grz. kmieciowi Łukaszowi, a po nim dobra te posiadał jego wnuk [nepos, co oznaczać może też bratanka] Walenty, ale nie słuchał on regensów, porzucił role i osadzał na nich chłopów (coloni) szlachty z sąsiedztwa; za nieposłuszeństwo kapituła wtrąciła go do więzienia, a nieprawnie posiadaną rolę mu odebrała (CP 4 k 193v-194).

1508 pobór z T.M. od 7 1/4 ł., od karczmy 6 gr (ASK I 3, 5); 1510 wieś T. kapituły pozn. ma 8 ł. os., 2 ł. opust., 2 ł. sołectwa opust. oraz folw. (LBP 96); 1563 pobór od 9 ł., 1 karczmy dor., 1 komor. (ASK I 5, 218), 1577 pobór z T.M. (ASK I 5, 680v); 1580 pobór od 10 ł., 1 komor., 3 kwart karczmarskich (ŹD 15).

4. 1500, 1510, 1516, 1531 sołectwo na 2 ł. →p. 3.

5. 1423 (kop. 1488-92) dzies. wiardunkowe z T. kapituły →Trzcielin, p. 5; 1509 dzies. wiard. dla kustosza pozn. →p. 3; 1510 kmiecie ze wsi T. kapituły pozn. płacą tylko meszne plebanowi w Konarzewie, a z folw. dostaje on też dzies. snop. (LBP 97).

7. LutKap 185.

8. Wzmiankowanego w starszej literaturze grodziska nie udało się odnaleźć w terenie (Hensel 7, 60-61).

Uwaga: T.K. wyodrębnił się w związku z nabyciem w 1412 dóbr Wincentego z T. przez kanonika Jana z Niepartu, który przekazał je następnie kapitule pozn. Dobra te obejmowały też zapewne sołectwo wsi T. (w 1395 podległe wprawdzie Dobiesławowi, ale w 1510 wymienione w części kapitulnej). Natomiast dobra pozostałe w ręku Dobiesława i innych dziedziców, przejęte następnie przez właścicieli Stęszewa, tworzyły potem szlach. wieś T. Część T., na której Jan z Niepartu kupował czynsze i którą nabył, określano jako T. Wielki i nazwa ta przylgnęła następnie do części kapitulnej. Stosownie do tego część szlach. stała się T. Małym. Potem jednak sytuacja się odwróciła. Od początku XVI w. mamy już poświadczone nazywanie wsi szlacheckiej T. Wielkim, a kapitulnej – T. Małym (Trzcielinkiem), aczkolwiek brak tu całkowitej konsekwencji. Takie nazwy przetrwały aż do końca XVIII w. (SG 12, 545). W Słowniku używaliśmy wcześniej niekonsekwentnej nomenklatury, nazywając T. Małym zarówno wieś kapitulną, jak i szlachecką (tak np. w haśle →Stęszew). Ze względu na wątpliwości wynikające z niestałej terminologii źródłowej decydujemy się obecnie zachować nazwę T. dla wsi szlach., a wieś kościelną wyróżnić nazwą T. Kapitulny (mającą również poświadczenie źródłowe).

Jeszcze na mapie Perthéesa (1791) widnieją rozdzielone strugą wsie Trzcielino W[ielkie] (po stronie wschodniej) i M[ałe] (po stronie zachodniej). Na mapie Gilly’ego jest już jedna osada T. Na MTop. 1987 widać jednak dwie grupy budynków, odpowiadające dawnym dwu wsiom, ale objęte są one wspólną nazwą T. Obraz przekazany przez mapę Perthéesa wydaje się niepoprawny. Zebrane w haśle informacje o granicach z XV-XVI w. wskazują, że to T. szlachecki (czyli w XVIII w. Wielki) musiał leżeć po stronie południowo-zachodniej, a T. Kapitulny (Mały) – po stronie północno-wschodniej.