1358 kop. 1592 Pirwoszewo (Wp. 6 nr 179), 1400 [nazwiska:] Pirzwoszewski (WR 1 nr 445, 455), 1414 Pirwosewsky (WR 1 nr 897), 1415 or. Pyrzwoszewo (PZ 4, 106v), 1420 Pirwosszewo, Pirszewo! (PZ6, 72v), 1421 Pirzwosewo (PZ 6, 133v); 1424 Pirwoschewo (WR 1 nr 1188), 1428 Pyrwoschewo (PZ 10, 134v), 1444 Pyrwosyewo (PG2, 46v), 1444 Pyerwoschewo (PZ 14, 263), 1467 [nazwiska:] Pyrzwoschewsky (RH 11, 1935, s. 68), 1469 Pyrwoschowsky (PG 8, 52), 1480 Pyczwoschewsky (Theiner 2, 189), 1488 Pyrwoszewski (PG 10, 98v), 1493 Pyerwoszewsky (KoścG 4, 8), 1496 Pyrzwoszewsky (ACC 73, 120v), 1498 Pyrvoschewsky (AC 1 nr 879), 1514 Pirwaschewsky (MS 4 nr 2319), 1562 Pierwoszewo (PG 20, 159), 4 km na W od Wronek.

1. 1445 n. pow. pozn. (PG 2, 115); 1508 n. par. Biezdrowo (ASK I 3, 2).

2. 1420 rozgraniczenie P. i Biezdrowa → p. 3; 1428 rozgraniczenie P. Szczepana z P. z Biezdrowem ma być dokonane za pomocą ujazdu (PZ 10, 134v); 1430 (wzm. XVIII w.) relacja woźnego o zaoranych kopcach na granicy P. i Biezdrowa (PP 11, 284v); 1482 P. graniczy z Ćmachowem → p. 3; 1482, 1485 (wzmianki z XVIII w.) między Biezdrowem, Ćmachowem i P. są 3 kopce; narożnik leży przy drodze król. z Wronek do Sierakowa (PP 11, 285).

3. Własn. szlach. 1358 Hektor dz. w P. [także w Ćmachowie, Wróblewie k. Wronek, Białczu k. Sierakowa] oraz Hamlet z → Ćmachowa dokonują zamiany dóbr (Wp. 6 nr 179).

1400 Mroczek Pierwoszewski [z Wróblewa, Białcza i Ćmachowa; brat Hektora] śwd. (WR 1 nr 445, 455).

1414-28 Szczepan (Stephanus) z P., Pierwoszewski (WR 1 nr 897, 1188): 1415-20 tenże toczy procesy: 1415 z Janem z → Janowa (PZ 4, 106v), 1420 z Wincentym niegdyś ze Słopanowa o rozgraniczenie P. i 1/2 Biezdrowa (PZ 6, 72v); 1421 tenże w sporze z Janem z Janów Młyna [pow. gnieźn., obecnie Janowiec Wlkp.] i jego kmieciami ze Śmiłowa [k. Szamotuł], tenże ma zwrócić wspomn. Janowi dług 10 grz. (PZ 6 133v; WR 1 nr 1079); 1426 tenże wraz z Tomaszem z Gadek (jako poręczyciele Mroczka z Łopuchowa) zawierają ugodę z Piotrem [Urbanowskim] z → Lewic i jego synem Zbylutem pleb. w Brodach (PZ 9, 17v); 1428 tenże → p. 2.

1429 Naram z P. [i z Wielżyna w l. 1434-37, posiadacz zastawny cz. Wróblewa w l. 1423-25] w sporze [o co?] z Tomaszem z Nosalewa (PZ 10, 168v).

1434-45 Tomasz z P. i z Buszewa: 1434 tenże daje Dobrogostowi z Kolna kaszt. kam. Buszewo, a w zamian otrzymuje wieś P. (PG 1, 1v); 1444 tenże → niżej; 1445 [tenże?] Tomasz z Grobi [k. Sierakowa] i z P. sprzedaje Mikołajowi niegdyś z Kłodziska wieś P. za 600 grz. (PG 2, 115).

1437-45 Bronisz z P. [i z Buszewa w 1427], syn Tomasza z P.: 1437 temuż Mikołaj z Kikowa winien jest pieniądze; tenże zeznaje, że poniósł z tego powodu 10 grz. szkody (WR 1 nr 1485); 1444 tenże kupuje od Wincentego z Sierakowa Grobie [k. Sierakowa] za 400 grz. (PG 2, 46v); 1444 tenże zeznaje w imieniu swego ojca Tomasza, że Włost z Lipnicy oprawił na Lipnicy posag swej ż. Heleny a c. Tomasza z P. (PZ 14, 263); 1445 tegoż ż. Barbara (PZ 15, 38); 1445 tenże w sporze z Januszem Taderem z Tarnowa (PZ 15, 43v).

1442 Kat. Wyskocina niegdyś Pierwoszewska pozywa [o co?] Mirosława i Wyszotę z Bytynia (PZ 14, 161v).

1444-46 Helena c. Tomasza z P., siostra Bronisza z P.: 1444 taż → wyżej: Bronisz; 1446 taż → niżej.

1445-46, 1482 Mikołaj (Niklasz) niegdyś z Kłodziska, niegdyś Kłodziejski [może identyczny z Mikołajem z Wróblewa synem Sławęty m. in. z Kłodziska i → Ćmachowa; Sławęta to brat Hektora i Mroczka z P.]: 1445 tenże kupuje P. → wyżej: Tomasz; 1446 tenże przyznaje Helenie ż. Włosta z Lipnicy pr. bliższości do dziedziny P. (PZ 15, 138); 1482 [tegoż?] Mikołaja syn Stanisław → niżej.

1467-99 Stan. Pierwoszewski duchowny, syn Mikołaja, brat niedz. Mikołaja i Wojc. Pierwoszewskich (KoścG 4, 8): 1467-99 tenże → p. 6; 1482 tenże w imieniu ojca Mikołaja¹Wg DwMat 4420, 305, Stanisław, Mikołaj i Wojc. Pierwoszewscy byli zapewne ss. Mik. Kłodziejskiego dz. w P. zawiera ugodę z Zachariaszem Ćmachowskim o granice P. i Ćmachowa (PZ 20, 167); 1485-86 tenże ze swymi braćmi niedz. Mikołajem i Wojciechem w sporze z Janem z Ćmachowa, Wróblewa i 1/2 Kłodziska (PZ 21 k.34, 53v); 1486 tenże daje swym braciom Mikołajowi i Wojciechowi swą cz. dziedz. w P., należną mu z działów braterskich (PG 10, 43v); 1499 tenże występuje jako brat cioteczny (frater amitalis) Małg. Moraczewskiej [c. zm. Andrzeja z → Moraczewa] z Roszkowa [k. Kościana] (PG 12, 24).

1485-1506 (wspomn. jako zm. 1507) Wojciech dz. w P. i Oporowie, Pierwoszewski, Oporowski, brat niedz. Stanisława i Mik. Pierwoszewskich (PG 59, 75v): 1485-86 tenże → wyżej; 1488 tenże z bratem Mikołajem mają zapłacić 50 grz. Piotrowi Więckowskiemu tytułem posagu [swej siostry?] (PZ 20, 135v); 1494 tenże sprzedaje Jakubowi, Baltazarowi, Janowi i Wawrzyńcowi braciom z Izdebna 1/2 P. za 150 grz. (PG 11, 55v); 1494 tenże kupuje od Jana Chraplewskiego cz. Oporowa [k. Ostroroga] za 155 grz. (PG 7, 40v; PG 11, 60v); 1494 tenże daje bratu Mik. Pierwoszewskiemu w dziale 1/2 P. (PG 7, 40; PG 11, 60v); 1494 tegoż [pierwsza] żona Dorota Oporowska²DwMat 14420, 506, mylnie pisze na tej podstawie o Dorocie Rogaczewskiej! (ta była drugą żoną tegoż Wojciecha) z cc. [ze swego pierwszego małżeństwa z Janem Gajewskim] Katarzyną, Elżbietą, Anną i Barbarą (PG 7, 21v); 1506 tenże kupuje od [swych wspomn. pasierbic] Katarzyny ż. Macieja sołtysa z Nowej Wsi [k. Szamotuł], Elżbiety, Barbary i Anny ich części w Oporowie za 81 grz. (PG 13, 91); 1506 tenże zobowiązuje się zapłacić swym wspomn. pasierbicom 35 grz. (PG 65, 155v); 1506 tenże ma zapłacić [z jakiego tytułu?] wspomn. cc. Jana Gajewskiego 35 grz. (PG 65, 155v); 1507-08 Dorota [Rogaczewska] wd. po tymże Wojciechu, macocha Feliksa Oporowskiego [syn tegoż Wojciecha i jego pierwszej ż. Doroty Oporowskiej] (PG 13, 113v; PG 65 k. 228, 231v; PG 66, 34v); 1521 Małgorzata siostra wspomn. Feliksa, ż. Wojc. Rosnowskiego (PG 70, 470).

1485-1521 Mik. Pierwoszewski, zw. Oporowskim, syn Mikołaja, brat niedz. Stanisława i Wojc. Pierwoszewskich, 1499-1500 burgr. w Szamotułach (AC 2 nr 1544, 1565; ACC 78, 6v; PG 15, 38v; PG 56, 75v; PG 59, 55v; PG 68 k. 106, 153v; PG 70 k. 269, 470): 1485-86 tenże → wyżej: Stanisław; 1486 tegoż ż. Agnieszka c. zm. Jana z Wilkowyi [w pow. gnieźn. i Anny z Łoskunia] (GG 8 k. 79, 108v, 168v); 1488 tenże zapisuje wspomn. ż. Agnieszce po 200 grz. posagu i wiana na cz. w P., otrzymanej z działów z braćmi (PG 10, 98v); 1488 wspomn. Agnieszka rezygnuje Mik. Krzyszkowskiemu swą cz. Łoskunia, którą ma po matce (PG 10, 98v); 1488 tenże → wyżej; 1494 tenże daje bratu Wojc. Pierwoszewskiemu w dziale 1/2 P. (PG 7, 40; PG 11, 60v); 1500 Agnieszka ż. tegoż Mikołaja kupuje od Doroty Łoskuńskiej cz. Łoskunia za 12 grz. (PG 12, 100); 1507 tenże jest stryjem Feliksa Oporowskiego (PG 13, 113v); 1508 tenże → niżej: pobór; 1512 tenże sprzedaje Beacie wd. po Janie³DwMat 14420, 305, pomyłkowo pisze na podstawie tegoż źródła o Beacie wd. po Jerzym! Ćmachowskim Ćmachowskim i jej ss. Piotrowi i Wojciechowi z Ćmachowa 1/2 P. za 200 grz. (PG14, 165, dawniej k. 328); 1514 temuż Wojc. Policki za zgodą króla zastawia 1/2 Uścikowa z karczmą i 4 ł. w Nowej Wsi [k. Obornik] z 2 zagr. za 100 grz. (MS 4 nr 2319); 1515 tenże sprzedaje z zastrz. pr. wykupu ż. Agnieszce 1 1/2 ł. opust. w Nowej Wsi i 2 ł. opust. w Uścikowie za 60 grz. (PG 15, 55); 1515 tenże występuje: jako stryj Jana i Katarzyny dzieci Jana Ceradzkiego i jako wuj Jerzego i Macieja ss. Bogumiły [Oporowskiej, i jej męża] zm. Stan. Redeckiego [ze wsi Redecz w pow. gnieźn., obecnie Ręcz] (PG 15, 61-62); 1518 tenże za zgodą króla zapisuje ż. Agnieszce po 60 grz. posagu i wiana na 1/4 wsi Uścikowo i na 4 ł. w Nowej Wsi (MS 4 nr 11859).

1526 Jan Więckowski [wójt w Stobnicy; może syn Piotra Więckowskiego i Pierwoszewski ej, siostry Stanisława, Mikołaja i Wojc. Pierwoszewskich?]: tenże kupuje 1/2 P. → niżej: Ćmachowscy; tenże zapisuje ż. Małgorzacie c. zm. Marcina Kwileckiego po 60 grz. posagu i wiana na 1/2 wójtostwa w Brączewie czyli w m. Stobnicy [tj. na łanach w → Brączewie nal. do uposażenie wójtostwa w Stobnicy] i na 1/2 połowy wsi P. (PG 16, 143).

1494-1546 Izdbieńscy wP.:

1494 Jakub, 1494-1521 Baltazar i Wawrzyniec oraz 1494-1523 Jan Izdbieńscy, bracia: 1494 ciż kupują 1/2 P. → wyżej: Wojciech; 1503 tenże Baltazar zapisuje [pierwszej] ż. Beacie Rzegnowskiej [z Rzegnowa k. Gniezna] po 30 grz. posagu i wiana na 1/2 swych części w P. i w Izdebnie (PG 12, 233); 1508 [tenże Baltazar?] Izdbieński → niżej: pobór; 1511 tenże Baltazar zapisuje [drugiej] ż. Katarzynie c. Mik. Pożarowskiego po 40 grz. posagu i wiana na 1/2 swych części w Izdebnie, Pożarowie i w P. (PG 14, 323); 1511 tenże Jan zapisuje [pierwszej] ż. Annie c. Sędziwoja Przystanowskiego po 60 grz. posagu i wiana na 1/2 cz., należnej mu z działów z braćmi we wsiach Izdebno i P. (PG 14, 292); 1518-23 tenże Jan zapisuje [drugiej] ż. Helenie c. zm. Jana Jaskóleckiego posag i wiano: 1518 po 80 grz. posagu i wiana na cz. wsi Przystanki, Izdebno i P., nal. mu z działu z bratem Wawrz. Izdbieńskim, 1523 po 100 grz. na 1/2 Izdebna (PG 15 k. 195, 489); 1520 tenże Wawrzyniec sprzedaje z zastrz. pr. wykupu swej ż. Jadwidze Winiarskiej 1/2 P. za 200 zł (PG 15, 344v); 1521 tenże Baltazar kupuje od brata Wawrzyńca 1/2 P. za 170 grz. i sprzedaje ż. Kat. [Pożarowskiej] tę cz. P. za 170 grz. (PG 15, 423), a w 1522 sprzedaje swemu bratu, temuż Janowi, za tę sumę (PG 15, 432); 1522 tenże Jan kupuje od siostry Barbary Izdbieńskiej 1/2 P. za 170 grz. (PG 15, 432); 1523 tenże Jan sprzedaje z zastrz. pr. wykupu Dorocie i Barbarze Izdbieńskim, swym cc. z małżeństwa ze zm. Anną Przystanowską, swą cz. dziedz. w P., a w zamian otrzymuje cz. Izdebna i 200 grz. (PG 15 k. 489, 501v); 1546 Katarzyna c. zm. Jana Izdbieńskiego daje mężowi Mac. Ratajskiemu dożywotnio 1/2 P. (KoścZ 19, 208).

1512-83 Ćmachowscy i ich spadkobiercy Bzowscy w P.:

1512-16 Wojciech i 1512-56 (wspomn. jako zm. 1560) Piotr Ćmachowscy z P., Ćmachowa, Pożarowa, Kłodziska, Wróblewa, ss. zm. Jana Ćmachowskiego i Beaty (TD): 1512 ciż z matką kupują 1/2 P. → wyżej: Mik. Pierwoszewski; 1516 tenże Wojciech daje bratu Piotrowi swe części w Ćmachowie, Wróblewie, Kłodzisku i w P.; w zamian Piotr zapisuje mu dożywotnio na tych częściach 30 grz. czynszu rocznego (PG 15, 101v); 1526 tenże Piotr sprzedaje z zastrz. pr. wykupu Janowi Więckowskiemu [syn Piotra Więckowskiego i Pierwoszewskiej?] 1/2 P. za 150 grz. (PG 16, 143); 1535 tenże Piotr ustanawia opiekunów swych dzieci z ż. Małgorzaty, tj. Mikołaja, Katarzyny, Anny, Małgorzaty, Barbary, Łucji, Apolonii i Jadwigi oraz dóbr, m. in. 1/2 P. (PG 16, 751); 1538 tenże Piotr sprzedaje z zastrz. pr. wykupu Wojc. Słopanowskiemu wieś P. za 300 grz. (PG 17, 211v); 1555 tenże Piotr zobowiązuje się Janowi Kluczewskiemu, Mac. Punińskiemu, Marcinowi i Piotrowi Przecławskim oraz Wojc. Bzowskiemu, mężom swych cc. Katarzyny, Małgorzaty, Anny, Apolonii i Jadwigi, że nikomu nie sprzeda swych dóbr, tj. Ćmachowa, Wróblewa, cz. P., Kłodziska i Pamięcina (KoścZ 29, 246v); 1560 tenże Piotr wspomn. jako zm. (PG 104, 280); 1560-77 Jadwiga Ćmachowska c. zm. Piotra Ćmachowskiego (PG 104, 707; TD): 1560-62 tejże mąż Wojc. Bzowski kupuje m. in. cz. P.: 1560 od Mac. Punińskiego oraz od Marcina i Piotra Przecławskich za 1500 zł (PG 19, 816v; por. PG 105, 481), 1562 od Łukasza i Jana Kluczewskich ss. Kat. Ćmachowskiej i Jana Kluczewskiego (PG 106, 597; PZ 34, 115v) i zapisuje ż. Jadwidze po 700 zł pol. posagu i wiana m. in. na cz. P. (PG 20, 159), 1563-77 taż Jadwiga i 1580-83 Melchior Bzowski [syn Jadwigi i Kaspra Kwileckiego?] → niżej pobór.

1508-50pobór: 1508 zez. [Baltazara?] Izdbieńskiego od 3 ł., z cz. Mik. Pierwoszewskiego od 2 ł. i od karczmy 6 gr (ASK I 3, 2); 1563 z cz. pani [Jadwigi] Bzowskiej [czyli Ćmachowskiej] od 2 1/2 ł. i od 1/2 karczmy dor., z cz. [Łukasza Górki] wdy kal. od 3 1/2 ł. i od 1/2 karczmy dor. (ASK I 5, 214); 1577 z cz. Anny [z Wituchowa] Bukowieckiej [wd. po Janie Bukowieckim, nabywcy w 1560 1/2 P.: PG 19, 800v] i z cz. Jadwigi Ćmachowskiej (ASK I 5, 662v); 1580-83 z cz. Anny Bukowieckiej od 3 1/2 ł. i od 3 zagr., z cz. Melchiora Bzowskiego od 2 1/2 ł., od 3 zagr. i 1 komor. (ŹD 5; Piotrkowska 2, 55).

6. 1467-99 Stan. Pierwoszewski (AC 1 nr 879; PG 8, 189; Theiner 2 s. 188-189, 191, 195, 196, 198): 1467 [prawdop. tenże] Pierwoszewski pisarz sądowy w Kaliszu (RH 11, 1935, s. 68; GUrz. nr C 279); 1476-78 tenże kapelan bpa pozn. Uriela Górki (Theiner 2, 186-187); 1469 tenże pleb. w Jedlcu [pow. kal.] (PG 8, 52); 1480-99 tenże pleb. w → Kaźmierzu (AC 2 nr 1404; CP 3 nr 65, 66; KoścG 4, 8; PG 10, 43v; PZ 21, 53v; AE IV 5; PG 12, 24); 1482-99 tenże → p. 3; 1488-99 tenże altarysta w kat. gnieźn. (PG 10, 97; PG 12, 9v-10; PG 8, 95v); 1496-99 tenże wikariusz kat. pozn. (AE IV 5); 1496 tenże prezentowany na pleb. kościoła Ś. Małgorzaty na Śródce pod Poznaniem (ACC 73, 120v).

8. Wiercenia sondażowe (1982) odsłoniły grodzisko wyżynne (IX – pierwsza połowa X w.), częściowo zniszczone i zniwelowane, także wał podkowiasty i silnie zniwelowaną fosę (Hensel 5, 59-61; Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce, Poznań 1992, s. 139).