1430 or. Thurzagora (Wp. 9 nr 1247), Trurzagora (Reg. 1/1 nr 5472), kop. 1645 Turza Gora (Wp. 9 nr 1245), 1480 Thurza (DA lib. I-II 104), 1442 Turzagora (AC 2 nr 1133), 1505 Turberkg (MS 3 nr 2322), [I poł. XVI w.] fals. rzekomo z 1251 Thurbruch (Wp. 1 nr 297; Syska 160-161), 1564 Turbruchische Heide (Wrede 113), 1564/65 Tulbrug, Thulbrog (LWK 1, 183-184), obszar leśny w północnej Wlkp., między rz. Dobrzyca i Piława, kilkanaście km na SE od Czaplinka.

[Pow. wał.]

1430 potężne wojsko pod dowództwem Sędziwoja z Ostroroga wdy pozn. i star. pozn.¹Star. gen, KGG Wlkp. był wówczas nie Sędziwój, ale wymieniony przez Długosza zaraz obok Dobrogost z Szamotuł, który urząd ten objął właśnie w związku z tą akcją (UDR I/1, 173), Dobrogosta z Szamotuł kaszt. pozn. i Jaranda z Brudzewa wdy inowrocł., oczekuje przez 2 miesiące i 8 dni w puszczy w miejscu T.²W Chorografii (DA lib. I-II 104-105) Długosz opisuje T. jako porosłą lasem górę (mons) leżącą blisko m. Gromadno [w pow. nak.], aby pochwycić posłów króla niem. Zygmunta wiozących koronę dla wielkiego ks. litewskiego Witolda; posłowie dojechali jednak do Kostrzyna i przestraszywszy się Polaków, zawrócili³O sprawie tej dokładniej K. Górska-Gołaska, Zasadzka, op. cit.; w literaturze spotyka się wciąż błędy (np. G. Błaszczyk, Burza koronacyjna. Dramatyczny fragment stosunków polsko-litewskich w XV wieku, Poznań 1998, s. 135-142, który pisze o pojmaniu posłów pod T. G., myląc czas i poselstwa). Szerszy kontekst polityczny szkicuje ostatnio J. Sperka, Szafrańcowie herbu Stary Koń. Z dziejów kariery i awansu w późnośredniowiecznej Polsce, Katowice 2001, s. 194-195 (gdzie też źródła i starsza literatura) (DA lib. I-II 104-105; DA lib. XI 288); 1430 dokumenty i listy wystawione przez Dobrogosta z Szamotuł star. gen Wlkp.: 3 IX w puszczy T. w miejscu postoju wojska, 8 IX w puszczy k. T. (Wp. 9 nr 1245, 1247; Reg. 1/1 nr 5472; Neumark nr 653); 1430 wyrok rozjemczy wydany 17 IX w T. za Wałczem (Wp. 9 nr 1246); 1442 w procesie o dzies. ze wsi Kowalskie wspomniano, że nieżyjący już Adam z Kowalskiego był na wyprawie do T. (AC 2 nr 1133).

1493 Henryk Borck kupuje T. k. Zacharzyna [obecnie Starowice] od rodziny Sibode i włącza do dóbr Falkenburg [obecnie Złocieniec] (Geschichtsquellen des burg- und schloßgesessenen Geschlechts von Borcke, wyd. G. Sello, t. 2, Berlin 1903, nr 430; Syska 140); 1505 król Aleksander zezwala swym dworzanom Jakubowi Boboleckiemu i Janowi Brzozowicowi z Pogorzałego Stawu [w woj. lubelskim] wykupić od Kerstana [Borcka] z Falkenburga należące do zamków Wałcz i Drahim dobra król. Bolegorzyn, Klaushagen [obecnie Kluczewo], Vfstete [niezident.], Clensko [w Nowej Marchii, obecnie Stare Kaleńsko], Nowy Dwór, T. oraz [jeziora] Krosino i Wilczkowo (MS 3 nr 2322).

[I połowa XVI w.] (fals. rzekomo z 1251) granica Nowej Marchii z Polską biegnie skrajem pól Czaplinka do miejsca, w którym schodzą się drogi z Falkenburga i Pfirchau [obecnie Wierzchowo] do Broczyna, i dalej do 2 sosen oznaczonych żelaznymi gwoździami; rozciąga się tu oznaczone własnymi znakami pole (campus, feltmarcken) T. w granicach pol. władzy, ale nal. do zamku Falkenburg i do Marchii; wspomn. droga [północna odnoga →Margrabskiej Drogi] od owych 2 sosen prowadzi przez Broczyno do ról (arva) i lasu T.; role te zaczynają się od strugi Dobrzyca, w miejscu gdzie przecina ją [wspomn. ostatnio] droga z Broczyna do Lędyczka i rozciągają się wzdłuż tej drogi król. aż poza strugi Czochryń i Piława; wszystko, co leży za Piławą na prawo od tej drogi, nal. do Nowej Marchii; dalej granica biegnie do drogi z Machlin do Wałcza i tą drogą do Pruskiej Drogi [czyli południowej odnogi Margrabskiej Drogi] do miejsca, gdzie przecina ona strugę Dobrzycę (Wp. 1 nr 297; Syska 160-161).

1564 w opisie granic Polski z dobrami Falkenburg wspomn., że Borckowie z Falkenburga od 70 lat używają puszczy T.; jej granica zaczyna się od rz. Dobrzyca, biegnie wzdłuż Pruskiej Drogi z Lędyczka, dociera do Piławy i wzdłuż niej do puszczy →Bysze i brodu królewskiego, stąd prosto do lasu cisowego (Ibenholz) i znów do Pruskiej Drogi w pobliżu Broczyna, a dalej tą drogą wiodącą do Czaplinka do rz. Dobrzycy (Wrede 113).

1564/65 „puszcza czyli bór” T. została utracona [przez Polskę] za czasów Joachima Natzmera [który posiadał Drahim 1525-54]; przy jez. Czochryń margr. brand. Jan zbudował karczmę w lesie zw. T. (LWK 1, 183-185).

Uwaga: Źródła pol. z XV w. używają nazwy Turza Góra. Ukuli ją na pewno uczestnicy akcji z 1430, źle rozumiejący nazwę niem., w której w istocie nie występował człon -berg (góra), lecz -bruch (błoto). Z opisu granic w falsyfikacie z I połowy XVI w. wynika, że T.B. była wówczas enklawą brand. na terytorium Polski. Wynikało to z przynależności do dóbr falkenburskich Borcków, którzy na przełomie XV i XVI w. podporządkowali się margrabiom (Syska 139-140). W związku z tym stoi próba pozbawienia ich majątków w Polsce, co odzwierciedla dok. z 1505. Obszar T.B. ograniczony był rzekami Dobrzycą i Piławą, od N sięgał do Margrabskiej Drogi (orientacyjnie nieco na S od linii jezior Szepc, Kortkowo, Jeziorno, Czochryńskie), na S zaś orientacyjnie do jez. Łęgi. Obszar ten w średniowieczu nie był zasiedlony, choć cytowany falsyfikat używa w odniesieniu do niego określeń „pole” czy „rola”. Właśnie położenie między obiema odnogami Margrabskiej Drogi, ułatwiające kontrolę tego ważnego szlaku, uzasadniało wybór tego miejsca na zasadzkę w 1430. O wszystkim tym: K. Górska-Gołaska, Zasadzka rycerstwa wielkopolskiego na Drodze Margrabskiej pod Turzą Górą w 1430 r., „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza” 12, 1976, z. 1 (23), s. 53-62; R. Walczak, rec., „Rocznik Nadnotecki” 8, 1979, s. 161-164.