przeniesiony tu z Ptowa, a potem przeniesiony do Przemętu

2. Sprawy graniczne. 1311 rozgraniczenie dziedzin Gola i Lubogoszcz należących do kl. w V. oraz do Leżaka z bratankami¹Zapewne tego samego dok. dotyczy reg. z XX w., w którym mowa o rozgraniczeniu Ciosańca z Golą i Lubogoszczą (Wp. 11 nr 1720) (Wp. 2 nr 940); 1401 Henryk Ramsz i Jan Stopacz zeznają o dokonaniu rozgraniczenia między [ich] Koszanowem a Polodowem mnichów z W. (ZSW nr 231); 1417 król Władysław poleca staroście i sądom zachować kl. w W. przy istniejących od dawna granicach między Siekowem a Przemętem (KoścZ 4, 319); 1419 zapowiedź →p. 3A; 1422 opat toczy proces z Abrahamem z Kiebłowa o granice między Łęką Wielką i Łęką Małą [żadna z tych wsi nie należała do kl.] (WR 3 nr 929; KoścZ 7, 49v).

3A. Majątek klasztoru. 1278 książęta Bolesław Pob. i Przemysł II zaświadczają, że wda Beniamin [Zaremba] nadał klasztorowi w Paradyżu dziedziny Przesieka, Obrzyca, Ciosaniec, Łupica, Ptowo, →Pyriz, Osłonin i V. dla fundacji nowego klasztoru; książęta nadają tym dobrom imm. i zezwalają wprowadzić w nich pr. niem., a mieszkańców uwalniają od płacenia ceł i obowiązku uczestnictwa w wyprawach wojennych, z wyjątkiem sytuacji obrony ziemi (Wp. 1 nr 473); 1278 (fals.)²O dokumencie, który jest na pewno falsyfikatem, ale wydaje się, że mógł powstać w oparciu o jakąś autentyczną podkładkę oddającą realia z 1298, →Przemęt, przyp. 6 Beniamin i Wacław ss. wdy Beniamina nadają ufundowanemu przez ich ojca klasztorowi w W. Przesiekę Niemiecką (Wp. 6 nr 59); 1288 ks. Przemysł II przysądza klasztorowi w W. wieś Osłonin (Wp. 11 nr 1712, reg. z XIX w.); 1290 (fals. z XIV w.) ks. Przemysł II zatwierdza fundację kl. w V., transumuje dok. z 1278 i nadaje klasztorowi wieś Mochy (Wp. 2 nr 653); 1296 bp pozn. Jan nadaje klasztorowi w W. dzies. z Ptowa (Wp. 11 nr 1716); 1301 Henryk ks. głog. zatwierdza nabycie Starkowa [przez kl. w W.] (Wp. 11 nr 1717, reg.); 1304 kl. V., który z powodu przenosin (nova transplantacio) nazywa się teraz L.S.M. (Wp. 2 nr 880); 1305 Henryk ks. głog. zatwierdza klasztorowi w W., który zmienił nazwę na L.S.M., nabycie wsi Starkowo i Polodowo; Starkowo należało do rycerza Wujka, który został ścięty przez mnichów za dokonywane podpalenia, a jego ojciec nadał tę wieś klasztorowi jako zadośćuczynienie krzywd, zastrzegając sobie wyżywienie i przyodziewek oraz ruchomości, które po jego śmierci ma otrzymać żona, z wyjątkiem najlepszego konia i zbroi, które przypadną klasztorowi; z kolei Polodowo należało do Marcina, który został schwytany jako rozbójnik i ścięty, a przed śmiercią nadał tę wieś klasztorowi (Wp. 2 nr 893); 1311 Ciosaniec →p. 2B; 1312 Henryk II ks. głog. i pozn. zatwierdza nadanie 5 toni na jez. Górsko dokonane przez dziedziców Górska na rzecz kl. w V. (Wp. 11 nr 1721); 1312 Henryk II ks. głog. nadaje klasztorowi L.S.M. wieś →Virchlz na poczet 100 grz., zapisanych kiedyś opactwu przez jego ojca [Henryka, zm. 1309] (Straty 3 s. 182 nr 12); 1325 Henryk II ks. głog. zatwierdza zamianę Śniat na Górsko (Wp. 11 nr 1722); 1326 Henryk II ks. głog. zaświadcza, że Lutold z Malewicz [niezident.] nadał przed śmiercią klasztorowi NMP w F. 5 ł. w →Przyczynie [Górnej] (Wp. 2 nr 1062); 1336 Jan ks. głog. zaświadcza, że Jan Goldberg altarysta [w kolegiacie] głog. nadał klasztorowi L.S.M. kupione przez siebie dobra w Schwusen w dystrykcie głog. [dziś Wyszanów na Śląsku] (Wp. 2 nr 1162); 1337 nadanie to zatwierdza król czeski Jan (Wp. 2 nr 1164); 1338 Andrzej podkom. kal. i star. Wlkp., Michał oraz Dzierżek z Koszanowa obrońcy i wspierający kl. w V. (BR 151, 32, notatka wykonana zapewne na podstawie dok. z tej daty dotyczącego jakiegoś nadana dla kl.); 1348 król czeski Karol transumuje dok. swego ojca Jana z 1337 (Wp. 2 nr 1276); 1354 Dzierżek z Chyciny burgr. w Kiebłowie oświadcza, że odkąd dzierży Kiebłowo łowił w toni na jez. Mochy należącym do mnichów z V.; teraz pod wpływem informacji starych ludzi z okolicy oraz na ustne polecenie króla i starosty tej ziemi zrzeka się pr. do tych połowów i przywraca je opatowi tego kl. (Wp. 6 nr 165); 1357 opat Rudolf zapisuje 1 grz. czynszu z Konradowa (Wrocław, Archiwum Państwowe, rep. 79 nr 25; R. Stelmach, Katalog średniowiecznych dokumentów przechowywanych w Archiwum Państwowym we Wrocławiu, Wrocław-Racibórz 2014, nr 2906); 1358 Rudolf opat z W. oświadcza, że dzies. z wsi Polodowo, Starkowo, Górsko, Konradowo, Cyrske Novum, Mertinsdorph [niezident.], Mochy, Osłonino, Obrzyca, Łupice i Gselchiche [niezident., może Przesieka?] należą od dawna do biskupstwa pozn. (Wp. 3 nr 1383).

1370 król Kazimierz Wielki zatwierdza dobra klasztoru W., obejmujące wsie W., Obrzyca, Przesieka, Polodowo, Starkowo, Radomierz, Górsko, Osłonino, Mochy, Ptowo, Pyriz, Łupice, Czeram [zapewne Ciosaniec?], Dębe [niezident.], Obrzyca [powtórzenie omyłkowe?], Rogołowsko, Wijewo, 6 ł. w Przyczynie i 1 ł. w Konradowie; król zezwala na wprowadzanie w tych dobrach niem. prawa średzkiego czyli magd. (Wp. 6 nr 228); 1376 wyrok starosty gen. Wlkp. w sprawie kl. w W. (Wp. 11 nr 1755, reg. z XIX w.); 1379 Pakosz, Jasiek i Czema z Dupina nadają klasztorowi w W. wieś Wijewo (Wp. 11 nr 1759); 1397 Andrzej z Gryżyny oświadcza, że nie będzie więcej przeszkadzał klasztorowi w V. w korzystaniu z 4 toni na rzece w Radomierzu Małym (Lek. 2 nr 1987).

1408 król Władysław Jag. zezwala klasztorowi w W. na wykupienie od Andrzeja i Przybysława z Gryżyny za 600 grz. miasta Przemęt wraz z przedmieściem Ś. Piotra [Świętopietrze] oraz wsiami Radomierz, Błotnica i Sączkowo, nadając je klasztorowi jako wieczystą własn. (Wp. 7 nr 608); 1409 tenże król nadaje klasztorowi w W. te dobra i zezwala na przenosiny klasztoru z dotychczasowego miejsca, które jest niebezpieczne ze względu na graniczne położenie, na wyspę (insula seu planicies) pod Przemętem i nazwanie nową nazwą L.S.M. czyli W.³Ustęp dot. nazwy jest osobliwy, nie była ona bowiem wcale nowa, a odnosiła się właśnie do miejsca, które miano opuścić. Być może ustęp ten przepisano bezrefleksyjnie z nieznanego nam dok. dotyczącego wcześniejszych przenosin z Ptowa do W (Wp. 7 nr 633); 1410 pap. Jan XXIII potwierdza nadanie króla Władysława (Wp. 7 nr 662); 1411 Dobiesław i Wolfram z Bucza nadają klasztorowi w V. pr. patronatu kościoła par. Ś. Piotra pod Przemętem (Wp. 7 nr 674); 1411 pap. Jan XXIII udziela 10 lat odpustu wszystkim, którzy wesprą naprawę kościoła i kl. w W. naruszonych starością (BulPol. 3 nr 1309).

1411 opat Tomasz zaświadcza, że były opat Jan Zerbst zapisał klasztorowi 4 grz. czynszu z dóbr Ramsza ze Śmigla i Koszanowa; czynsz ten kustosz ma przeznaczyć na światło w kościele i klasztorze [opis dot. niewątpliwie jeszcze kościoła w W.], w tym na wieczną lampę przed ołtarzem głównym, 2 świece zapalane codziennie podczas kompletorium, 4 świece zapalane przy grobach Kat. Hendiline i Jutty Vulynginne w dniach pamiątki ich śmierci, światło w dormitorium palące się od pierwszych dzwonów do świtu; kustosz ma też wypłacać 6 gr rocznie subkustoszowi (Wp. 5 nr 173); 1412 pap. Jan XXIII przyjmuje suplikę króla Władysława o przekazanie klasztorowi w W., w którym żyje 18 mnichów cierpiących niedostatek, pr. patronatu kościoła Ś. Andrzeja w Przemęcie (BulPol. 3 nr 1370); 1412 bp wrocł. Wacław na prośbę pełnomocników opatów cyst. z Paradyża, V., Ząbrska [→Bledzew] i Obry poleca ogłosić bullę pap. Jana XXIII z 1411 przeciwko gwałcicielom dóbr kościelnych w diec. pozn. (APP, dawna sygn.: Dok. og. duch. A 9, nowej sygn. nie udało się ustalić).

1419 woźny zapowiada drogi boczne (vie indirecte), łąki, pastwiska i lasy w dobrach kl. W. we wsiach Przesieka Niemiecka, Starkowo, Błotnica, Radomierz, Polodowo i Stary Klasztor (KoścZ 4, 406v); 1420 pap. Marcin V zatwierdza fundację kl. w W. (APP, AZ 4/11, pod 14 III).

3B. Procesy różne. 1391 opat toczy proces z [Janem] Brylem o poręczenie za konia (Lek. 2 nr 1407, 1426); 1408 opat i konwent toczą proces z mieszczanami z Międzyrzecza (ACC 2, 117); 1410 Mik. Kuranowski toczy proces z Januszem Heszerhornem pozwanym z pieniędzy, jakie ma u opata i konwentu w W., o 100 grz. za zniszczenie dziedziny [czyjej?, zapiska niejasna]; Mik. Kuranowski toczy proces z opatem i wd. po Gunterze Pradlu (KoścZ 3 k. 139, 146v); 1419 opat toczy proces z Przybysławem z Brenna (ACC 4, 17v); 1419 opat toczy proces ze wspomn. Przybysławem Gryżyńskim, który dowodzi, że jeździł do opata do W., aby upomnieć się o wymierzenie sprawiedliwości młynarzowi Oczkowi (WR 3 nr 749); 1420 opat toczy proces z Wojciechem z Przemętu, który domaga się zapłacenia mu 1 grz. 2 gr za służbę; przedstawiciel opata odpowiada, że Wojciech nie służył przez cały rok i poranił pewną kobietę [za co został usunięty] (ACC 4, 187); 1424 opat toczy proces z Abrahamem Kiebłowskim, którego [rządca Mik. Dzięcioł] pochwycił 2 ludzi opata z sieciami na bagnie między Mochami a Solcem (KoścZ 8, 15v); 1424 opat toczy proces z plebanem od Ś. Piotra pod Przemętem (ACC 7, 160v); opat odstępuje od skargi na oficjała i jego notariuszy dotyczącej wpisywania akt w sprawie pr. patronatu kościoła Ś. Piotra pod Przemętem (ACC 7, 203v); 1425 opatowi i konwentowi ma Andrzej Kerstan zapłacić 3 wiard. 6 gr (ACC 8, 145).

4. Pr. niem. w dobrach klasztornych. 1278, 1370 zezwolenie na stosowanie pr. niem. w dobrach klasztoru →p. 3A; 1379 opat Jan zatwierdza sprzedaż sołectwa w →Wijewie; w dok. świadczą m.in. sołtysi Mikno Górski z Ptowa, Bernard z Moch, Oćmik z Osłonina i Kunczko dawny sołtys z Wijewa (Wp. 3 nr 1762); 1418 opat w procesie z Otą Trachem okazuje przywilej, że on i jego ludzie podlegają tylko pr. magd. (KoścZ 4, 383v).

5. Kościół klasztorny. 1411 kościół klaszt. →p. 3A; [z dawnym kościołem klaszt. utożsamiać trzeba chyba drewnianą kaplicę NMP w W., opisywaną w wizytacjach z XVII w. →Wieleń, p. 5].

6. Opactwo, sprawy wewnętrzne klasztoru.

6A. Opaci⁴Podajemy tu opatów sprzed 1418, ciąg dalszy →Przemęt – klasztor, p. 6A. Tam też przedstawiona obszerniejsza informacja o nowożytnych źródłach (głównie nekrologicznych), przechowujących jednak tradycję sięgającą czasów, gdy kl. funkcjonował w W. Podają one szereg imion opatów, których nie sposób przyporządkować chronologicznie, ale wielu z nich było na pewno opatami w W. Nekrolog przem. z 1756, będący kopią jakiejś starszej księgi (AAP, AZ 4/9), oprócz wymienionych w haśle, podaje opatów: Andrzeja (pod 30 VII i 28 XI), Arnolfa (24 XI), Henryka (16 I), Jana (13 I, 10 IV, 7 VI, 18 VI, 2 VII, 23 VII, 4 X), Macieja (26 III, 19 IV, 27 VIII), Mikołaja (16 IV, 12 IX, 1 XII), Piotra (12 III, 8 XI), Rudolfa (9 VII), Stefana (16 V), Szymona (26 X), Tomasza (28 XI), Wilhelma (6 VIII), Wincentego (21 V, 10 XII). Nekrolog opactwa w Paradyżu (Monastica Polonorum. Fontes et studia, t. 1, Warszawa 2009, s. 90-158) wymienia następujących opatów wieleńskich i przem.: Andrzeja (29 I, 30 VII, 28 XI), Bertolda (12 II, 16 VII), Henryka (16 I), Jana (13 I, 10 IV, 23 IV, 18 VI, 23 VI, 1 VII, 23 VII, 7 VIII, 21 X), Macieja (26 III, 19 IV, 27 VIII), Michała (12 II), Mikołaja (16 IV, 1 XII), Piotra (12 III), Rudolfa (6 II, 23 VI, 9 VII, 13 VIII, 13 IX), Szymona (1 VII), Tomasza (26 II, 28 XI), Wilhelma (6 VIII), Wincentego (8 II, 21 V, 10 XII). Dane obu nekrologów są w dużej mierze zbieżne. Choć część wymienionych może być opatami przem., wiele imion odnosi się pewno do czasów wcześniejszych. Wykaz opatów zestawiał już K. Kaczmarek, Lista opatów klasztoru cystersów w Wieleniu-Przemęcie (do roku 1596). Próba rekonstrukcji, w: Scripta minora, t. 2, Poznań 1998, s. 51-68 (wcześniejsza wersja tego artykułu: Średniowieczni opaci w Wieleniu-Przemęcie, „Przyjaciel Ludu” 1993, zesz. V-VI, s. 17-25): 1288 Henryk pierwszy opat w W. umiera⁵Chodzi o notę w nowożytnym nekrologu klaszt., przy czym egzemplarz przechowywany w Obrze jest zasadniczo tylko kopią egzemplarza przemęckiego. Datę roczną podaje jednak tylko egzemplarz oberski, co każe podchodzić nieufnie do wiarogodności tej daty. Henryk musiał być oczywiście opatem w Ptowie (AAP, AZ 4/9, pod 5 IV; Obra, Archiwum OO. Oblatów, sygn. Obra Arch. Aa 7, pod 5 IV).

1303 Mikołaj⁶Wprowadzona do naukowego obiegu przez G. Labudę, Zapiska o zaburzeniach chłopskich w dobrach klasztoru przemęckiego w roku 1309, RH 20, 1955, s. 121-138, siedemnastowieczna zapiska o spaleniu w 1309 przez chłopów (laici) z Moch opata Piotra oraz 2 braci z klasztoru w W. (BR 151, 31) powstała w istocie, jak przekonująco wyjaśnił K. Kaczmarek, Czy w roku 1309 mieszkańcy Moch naprawdę zabili mnichów z klasztoru w Wieleniu?, w: Klasztor w społeczeństwie średniowiecznym i nowożytnym, Opole-Wrocław 1996, s. 425-432, z połączenia kilku not obituarnych wniesionych pod tą samą datą dzienną (8 XI) w nekrologu klaszt.; data roczna 1309 i informacja o spaleniu w Mochach dotyczy tylko wymienionych na końcu plebana Andrzeja i chłopca Urbana, nie dotyczy zaś wymienionych tuż przedtem opata Piotra oraz braci klaszt. Bernarda kapłana i Jana diakona. Wokół tej sprawy toczyła się dyskusja (G. Labuda, Co wydarzyło się w cysterskich Mochach w roku 1309?, RH 64, 1998, s. 225-228; K. Kaczmarek, Jeszcze raz o tragedii w Mochach w roku 1309, RH 65, 1999, s. 215-221; G. Labuda, O cystersach w Mochach w roku 1309 bezustannie?, RH 65, 1999, s. 222-224, tu podobizna rpsu nekrologu) (Wp. 2 nr 874; Mecklenburgisches Urkundenbuch, t. 5, Schwerin 1869, nr 2832).

1336 Mikołaj (Wp. 2 nr 1162).

[A. 1357] Piotr →p. 6D.

1357-58 Rudolf (R. Stelmach, Katalog, op. cit., nr 2906 – tu odniesiony błędnie do Paradyża; Wp. 3 nr 1383).

1370 Jan (Wp. 6 nr 228);

1379 [tenże?] Jan; w jego dok. świadczą byli opaci Rudolf i Jan Faber [Schmidt?] (Wp. 3 nr 1762).

1384 Stefan [zapewne wcześniej przeor, →p. 6Ca] (Wp. 3 nr 1823, 1824).

1391 Jan (Lek. 2 nr 1407, 1426); [a. 1411, tenże?] Jan Zerbst, profes kl. w W. (Wp. 5 nr 173, →p. 3A).

1411 Tomasz (Wp. 5 nr 173; Wp. 7 nr 674).

1414 Mik. Weinrich „opat wieleński w P.” (Wp. 7 nr 724), [w 1411 mnich →p. 6Ca].

1417-25 Jan Zöllner opat w W. (Wp. 8 nr 810; KoścZ 4, 383v; ACC 4, 187; Wp. 5 nr 345 [tu: Czoelner]; KoścZ 8, 144); [jako opat przem. do 1432, →Przemęt – klasztor, p. 6A].

[Ciąg dalszy pocztu opatów →Przemęt – klasztor, p. 6A; tytułowali się przeważnie opatami przem., ale niektórzy wciąż jeszcze wieleńskimi, np. Andrzej 1444-45 (Wp. 5 nr 734; Przem. D 13), Jakub 1467 (Przem. D 17).]

6B. Prepozyci w W.: 1423-24 Bartłomiej (ACC 6, 79v, 115; ACC 7, 193v; CoPr. I k. 68v, 77v) [zapewne ident. z Bartłomiejem Prusem mnichem w 1411, →p. 6Ca]; 1426 Mikołaj (Wp. 9 nr 1076).

6C. Życie w klasztorze:

a) zakonnicy: 1336 pap. Benedykt XII poleca bpowi pozn. zbadać sprawę Piotra syna Konrada mnicha w klasztorze L.S.M., obecnego w Stolicy Apostolskiej, który w młodości jako subdiakon, kierując się słowami Ewangelii: „Jeżeli przyczyną zgorszenia jest ci twa ręka, obetnij ją”, polecił swemu słudze, by obciął mu genitalia, a następnie zataił ten fakt i uzyskał kolejne święcenia bez koniecznej dyspensy; jeżeli sprawy rzeczywiście tak się mają, bp winien udzielić Piotrowi dyspensy mocą papieską (Wp. 2 nr 1157).

1379 przeor Stefan, śwd. w dok. opackim, który sam przygotował (Wp. 3 nr 1762); 1380 tenże śwd. w dok. bpa pozn. wystawionym w kl. w Obrze (Wp. 3 nr 1782); [zapewne potem opat →p. 6A].

1411 kustosz i subkustosz (→p. 3A), świadkowie dokumentu opata: Jan Leipzig, Wilerm podprzeor, Jerzy Schorn, Mik. Weinrich [potem opat, →p. 6A], Piotr zarządca w Przesiece, Mik. Sculteti [Schultz?], Jan Neuman, Jan Briger, Jan Lobin, Bartłomiej Prus (Preuzse) [potem prep. →p. 6B], Marcin z Żagania, Marcin młodszy, Mik. Bolkenhain, Mik. Romung, Mik. Coti (Wp. 5 nr 173); 1412 kl. liczy 18 mnichów →p. 3A; 1419 brat Mikołaj zastępuje w sądzie opata (WR 3 nr 749); 1421 [tenże?] Mikołaj mnich z W. zastępuje w sądzie opata z Obry (KoścZ 6, 157v).

b) dwór i klientela opata: 1370 Świętosław pisarz kościoła w W.⁷Spisać miał król. dokument dot. zatwierdzenia dóbr klaszt. (→p. 3A). Zapewne zaszła tu pomyłka kopisty (dok. zachował się tylko w kop. z 1782), a w istocie chodzi o znanego skądinąd pisarza król. Świętosława (Z. Kaczmarczyk, Monarchia Kazimierza Wiekiego, t. 1, Poznań 1939, s. 311); pomyłka „aule regie” na „ecclesiae Wielan” wydaje się zrozumiała paleograficznie (Wp. 6 nr 228); 1422 pisarz Andrzej zastępuje opata w sądzie (KoścZ 7, 49v).

6D. Stosunki z władzami zakonnymi i in. opactwami cyst.: 1303 opat z L.S.M. obecny na kapitule gen. zakonu cyst. w Citeaux (Wp. 2 nr 874; Mecklenburgisches Urkundenbuch, t. 5, nr 2832); 1304 opat i konwent w V. przywieszają swą pieczęć do dok. dla kl. w Paradyżu (Wp. 2 nr 880); 1357 Piotr były opat w V., śwd. w dok. wystawionym w Lubiążu [na Śląsku] (RŚ 3 nr 464 – tu błędnie odniesiony do Wlenia); 1384 opat z W. wraz z rajcami m. Góra [na Śląsku] rozjemcy w sporze między opatem z Paradyża a braćmi Unoldem i Peregrynem Treplinami (Wp. 3 nr 1823, 1824); 1410 opat z V. wymieniony wśród opatów, którym kapituła gen. w Citeuax przyznała pr. rozgrzeszania przypadków zastrzeżonych (StCist. 4, 120; BR 158, 8v); 1410 opat z W. zwolniony z obowiązku udziału w następnej kapitule gen., która radzić ma nad reformą zakonu (StCist. 4, 123); 1411 opat parad. wizytatorem kl. w V. (Wp. 5 nr 173); 1447 opat kl. w Morimond zezwala przyjmować do wspólnoty modlitewnej wszystkich dobroczyńców kl. w W.; dok. wystawiony w W. (Przem. D 16).

6E. Opactwo wobec władz duchownych: 1373 opat w V. jednym z wykonawców, którym bp wrocł. Przecław jako egzekutor pisma pap. Grzegorza XI poleca wystąpić przeciwko gwałcicielom dóbr kościelnych w diec. pozn. (Wp. 3 nr 1691); 1412 bp wrocł. Wacław na prośbę opatów z Paradyża, W., Ząbrska [→Bledzew] i Obry publikuje bullę pap. z 1411 przeciwko krzywdzicielom dóbr kościelnych w diec. pozn. (APP, stara sygn.: Dok. og. duch. A 9, nowej sygn. nie udało się ustalić).

7. Monasticon Cisterciense Poloniae, t. 2, Poznań 1999, s. 341-355.

Uwaga: Kl. ufundowany w 1278 pierwotnie w →Ptowie był filią opactwa w Paradyżu. Nowy kl. został obsadzony według tradycji zakonnej w 1285. Wkrótce, już ok. 1300, siedziba opactwa została przeniesiona do W. W związku z tymi przenosinami w nowe miejsce kl. otrzymał nową nazwę Jezioro NMP (Lacus Sanctae Mariae), pod którą często występuje. Sprawcą przeniesienia był najpewniej rządzący wówczas tą częścią Wlkp. ks. głog. Henryk. Nazywał on kl. swoją fundacją (Wp. 2 nr 893: nostra fundatio). Domysł, że nową obsadę konwentu sprowadzono z Lubiąża (W. Könighaus, Die Zisterzienserabtei Leubus in Schlesien von ihrer Gründung bis zum Ende des 15. Jahrhunderts, Wiesbaden 2004, s. 251-256), nie znajduje potwierdzenia w źródłach. Także i potem funkcję opactwa macierzystego wobec Przemętu pełnił Paradyż.

W haśle niniejszym zbieramy przede wszystkim informacje o opactwie z okresu, gdy funkcjonowało ono w W. O sprawach związanych z fundacją i najdawniejszych dziejach →Ptowo. W początku XV w. kl. został z kolei przeniesiony do Przemętu. Proces translokacji był długotrwały. Najpewniej mnisi nabywali to miasto z myślą o przeprowadzce. Już pierwszy dok. król. w sprawie nabycia dóbr przem. z 1408 zawiera zgodę na translokację kl. (→p. 3A). Wejście konwentu do nowej siedziby w Przemęcie nastąpiło dokładnie 14 IV 1418 „rankiem, przed wschodem słońca” (AAP, AZ 4/11 i AZ 4/12, pod 14 IV; BR 151, 29). Nie oznaczało to jednak opuszczenia starej siedziby. Jeszcze w 1419 Przybysław Gryżyński jeździł do opata do W. (WR 3 nr 749, →p. 3B), natomiast w 1423 Michał Siekowski napadł opata w Przemęcie (WR 3 nr 993). Od 1423 poświadczony jest już prepozyt w W. O konieczności translokacji z miejsca niebezpiecznego w pewniejsze, jakim był Przemęt, mówiły dokumenty dot. inkorporacji kościoła Ś. Piotra pod Przemętem z lat 1449-50, zwracając też uwagę, że skutkiem przeprowadzki były kłopoty materialne opactwa (Przem. 54-55). Długo jeszcze nazywano kl. i jego opatów w źródłach „wieleńskimi” (np. Wp. 10 nr 1452, 1684; o opatach →p. 6A). Zdarzało się to jeszcze w 1582 (KoścZ 67, 451). Wydaje się interesujące, że w 1447 opata z Morimond (macierzy dużej rodziny opactw cyst.) przyjęto w W. (→p. 6D). W haśle niniejszym z okresu po 1418 zestawiamy tylko bardziej charakterystyczne przekazy używające nazwy W. Pełniejszy materiał dot. dziejów kl. w tym okresie zgromadzony został w haśle →Przemęt – klasztor. Po przenosinach opactwa do Przemętu w W. pozostała przez pewien czas prepozytura, ale i ona szybko znika ze źródeł.