(1193 Lelou, 1246 Lelow, 1250 villa Lelov, 1261 opidum [!] Lelowiense, 1314 Lelouia, 1326 Lellow, 1328 Lellovia, 1343 antiqua civitas Lelow, 1401 Staremasto, Antiqua Civitas prope Lelow, 1402 Staromescze, 1403 Antiqua Lelovia, 1433 Antiqua Lelow, 1499 Staremyasto, 1500 Staromyescze, 1546 vetus oppidum Lelow) dziś Staromieście przed 1250 osada targowa, przed 1314 miasto, po 1341 wieś, 1 km na SW od Lelowa.

1. 1581 pow. lel. (ŹD s. 68); 1267 n., 1470-80, 1598 par. własna (MPH n. 5 s. 94, 227; DLb. 1 s. 224; WR k. 345)¹Z danych źródłowych z XV i XVI w. wynika, że parafie w Staromieściu i Lelowie złączone były osobą jednego plebana, rezydującego przy par. miejskiej. Nie wiadomo jednak, czy nastąpiło to z chwilą zorganizowania par. w mieście [1357-1365], czy też początkowo było dwóch plebanów staromiejski i lelowski, tak jak pierwotnie w Pilicy i Starej Pilicy, a dopiero później u schyłku XIV w. skumulowano godności w jednym ręku; 1326-8 dek. Irządze (MV 1 s. 139, 211, 304); 1334 n. dek. własny, a następnie w mieście → Lelowie (MV 1 s. 354 i wg ind.)²Dokładna data przeniesienia się dziekana ze Staromieścia do Lelowa nie jest znana. Nastąpiło to zapewne przed 1365 r., w którym funkcjonowały już dwa kościoły lelowskie miejski i staromiejski (Mp. 3, 787).

2a. Cło: 1262 Bolesław Wstydl., przenosząc kl. Klar. z Zawichostu [pow. sand.] do Skały, zatwierdza mu posiadanie komory celnej w Żarnowcu z prawem pobierania opłat na 3 drogach, m.in. idącej do Lelowa (Mp. 1, 58-9 - fals. z l. 1278-1319 i z poł. XIV w.; Matuszewski Imm. s. 308, 311; DLb. 2 s. 95; 3 s. 321, 330); 1333 Władysław Łok. zatwierdza temuż klasztorowi ww. przyw. na pobór cła, m.in. na drodze przez L. (Mp. 1, 191); 1470-80, 1523, 1562 → Lelów miasto p. 2.

2b. Położenie i obiekty fizjograficzne: 1287 trzy wsie Dąbrowno pod L. (Tyn. 33; DLb. 3 s. 217)³Wydawca dok. W. Kętrzyński uznał go za falsyfikat z czym nie zgodził się K. Mieszkowski, Studia nad dokumentami Katedry Krakowskiej XIII wieku, Wr. 1974, s. 131, można więc przyjąć, iż wspomniane 3 wsie ówcześnie istniały. Chodzi tu być może o Dąbrowno, Bystrzanowice poświadczone w 1385 r., a leżące na NW od Dąbrowna oraz Gorzków, notowany od 1397 r., a położony na W od Dąbrowna (J. Laberschek, Rozwój osadnictwa w powiecie lelowskim w średniowieczu, mps); 1343 2 ł. z ogrodem przylegające do S. M. L.; 1365 młyn. opust. wraz z sadzawką za starym kościołem → Lelów m. p. 4b ; 1401 S. M. k. Lelowa (ZK 3 s. 411); 1415 2 ogrody położone przy plebanii S. M.; droga idąca z miasta lelowskiego do S. L. (Zaborski, Z dziejów... → p. 7 Aneks); 1427 ogród w S. → Lelów m. p. 5a; 1533 ul. Starolelowska (platea Antique Lyelyow) w m. Lelowie (KŁ s. 646); 1537, 1538, 1562 wielka droga z m. → Lelowa do S. M. (KŁ s. 701-2, 707); 1538 rola Jana Pyczka mieszcz. z Lelowa na granicy ze S. M. (KŁ s. 706); 1546 droga publiczna przez S. M. L. (MS 4, 7762); 1562 niwa Stan. Miczka ze Zbyczyc przy drodze do S. L. (KŁ bez paginacji); 1564 cło na drodze publicznej, biegnącej przez S. M. L. (LK 2. 42); 1564-5 droga z Lelowa do S. M., począwszy od Nowej Bramy do rzeki [Białej], biegnie przez groblę i jest wyłożona dylami, za rzeką biegnie przez miejsca błotniste i również jest wyłożona dylami, dochodzi do kościółka w polu (LDK s. 66 przyp. 133); 1598 pola należące do szpitala w Lelowie [p. 5], ciągnące się od lasu zw. → Kamionka w kierunku kościoła w S. L. (WR k. 344v).

3A. Własn. król., od 1365 r. m. Lelowa, 3Aa. Sprawy własnościowe, świadczenia: 1246 Konrad maz. zajmuje ziemię krak., buduje m.in. zamek w L. i przekazuje go w ręce [swego zięcia] Mieszka [Otyłego] ks. opol. Po rychłej śmierci tegoż Bolesław Wstydl. odzyskuje zamek w L. i burzy go (MPH n. 5 s. 81-2 - Rocznik kapitulny krakowski; DH n. 7-8, s. 55-6, 321)⁴Ostatnio na temat tych wydarzeń pisali: J. Szymczak, Udział synów Konrada I Mazowieckiego w realizacji jego planów politycznych, Rocznik Łódzki 29, W. 1980, s. 52; J. Rajman, Mieszko II Otyły książę opolsko-raciborski (1239-1246). KH 3, 1993, s. 35-6; J. Laberschek, Z dziejów Siewierza i ziemi siewierskiej do końca XIII wieku, w: Siewierz-Czeladź-Koziegłowy. Studia z dziejów księstwa siewierskiego, pod red. F. Kiryka, Katowice 1994, s. 127, 143-4; tenże, Rola średniowiecznego Lelowa → p. 7 s. 52-3; 1260 Kazimierz ks. kujawski zajmuje zbrojnie dystrykt lel. i buduje zamek na wzgórzu w pobliżu miasta [!] Lelowa, lecz wkrótce opanowuje go Bolesław Wstydl. i burzy (MPH n. 5 s. 89 - Rocznik kapitulny krakowski; DH n. 7-8, s. 138 - tu pod r. 1261); 1275, 1291 → p. 6; 1304 → Lelów zamek p. 3a; 1365 Kazimierz W. nadaje m. Lelów na własność m.in.: Ślęzany, Zbyczyce i S. (Mp. 3, 787).

1404 Jakusz z Turzyna sprzedaje za 120 grz. gr pras., za 2 ł. w S. i za konia wart. 8 grz. Szczepanowi z Leszcz [ziemia łęcz.] czwartą cz. swej dziedziny w Turzynie wraz z pr. patr. kościoła tamże [błędnie, zamiast w L. S.] (ZK 4 s. 162)⁵W Turzynie nie było kościoła. Wieś należała do par. Lelów; 1415 → Lelów m. p. 5c; 1427 nowofundowana altana NMP w kościele par. w → Lelowie [p. 5] zostaje uposażona m.in. ogrodem w S. (Z. Zaborski, Z dziejów → p. 7); 1499 Jan Olbr., po rozpoznaniu przez komisarzy król. Mac. Drzewickiego prep. skalbmierskiego sekretarza król. i Stan. Młodziejowskiego kaszt. rad., wydaje dekret w sprawie sporu między mieszczanami lel. a kmieciami wsi Ślęzany, S. i Zbyczyce o obciążenie kmieci nadzwyczajnymi podatkami, robociznami i karami i stosowanie wobec nich kary więzienia, gwałtów i przemocy. Z wyroku króla kmiecie nie mogą być karani przez mieszczan ale przez wójta. Miasto nie może nakładać nowych dodatkowych ciężarów, zwłaszcza pomnażać prac na swoją korzyść. Kmiecie nie doznają żadnych krzywd od mieszczan (MS 3 S 272; Zaborski, Z dziejów, s. 52); 1500 → Lelów m. p. 3; 1505 w S. M. półłanek należący do Łukasza Niewinnego mieszcz. lel. → Lelów m. p. 3f; 1529 → Lelów m. p. 5; 1564 wsie Ślęzany, S. i Zbyczyce należą do miasta Lelowa; czynsz ze S., którego pierwsza rata płacona do ś. Jana Chrzc. wynosi 1 grz. 38 gr, wybierany jest przez mieszczan lel. (LK 2 s. 41); 1598 w S. L. folwark z domem, ogrodem i łąkami przy kościele należący do plebana w kościele par. w Lelowie; ogród liczący 25 zagonów należy do altarii Bożego Ciała i Ś. Katarzyny w kaplicy Włoszyńskiej w kościele par. w Lelowie (WR k. 342 n.).

3Ab. Mieszczanie [staro]lelowscy i ich majątek w Krakowie: 1314 Piotr wójt z L. z ż. [Katarzyną] odstępuje Wilhelmowi zięciowi Bertolda pół dworu i kamienicę w rynku; 1315 Budzisław odstępuje Piotrowi wójtowi lel. z polecenia księcia Władysława [Łok.] miejsce i cz. połowy siedliska, leżącego przy ul. Wiślnej w Krakowie k. [domu] Piotra Gwisa (KRK 305, 324); 1324 Sidelman kowal z ż. Elczką i dziećmi odstępują Janowi z L. 5 kwartałów dworu, leżącego przy ul. Sławkowskiej; 1325 Jan zw. Winrych odstępuje pani lel. [Katarzynie] pół kramu narożnego (KRK 743, 775); 1328 Przybek [Spytko] podsędek krak. odstępuje Katarzynie z L. siedlisko o 3 kwartałach przy ul. Ś. Krzyża; ww. Przybek odstępuje tejże Katarzynie 3 kwartały przy ul. Ś. Krzyża w Krakowie (KRK 906, 917); 1329 Dominik z Korczyna [pow. wiśl.] odstępuje tejże Katarzynie z L. siedlisko przy ul. Ś. Krzyża; taż Katarzyna wd. po [Piotrze] wójcie lel. odstępuje Janowi „de Edel” połowę kramu narożnego pośród kramów krak. (KRK 1006, 1025); 1338 Piotr s. Małgorzaty wójciny z L. siostry Andrzeja Certusa [Gwisa] odstępuje temuż Andrzejowi cz. kamienicy przy ul. Wiślnej; 1341 Andrzej s. Jana z L. odstępuje Hankowi Romańcowi 3 domy i jedno małe miejsce puste, liczone za 1 dom, z których czynsz roczny ma być płacony temuż Hankowi (KRK 1274, 1384); ww. Hanek odstępuje Hankowi Edlingowi 3 małe domy i wolną przestrzeń liczoną za dom przy ul. Ś. Szczepana. Wymieniony Andrzej s. Jana z L. z bratem swym i matką (KRK 1392); 1342 Marcin Gousman odstępuje Michałowi zięciowi Amyleja słodownię mającą 34 1/2 łokci długości i 17 łokci szerokości. Z jednej części dworu Marcina winna spływać woda do dziedziny pani [Ałuszy] z L. i nie może być przegradzana zabudowaniami; 1343 Ałusza wd. po Janie z L. z dziećmi: Peszkiem, Nyczkiem, Mantą i Katarzyną odstępują Małgorzacie wd. po Ludwiku z Cieszyna i jej s. Bertoldowi dom z otoczeniem przy ul. Sławkowskiej. Mur Marcina Gousmana jest w połowie tejże Małgorzaty i Bertolda i mogą z tym murem robić co uznają za stosowne, domurowywać i wyłamywać mur i mogą korzystać ze źródła, które jest we dworze Marcina, jak długo będzie istnieć (KRK 1466-7).

3Ac. Mieszkańcy S. L.: 1401 uczc. Jakusz ze S. niestawia się w sądzie przeciwko Strzechnie wd. po Mikule z Białej [par. Irządze] o 24 grz. (ZK 3 s. 225); Benik z Topoli przeciw Szczepanowi ze S. M. k. Lelowa o 3 grz. poręki (ZK 3a s. 411); 1412 Tomasz przed miastem Lelowem [czyli przedmieszczanin] przeciwko Świętochowi z Brzostku o 30 kop żyta (ZK 312 s. 21); 1423 Piotr z Dąbrowna oddala roszczenia Małgorzaty przedmieszczki lel. o bydło i rzeczy wart. 10 grz. (ZK 312 s. 237); 1474 Wojciech ze S. L. (OK 2 s. 9); 1479 mieszkańcy S. M. płacący czynsz: Miecharka z 1/2 ł., Miedzawy z 1/2 ł., Jakub włodarz z 1/2 ł., Szczorkowic z 1 ł., Boczek z 1/2 ł., Gala z 1/2 ł., Mikołaj z roli, Florian z roli, Winka z 1 ł., Chwostek z 1/2 ł., Mik. Pawlinka z 1/4 ł., Przytula z 1/4 ł., Gala z 1/4 ł., Mik. Karnisz, Ogryzek z 1/4 ł., Maciej Szpitalny z folwarku, Maciej z roli, jeszcze sześciu nie odczytanych (BPAN rps 1861 I - Księga rachunkowa miasta Lelowa s. 16-7); 1529 Maciej Borzek z S. L. (RL s. 564); 1530 br. Jan Borzek ze S. L. br. Wojciecha Borzka (RL s. 571); 1530-7 Wojciech Borzek ze S. L. br. Jana Borzka (RL s. 571, 605).

3B. Własn. kl. NMP kan. reg. na Piasku we Wrocławiu. 1193 pap. Celestyn III bierze w opiekę stolicy apostolskiej kl. NMP kan. reg. we Wrocławiu na Piasku i zatwierdza jego uposażenie, m.in. posiadanie karczmy w L. (Mp. 1 s. 58; ŚlM 1, 71; A. Pobóg-Lenartowicz, Uposażenie i działalność gospodarcza klasztoru kanoników regularnych we Wrocławiu, Opole 1994, s. 88-9); 1250 pap. Inocenty IV potwierdza uposażenie tegoż klasztoru, m.in. posiadanie targu i karczem we wsi L. (Schlesisches Urkundenbuch 2, wyd. W. Irgang, nr 397)⁶Jest to ostatnia wiadomość poświadczająca własność kanoników regularnych w tej miejscowości. J. Laberschek, Sieć osadnicza → p. 7 s. 529, stawia hipotezę, że przejęcie majątku klasztornego w Lelowie przez panującego nastąpiło przypuszczalnie w czasie lokowania miasta Lelowa, być może w latach siedemdziesiątych lub osiemdziesiątych XIII w.

4a. Prawo miejskie: przed 1279 [?]⁷Badacze zajmujący się problematyką miejską i początkami miasta Lelowa w swych opiniach są zgodni, iż omawiane miasto powstało w okresie najwcześniejszych lokacji miast małopolskich, tj. za Bolesława Wstydl. czyli przed 1279 r. (Kiryk, Rozwój → p. 7; Laberschek, Sieć osadnicza → p. 7 s. 529; Nowak, Białowąs, 800 lat Lelowa → p. 7 s. 9-10). Za tą hipotezą mogą przemawiać przekazy Jana Długosza zamieszczone pod r. 1260 i 1304 o mieście Lelowie, świadectwo istnienia parafii w 1267 r. i wiadomość o pobycie księcia Bolesława w tej miejscowości w 1275 r. Ważniejszą przesłanką może być fakt dużego rozdrobnienia wójtostwa dziedzicznego lel. już w początkach panowania Kazimierza W. Dochodziło do tego zwykle po długotrwałym okresie istnienia wójtostwa dziedzicznego z powodu rozrodzenia się spadkobierców wójtostwa i wyprzedaży poszczególnych jego części. Lelów nie był w tym względzie wyjątkiem i wójtostwo tutejsze, istniejące zapewne w XIII w., podlegało podobnym przekształceniom i procesom. Nie bez znaczenia w naszych rozważaniach jest fakt zaniku w Lelowie w drugiej połowie XIII w. własności kanoników regularnych z Wrocławia, a mianowicie targu i karczem. Nie wykluczone, że to zaniknięcie było wynikiem jakiejś transakcji klasztoru z Bolesławem Wstydl., podjętej właśnie z inicjatywy księcia w celu regulacji stosunków własnościowych na obszarze Lelowa przed planowaną lokacją miasta [→ wyżej przyp. 6]; 1304 → p. 3Aa; 1314-5 → p. 3Ab; 1333-41 translacja miasta na nowe miejsce i utrata praw miejskich przez dotychczasową osadę (ZDM 1, 41; Mp. 1, 217)⁸Zagadnienie translacji miasta omówione zostało w haśle Lelów miasto p. 4; 1365 S. M. używa tego samego prawa co miasto Lelów czyli magdeburskiego (Mp. 3, 787).

4b. Wójtostwo [staro]lelowskie: 1314-5 Piotr wójt z L. (KRK 305, 324,1025 - jako zm.); 1314-32 Katarzyna z L. ż. Piotra wójta z L., od 1329 wd. po nim (KRK 305, 775, 906, 917, 1006, 1025, 1120); 1338 Małgorzata wójcina z L. c. Piotra Gwisa mieszcz. krak., notowana od 1314 r. [być może synowa Piotra wójta lel., zmarłego przed 1329] (KRK 311, 1274).

5. Treść punktu: 5a. Kościół parafialny, plebani, prebendariusze i wikariusze; 5b. Uposażenie kościoła w L. S. i altarii kościelnych; 5c. Szkoła parafialna; 5d. Okręg parafialny; 5e. Świadczenia z L. S. na rzecz innych parafii i innych instytucji kościelnych; -f. Płatności na rzecz kurii papieskiej.

5a. Kościół parafialny, plebani, prebendariusze, wikariusze. 1267 13 III arcbp gnieźn. Janusz wyświęca w L. Pawła z Przemankowa na bpa krak. (MPH n. 5 s. 94 - Rocznik kapitulny krakowski, 227; DH n. 7-8 s. 152, 349)⁹Fakt, iż arcbp Janusz zatwierdził 28 X 1266 wybór Pawła w Uniejowie [ziemia sieradzka] posiadłości arcybiskupiej i konsekrował 13 III następnego roku w Lelowie, zdaje się świadczyć, że z jakichś powodów zrezygnował z przybycia do Krakowa; 1326 Paweł pleb., 1327 pleb. Adam (MV 1 s. 139, 211); 1365 stary kościół → Lelów miasto p. 4 wójtostwo (Mp. 3, 787); 1402 Hanka wd. po Sędku z Bliżyc [i Zagórza] spowiada się u Marcina wikarego ze S. przeciwko Beacie ż. Bieńka z Wysocic (ZK 3a s. 485); 1403 Mikołaj kapelan z S. L. (ZK 3b s. 166); - p. 5b; 1408 Grzegorz s. Szczepana z Lelowa altarysta Ś. Barbary → Lelów miasto p. 5a; 1397-1411, 1415 plebania w S. M. (Zaborski, Z dziejów → p. 7); 1433 Jerzy prebendarz ze S. L. (OK 5 s. 20v); 1447-51 Mikołaj prebendarz ze S. L. (OK 1 s. 5, 171); 1462 opatrzny Jan wikary ze S. L. (GK 16 s. 32); 1490 sadzawka młyńska za kościołem NMP → Lelów m. p. 4b; 1515 Marcin altarysta (Zaborski, Z dziejów → p. 7 s.); 1515-77 Wojciech prebendarz i wikariusz ze S. L. prepozyt szpitalny w Lelowie (Zaborski, Z dziejów → p. 7; KŁ s. 701-2); 1563 Maciej wikariusz w S. (Zaborski, Z dziejów → p. 7 s. 186).

5b. Uposażenie kościoła w L. S. altarii kościelnych: 1403 Grzegorz s. Szczepana z Lelowa notariusz Ak. Krak. i dziedzice Piotr z Dąbrowna¹⁰Wydawca dok. w przyp. 2 błędnie identyfikuje jednego z fundatorów, tj. Piotra z Dąbrowna, występującego w l. 1397-1414 z Piotrem Tabaszem z Dąbrowna, poświadczonym w. 1409-1436. W rzeczywistości Tabasz był synem Piotra, który uposażył ołtarz i Więcesław zw. Więcek z Mełchowa uposażają ołtarz Bożego Ciała, Nawiedzenia NMP i Ś. Barbary w kościele par. NMP w S. L. Grzegorz daje 1 ł. wolny w Ślęzanach, z którego dzies. należy do plebana w Lelowie, którą ten sobie wybiera własnym wozem. Piotr daje dzies. z ról swoich w Dąbrownie, dotąd nie zapisaną żadnemu kościołowi. Więcek daje dzies. z ról swoich w Mełchowie, nie należącą również do żadnego kościoła. Altarysta tegoż ołtarza ma sam lub przez innego kapłana odprawiać każdego tygodnia 3 msze przy tym ołtarzu: jedną ku czci Bożego Ciała, drugą ku cici NMP, trzecią za grzeszników i zmarłych, ma też odprawiać na każde Suche Dni nabożeństwo z wigiliami za zmarłych; bp krak. Piotr [Wysz] eryguje ww. altarię w kościele w S. L. (ZDK 1, 156, 158); 1473 Maciej kapłan ze S. L. bierze w dzierżawę na rok za 18 fl. węg. od Jana Gorzyckiego pleb. z Siemuni wszystkie dochody przynależne do kościoła par. w Siemuni (Ep. 3k. 98r); 1529 do altarii Ś. Barbary w kościele [par.] w S. L., której posiadaczem jest czcig. Wojciech z Lelowa, należy dzies. snop. wart. 1 1/2 grz. z folw. w Dąbrownie i Mełchowie (LR s. 331); 1537 czcig. Wojciech prebendarz ze S. L. przez swego pełnomocnika Jakuba Jakubka [z Lelowa] sprzedaje za 50 grz. Józefowi Pauluszkowi [z Lelowa] zagrodę między swymi niwkami wraz z domem i folwarkiem, położoną między drogą idącą [z Lelowa] do S. M. a niwą szpitalną (KŁ s. 701-2); 1598 kościoły par. w S. L. i Nowym Lelowie [m. Lelowie] pod zarządem jednego proboszcza. Do wikarego w S. L. należy wikaria z ogrodem z 12 fl.; do altarii Ś. Barbary w S. L. ufundowanej przez dziedziców Dąbrowna i Mełchowa, należy łan pod Kamionką w Ślęzanach, inny łan w Sokolnikach oraz kawałek gruntu i łąka oraz dom z ogródkiem (WR k. 345 n.).

5c. Szkoła parafialna: 1513, 1539 nauczyciel (magister, minister) w S. L. (E. Wiśniowski, Materiały do stanu liczbowego duchowieństwa i służby kościelnej w diecezji krakowskiej w pierwszej połowie XVI wieku. ABMK 18, s. 246-7); 1598 do nauczyciela w S. L. należy dom z ogrodem i dzies. od sołtysa w Ślęzanach (WR k. 345).

5d. Okręg parafialny: 1470-80 Dobrogoszczyce w par. S. L. (DLb. 1 s. 224); 1598 do par. w S. L. pod wezwaniem NMP należą: S., Ślężany, Dobrogoszczyce, Bliżyce, Dzibice, Sokolniki, Zagórze, Turzyn, Mełchów, Bystrzanowice, Dąbrowno, dwie Lgoty [Błotna i Gawronna], Gorzków (WR k. 345).

5e. Świadczenia z L. S. na rzecz innych parafii i innych instytucji kościelnych: 1529 dzies. snop. wart. 4 grz. z ról. zagrodn., niwek i pewnych łanów w S. M. L. należy do plebana w Lelowie; dzies. snop. wart. 6 grz. z połowy łanów w S. L. należy do plebana w Drochlinie (LR s. 47, 181).

5f. Płatności na rzecz kurii papieskiej: Dziesięcina pap.: 1326 Paweł pleb. z L. płaci od 20 grz. oszacowanego dochodu w 2 terminach połowę dzies. obecnie i 1/10 połowy dzies. z dochodów pierwszego roku, w którym kościół wakował 1 grz. 2 sk. i 9 1/2 den. (MV 1 s. 139); 1327, 1350-1, 1354- 5 par. oceniona na 22 grz. (MV 1 s. 211; 2 s. 340, 396, 412).

Świętopietrze: 1328 1 grz. i 1 wiard. (MV 2s. 304); 1335-7, 1346-58 1 1/2 grz. (MV 1 s. 372, 383, 394-5; 2 s. 194, 203, 213, 223, 232, 241, 250, 259, 266, 274, 282, 290, 297); dane późniejsze → Lelów miasto p. 5.

6. 1246, 1260, 1304 → p. 3Aa.

Pobyty panujących: 1275 Bolesław Wstydl. wraz z ks. Kingą wystawia w L. dokument (Pol. 1, 55; Imbr. 7); 1291 Władysław Łok. wystawia dok. pod L. (Pol. 1, 78).

Duchowni pochodzący z L. S.: przed 1310 Grzegorz s. Jana z L. kleryk świadczy o zbójeckiej napaści na bpa krak. Jana Muskatę na Morawach, o ograbieniu bpa, jego orszaku i samego Grzegorza (MV 3 nr 129, s. 120-1); 1326 Marcin s. Henryka z L. kleryk diec. krak. (MV 3 s. 246; Bullarium 1, 1376); 1329-1344 Wojciech s. Grzegorza z L. kleryk diec. krak., notariusz publiczny, notariusz oficjała krak. 1339, kanonik u Ś. Michała na zamku krak. od 1331 r. (MV 3 s. 278, 297; Bullarium 1, 1658; Vetera Monumenta Poloniae et Lithuaniae ..., ed. A. Theiner, t. 1, Rzym 1860, nr 612; BPAN rps 8510 k. 173-4; Tyn. 61; H. Chłopocka, Procesy Polski z Zakonem Krzyżackim w XVwieku, Poznań 1967, s. 148; K. Ożóg, Kultura umysłowa w Krakowie w XIV wieku, Wr. 1987 s. 162); K. Skupieński, Notariat publiczny w średniowiecznej Polsce, Lublin 1997, s. 40-41.

7. Księga ławnicza miasta Lelowa 1533-1593 (w haśle skrót KŁ) APKr. IT 230b s. 639-726 i dalej niepaginowane strony¹¹→ Lelów m. przyp. 32.

RL → Lelów m. p. 7.

SG 5 s. 133-5; 11 s. 260; 15 cz. 2 s. 216-7; M. Baliński i T. Lipiński, Starożytna Polska, t. 2, W. 1844, s. 138-142; T. Kiryk, Lokacje miejskie nieudane, translacje miast i miasta zanikłe w Małopolsce do połowy XVII stulecia. KHKM 1980, 28, nr 3, s. 371-384; tenże, Rozwój urbanizacji Małopolski, mps; J. Laberschek, Rola średniowiecznego Lelowa jako rezydencji panującego, ośrodka dóbr monarszych i powiatu sądowego. Teki Krakowskie 1, 1994, s. 49-62; tenże, Rozwój sieci parafialnej w dekanacie lelowskim do 1500 r. [w:] Księga jubileuszu stulecia diecezji kieleckiej [1883-1983], Kielce 1986, s. 231-246; tenże, Sieć osadnicza okolic Mstowa i Lelowa w 1 połowie XIII wieku. Problem granic opola mstowskiego. SH 34, 1991, s. 517-533; M. Nowak, A. Białowąs, 800 lat Lelowa, Lelów 1993, ss. 59; Z. Zaborski, Historia kościoła w Lelowie. Kieliecki Przegląd Diecezjalny, numer specjalny 1988, 64, s. 73-80; tenże, Historia kultu Matki Boskiej Pocieszenia w Lelowie, Przegląd Tomistyczny, W. 1988, t. 4, s. 327-344; tenże, 00 Franciszkanie w Lelowie. Nasza Przeszłość 66, 1986, s. 5-41; tenże, Z dziejów parafii Lelów i Staromieście, Częstochowa 1998.

8. Osada wczesnośredn., grodzisko wczesnośredn. (Żaki, s. 400, 513, 518); Kościół Wniebowzięcia NMP. Obecny gotycki z kamienia, wzniesiony zapewne w XV w., prezbiterium z późnogotyckim sklepieniem w typie gwiaździstym w XV/XVI, w płd.-wsch. oknie prezbiterium częściowo gotycki maswerk kamienny, w kruchcie portal późnogotycki XV/XVI w., w dzwonnicy z 1877 r. rzeźba kamienna Matki Boskiej z Dzieciątkiem gotycka z XV w. (Kat. Zab. 3 z. 12 pow. włoszczowski, s. 52).