([ok. 1317-29] castrum in Lemes - w odniesieniu do l. 1288-90, 1416 Lemssz, 1470-80 Lyemyasz, Lyemyansz) zamek, dziś nazwę L. ma cz. → Białowody nad Dunajcem i przyległa Góra Zamczysko [lub Białowodzka Góra z cz. zw. Zamczysko] (UN 9 s. 150-1; Mapa Obrębów), ok. 9 km na NW od Nowego Sącza.

[ok. 1288-90] ziemia sądec. (MPH 4 s. 717); [pow. sądec. par. Tęgoborza]

[ok. 1288-90] po śmierci Leszka [Czarnego, 1288] ziemię sądec. okupowali Niemcy [i Ślązacy w służbie Henryka Probusa, zmarłego 1290] i pewni rycerze (nobiles) wznieśli zamek in L., zaś Kinga [wd. po Bolesławie Wstydl., pani sądec. i fundatorka kl. Klarysek w Starym Sączu] dla utrzymania pokoju udała się na górę [zamkową, aby skontaktować się z załogą] (Vita Sanctae Kyngae ducissae Cracoviensis, wyd. W. Kętrzyński, MPH 4 s. 717)¹Źródło powstało w 1. 1317-1329, zaś osoba księżnej Kingi (zm. 1292) wzmacnia wiarygodność przekazu o początkach zamku L. (M. H. Witkowska, ,,Vita sanctae Kyngae ducissae Cracoviensis” jako źródło hagiograficzne, „Roczniki Humanistyczne”, 10, 1961, z. 2, s. 41 164; J. Dąbrowski, Dawne dziejopisarstwo polskie (do roku 1480), Wrocław 1964, s. 96). O politycznych okolicznościach wzniesienia L. zob. Z. Kozłowska-Budkowa, Kunegunda, PSB 16, 1971, s. 188 (por. też Rocznik Troski, MPH II s. 852; T. Nowakowski, Małopolska elita władzy wobec rywalizacji o tron krakowski w latach 1288-1306, Bydgoszcz 1992, s. 15-49); 1470-80 zamek L., obok Czorsztyna i Rytra, należał niegdyś do możnowładcy (satrapa) Piotra Wydżgi h. Janina, który wzbogacił się po tym, jak w górach i lasach na pograniczu polsko-węgierskim odkrył złoża bogate w złoto i rudy [metali], i który swoje skarby poukrywał w różnych miejscach - a zwłaszcza w zamku L., zaś nienawidząc ojczyzny popłynął [następnie] ze skarbami z Sącza Dunajcem i Wisłą do Prus, gdzie wstąpił do zakonu Krzyżaków (DLb. 3 s. 353-5)²W literaturze legendarny Piotr Wydżga identyfikowany jest z Wydżgą pkom. krak. 1234 i kaszt. sądec. 1243 (UM 251, 1016 i s. 373) lub z Wydżgą z Tęgoborza star. sądec. 1350-9 (UM 1397; ten drugi jako wzór legendarnego bogacza wydaje się bardziej prawdopodobny). Przekaz Długosza trudno zweryfikować, podobnie jak informację o posiadaniu przez Wydżgę zamków L., → Rytro i → Czorsztyn (w połowie XIII w. nie istniały, dwa ostatnie potwierdzone są później jako własność monarchy, także L. wzniesiony został przez ludzi pretendenta do tronu, a zatem jako ich dysponent najbardziej prawdopodobny jest Wydżga starosta sądec. 1350-9). W literaturze Wydżga wiązany jest z Janinami, Jastrzębcami lub Powałami, zaś na podstawie najnowszych badań najbardziej prawdopodobne wydaje się zaliczenie go do rodu „Zaroszyców” (w XIV-XV w. piszących się w różnych okresach m.in. z Łososiny, Wydżdżyc [Wyżyc], Chomranic, Świeborowic, preferujących m.in. imię Wydżga), którzy w 1. połowie XV w. utożsamili swój herb Zaroże z herbem Strzemień (zob. ostatnio M. Barański, Dominium sądeckie. Od książęcego okręgu grodowego do majątku klarysek sądeckich, Warszawa 1992, s. 36-7; B. Paszkiewicz, M. Florek, Pieczęć Gedka i herb Bienia z Łososiny, w: Venerabiles, nobiles et honesti. Studia z dziejów społeczeństwa Polski średniowiecznej, Toruń 1997, s. 351-368, zwłaszcza s. 360-8 i tabela genealogiczna na s. 360; M. Wolski, Ławszowici i Zaroszyce. Z zagadnień genealogiczności rodów rycerskich, w: Homines et societas. Czasy Piastów i Jagiellonów, Poznań 1997, s. 147-158; w tych pracach zestawiona dawniejsza literatura).

Na Białowodzkiej Górze relikty grodziska (wał i majdan o wymiarach ok. 60 x 25 m) położone na obszarze zw. Zamczysko, stanowiącym szczytową cz. Białowodzkiej Góry. Ułamki naczyń glinianych, datowanych na schyłek XIII i początek XIV w. (S. Kołodziejski, Średniowieczne rezydencje obronne możnowładztwa na terenie województwa krakowskiego, Kr. 1994, s. 154-5 - tu lokalizacja z obiektem na Białowodzkiej Górze, odrzucenie wcześniejszych propozycji lokalizacji oraz literatura; tenże, Średniowieczne budowle warowne w dolinie Dunajca w świetle nowszych badań, Rocznik Sądecki, 20, 1992, s. 22-3).