1284 kop. XV w. Crusele (Wp. 1 nr 546), 1405 Cranszoli (K 4, 413), 1406 Krezoly (PG 118, 122-123), 1416 Kransoli (WR 1 nr 911), 1417 Crenzoly (PG 118, 123), 1424 Cranszoli (Wp. 5 nr 387), 1426 Krazele (MK 62, 212v-213), 1441 Cranszali (AC 2 nr 1115), 1462 Cranszola (PG 6, 128), 1480 Crzazola (PG 9, 194v), 1491 Crassolii (KBR nr 153), 1499 Cranzoly (PG 12, 18v), 1500 Kranzoly (CP 5 nr 8), 1510 Cranzoly (LBP 92), 1563 Krąnzoli (ASK I 5, 231), 1566 Kresoly (PG 112, 715v-717), 1577 Krezoli (ASK I 5, 704v), 16 km na NW od Rogoźna.

1. 1480 n. pow. pozn. (PG 9, 194v); a. 1441, 1441 n. par. Ludomie [obecnie Ludomy] → p. 5 (AC 2 nr 1115); 1510 n. par. Ryczywół (LBP 92).

2. 1406 las Solcz, ostrowy: a) Wielkie Kąty, b) pod Połajewem, c) pod Skrzetuszem → p. 4.

1426 na terenie wsi K. postało m. Nowy Ostrów [= Ryczywół] (villa Krazele – – de qua eadem civitas Novi Ostow erigitur de novo) → p. 3.

1566 rozgraniczenie wsi K. i m. Ryczywół z → Gorzowem; gran. między K. a Gorzewem biegnie od kopców narożnych tych wsi z wsią Sierakówko między rolami a potem wzdłuż drożyska do kopców narożnych wsi K. i Gorzewo oraz m. Ryczywół (PG 112, 715v-717); 1570 rozgraniczenie wsi K. i m. Ryczywół z wsią Skrzetusz: gran. wsi K. ze Skrzetuszem biegnie przez las zw. Lusiniec do wielkiego lasu; w tym lesie, w miejscu zw. Szubianka, znajdują się kopce narożne K., Połajewa i Skrzetusza (PWc. 3, 189-190).

3. Własn. szlach. 1284 Tomisław z Szamotuł posiada C. → p. 4.

[Ok. 1383-1405 Winc. Grochoła¹Now. 1, 362; Wincenty był zapewne bratem Dzierżka Grochoły kaszt. santockiego z Ostroroga, Trojana ze Żdżaru i Objezierza oraz nieznanego z imienia ojca Niemierzy Bilżyckiego vel Kiszewskiego, K. Górska-Gołaska, Dobra Nałęczów w Wielkopolsce w średniowieczu, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza” 15 (z. 30) 1984, s. 204 kan., scholastyk, a od 1391 prep. pozn., posiada K.] → niżej: 1406.

1406-26 [zm. po 1434] Niemierza Bliżycki dz. Kiszewa i K. [również Objezierza]: 1406, 1417 → p. 4; 1426 na prośbę tegoż Władysław Jag. zezwala mieszkańcom m. Nowy Ostrów [= Ryczywół] i wsi K. paść bydło w lasach, borach, dąbrowach i pastwiskach wsi [król.] Tłukawy pod warunkiem, aby nie szkodzić kmieciom z Tłukaw (MK 62, 212v-213; MS 4/3 suppl. 606).

1450 bracia Mikołaj scholastyk łęcz., Winc. Imbir, Abraham, Jan [z Ryczywołu] i Sędziwój ss. Niemierzy, dziedzice niedz. z Objezierza, zapisują Annie ż. Jana z Ryczywołu po 200 kóp [gr] posagu i wiana na 1/2 m. Ryczywół i na 1/2 C. (PG 4, 19); 1462 Anna ż. Hektora z Koszut [zapewne wd. po wspomn. wyżej Janie z Ryczywołu] sprzedaje Mikołajowi z Objezierza [i z → Kiszewa] scholastykowi łęcz. swój posag i wiano zapisane na 1/2 Ryczywołu i na 1/2 C. wartości 400 kóp [gr] (PG 6, 127v); 1462 Winc. Imbir z Objezierza daje w dożywocie bratu Mikołajowi scholastykowi łęcz. części m. Ryczywół i wsi C. (PG 6, 128).

1480 działy braci Mikołaja, Jana i Niemierzy [ss. Abrahama z Objezierza i] z Kiszewa dają Mikołajowi Kiszewo, Kiszewko oraz 1/2 m. Ryczywół, 1/2 C. i [cz.?] Skrzetusza (PG 9, 194v).

1483-1521 Kiszewscy posiadają 1/2 K.: 1483 Mik. [Kiszewski, s. Abrahama] dz. Ryczywołu zapisuje kapitule kat. pozn. czynsz roczny 4 grz. od sumy 25 grz. na 1/2 m. Ryczywół i na 1/2 K. (PG 9, 179; wzm. PG 12, 111v); 1486, 1491 tenże zapisuje ż. Małgorzacie [Prusimskiej] po 200 grz. posagu i wiana na częściach m. Ryczywół oraz wsi K., Kiszewo i Kiszewko (PG 10, 52v; dok. dot. tego zapisu wystawiono w 1491: KBR nr 153; Lub. C 38, 118v reg.); 1486 tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Mik. Kurskiemu za 100 grz. 1/2 Kiszewa, 1/2 Kiszewka, 1/4 K. i 1/4 m. Ryczywół, tzn. te części swych dóbr, które wolne są od oprawy jego żony (PG 10, 61v); 1486 tenże z ż. Małgorzatą dziedzice w Ryczywole, Kiszewie, Kiszewku i w 1/2 K. (PG 10, 106); 1491 tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu za 34 zł węg. Mac. Wielżyńskiemu 2 ł. os. w K. (PG 10, 146v); 1499 Jan i Tomasz z Wielżyna [ss. Macieja] sprzedają z zastrz. pr. odkupu Janowi Gorzewskiemu 2 ł. os. i 1 ł. opust. w C. za 34 zł węg.; na łanach tych siedzą kmiecie: Michał, który uprawia też łan opust., i Jan (PG 12, 18v).

1500-21 Tomasz Kiszewski [z → Kiszewa, s. Mikołaja i Małgorzaty Prusimskiej]: 1500 tenże posiada części w m. Ryczywół i w K.; części te zostały uwolnione od czynszu 4 grz. od sumy 50 grz. na rzecz kapituły kat. pozn. [→ wyżej: transakcje Mik. Kiszewskiego 1483] (PG 12, 11v; CP 5 nr 8); 1521 tenże zapisuje ż. Barbarze c. Piotra Ocieskiego po 400 zł posagu i wiana na Kiszewie, Kiszewku oraz na połowach swych części w m. Ryczywół i w K. (PG 15, 375).

1486-1528 Objezierscy posiadają 1/2 K.:

1486-94 Stan. Imbir z Objezierza: 1486 tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu 4 ł. os. w K. Mik. Sławińskiemu [ze Sławna k. Czarnkowa] za 30 grz. (PG 10, 59); 1493 tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu 4 ł. os. w K. Janowi Skrzetuskiemu zw. Pietryka za 30 grz. (PG 10, 184v); 1494 tenże zapisuje wikariuszom kat. pozn. czynsz roczny 10 grz. 3 wiard. i 4 gr od sumy 134 grz. na wsiach Objezierze, Kowalewo, K. i na m. Ryczywół (PG 7, 44; CP 14, 623); 1494 tenże zapisuje czynsz roczny 8 grz. od sumy 100 grz. Janowi Peszel kan. koleg. NMP im Summo Posnaniensi z zastrz. pr. odkupu za 100 grz. (PG 7, 43).

1497 król Jan Olbracht daje Sędziwojowi z Czarnkowa [nad Notecią] wdzie kal. prawo do dóbr Małgorzaty i Anny cc. zm. Mik. Niemierzy Kiszewskiego²Ojcem Anny i Małgorzaty był Niemierza s. Abrahama (Lub. C XVII 6), a nie Mik. Kiszewski (nazwisko to zapisano w regeście błędnie jako Ruszewski!). „Darowizna” król. nie doszła do skutku, → Kiszewo, przyp. 4 i 5 w m. Ryczywół, Kiszewie, Kiszewku i K. w pow. pozn. oraz w Gorzeniu w pow. bydgoskim (MS 2 nr 820).

1508 oficjał pozn. moderuje [tzn. zmniejsza] czynsz za 1507 z K., Ryczywołu, Objezierza i Kowalewa dla wikariuszy kat. pozn. (ACC 85, 7v).

1516-24 Andrzej i Stan. Imbirowie z Objezierza [ss. Stanisława] sprzedają [trzykrotnie] z zastrz. pr. odkupu Jakubowi Rosnowskiemu stolnikowi pozn. 1/2 Ryczywołu i 1/2 K.: w 1516 za 200 grz., w 1522 za 340 grz., w 1524 za 390 grz. (PG 15 k. 80v, 441v; PG 16, 24v); 1528 ciż sprzedają z zastrz. pr. odkupu te same dobra za 390 zł Mik. Gorzewskiemu (PG 16, 244).

1508 wiardunki wojenne z C. płacą od 12 półł. (ASK I 3, 16v); 1509 pobór: 12 półł. i sołtys od 1 ł. (ASK I 3, 55v); 1510 pobór: 11 półł. (ASK I 3, 276); 1510 w C.: 11 ł. os. i 9 ł. opust. oraz sołectwo (LBP 92); 1563 pobór: 5 ł., 1 ł. sołecki, karczma dor. (ASK I 5, 231); 1577 [Piotr Czarnkowski] kaszt. pozn. płaci pobór (ASK I 5, 704v); 1580 Piotr Czarnkowski płaci pobór: 5 ł., 2 zagr., 1 ł. soł., karczmarz ma mniej niż kwartę roli (ŹD 29; ASK I 6, 133v).

Kmiecie w K.: 1416 śwd. [kmieć?] Stach z K. (WR 1 nr 911); 1499 Michał i Jan → p. 3.

4. 1284 ks. Przemysł II zatwierdza dawne i nadaje nowe zwolnienia immunitetowe dla dóbr Tomisława kaszt. pozn. z → Szamotuł, m. in. dla wsi C. i zezwala lokować te wsie na pr. niem. (Wp. 1 nr 546; MS 4/3 suppl. nr 63).

1406 (obl. 1570) Niemierza Bliżycki dz. w K. odnawia przyw. soł. braciom Pawłowi, Maciejowi i Sędziwojowi dziedzicom sołectwa w K., gdyż Wincenty prep. pozn., stryj Niemierzy [dz. K.] zabrał tym sołtysom poprzedni przyw. i zmarł nie oddawszy go; do sołectwa należą 2 ł. roli, łąka pod lasem Solcz oraz 3 ostrowy (→ p. 2); sołtysi mają pr. posiadać karczmę; sołtysi mają pr. do 1/3 opłat sądowych, mogą hodować konie (iumenta indomita) tak, aby sąsiedzi nie ponosili szkody, mają pr. posiadać własne stado owiec z własnym owczarzem, mogą polować i mają pr. trzymać 6 wyżłów, 2 charty, jastrzębia (accipiter) i krogulca (nisus), mają pr. do zakładania 4 sieci łowieckich i 2 jazów na rz. Oskobłok [obecnie Flinta], mogą założyć w lesie 50 barci w drzewach dębowych i in. np. sosnowych, mają pr. do 1/3 opłat za używanie lasu; sołtysi są zobowiązani do służby na koniu wartości 2 grz. (jeżeli stracą tego konia, będąc na służbie w odległości ponad 3 mile od K., dziedzic wynagrodzi stratę); sołtysi mają w sposób skuteczny (effectuose) wybierać czynsze i daniny od kmieci: z każdego łanu kmiecie mają dawać po 4 ćw. żyta, 4 ćw. owsa oraz po wiardunku tzn. po 12 gr szer. gr pras. (te ciężary dziedzic podzieli na pół: połowę zachowa sobie a drugą połowę odda bpowi pozn. [tytułem dzies.?]), ponadto każdy kmieć ma dać co roku 6 gr wojennego z łanu, 30 jaj na Wielkanoc i 2 koguty na Wniebowzięcie NMP [15 VIII], a cała wspólnota wiejska ma dać co roku 10 sk. wieprzowego; we wsi mają się odbywać 3 razy w roku sądy i z tej okazji kmiecie mają dać 1/2 grz. rocznie a sołtys wiardunek (PG 118, 122-123); 1417 (obl. 1570) tenże Niemierza dz. w Kiszewie i w K. daje Mac. Kędziorowemu sołtysowi w K. 1/2 ł. roli w K. na takich samych warunkach, na jakich pozostali kmiecie trzymają swoje role w K.; poprzednio tę 1/2 ł. Niemierza dał dziedzicom Skrzetusza [ale później odebrał z powrotem?] (PG 118, 123).

1508 prac. Maciej sołtys z K. (DepTest. IV 66v); 1510 sołectwo w K. → p. 3; 1563, 1580 1 ł. soł. → p. 3; 1570 Jan z braćmi, sołtysi z K., oblatują 2 przyw. soł. z 1406 i 1417 → wyżej.

5. 1405 wzm. o wsiach Ludomie i C. w aktach konsystorskich (K 4, 413, cytowanego aktu nie odnaleziono); 1441 wyrok sędziego wyznaczonego przez Stolicę Apostolską: wsie C., Skrzetusz i Skrzetusz Mały mają należeć do par. Ludomie, a Bogusławowi rektorowi kaplicy (oratorium) w Ryczywole i dziedzicom obu wsi Skrzetusz nakazuje się milczenie (AC 2 nr 1115).

1459 Andrzej z Bnina bp pozn. przeznacza na chleb dla żaków ze szkoły przy kat. pozn. dziesięcinę małdr. z Drzonka i z C.; 1460 tenże daje wspomn. dzies. wikariuszom kat. pozn., a w zamian wikariusze oddają mu Szklany Młyn [k. Poznania] i mł. ten ma dawać mąkę na chleb dla żaków (CP 29 k. 219v, 228v, 238v, RH 10, 24); 1510 C. w par. Ryczywół; w C. 11 ł. os. i 9 ł. opust.; dziesięcina wiardunkowa należy się wikariuszom kat. pozn.; sołectwo daje 1 grz. [plebanowi w Ryczywole?] (LBP 92).

6. 1424 Janusz dz. z Gorzewa wystawia w C. przyw. dla sołtysa z Gorzewa (Wp. 5 nr 387).