MICHAŁÓW

(1546n, 1553 Michalow, 1565 Michałow, 1569 Mychalow, 1662n. Michałów, 1780 Kuźnica Michałow i wieś Michałow; Kop. K 192) dziś M. Górny i Dolny, 4 km na SE od Starachowic, po obu stronach rz. Kamiennej: ok. 20 km na N od kl.

1. 1553, 1569 pow. rad. (AG 1909; ASK I/7 423), 1571, 1629, 1673 pow. sand. (ASK I/7 267v, 342; I/67 236v; RS 1629 68), 1787 wieś M. pow. rad., Kuźnica M. pow. sand. (Spis II 132, 136), 1827 pow. solecki (Tabela II 16); 1569 n. par. Waśniów (ASK I/7 267v, 342, 423), 1629 M. Mały w par. Wąchock (RS 1629 68), 1662 par. → Pawłów (Paw. 55a), 1787 1/2 wsi w par. Wąchock, 1/2 wsi w par. Pawłów, Kuźnica M. w par. → Wierzbnik (Spis II 132, 136), 1827 par. Wąchock i Wierzbnik (Tabela II 16).

2. 1532 → Rzepin; 1546-7 → Wanacja; 1546, 1565 graniczy z → Dziurowem, Wanacją i Rzepinem (→ p. 3); 1662, 1729 → Wierzbnik; 1688, 1820 graniczy z Wierzbnikiem (Wiś.Ił. 394, 403); 1777, 1780 → Rzepin; 1780 graniczy od E z Dziurowem, od S z Rzepinem, od W z Wanacją, od N z Wierzbnikiem (Inw.Rzep. 20); 1803 → Wanacja.

3.4. Własn. kl. święt.

1546 opat i konw. święt. za wierną służbę osławionego Mikołaja Maniek (Manijek) sprzedają mu za 30 grz. sołectwo w M. wraz z młynem, prócz uposażenia młynarza, tzn. łąki, ogrodu i domu. Za tąż sumę uzyskuje Mikołaj: w Rzepinie 1 ł. liczący 10 staj z przyległymi lasami nad rz. Świśliną, w Wanacji łąkę k. stawu rybnego nad rz. Kamienną (Kamyona), pr. wolnego wyrębu w obrębie tych posiadłości, a także, w zamian za 1 lisa rocznie, w dożywocie swoje i żony wszystkie pustki w Dziurowie oraz pr. użytkowania stawu pod upustem w M. Przy pomocy mkców Dziurowa lub Wanacji odrabia 2 dni szarwarku przy stawie w M., razem z rządcą klaszt. z Rzepina opiekuje się 2 stawami klaszt. na rz. Kamiennej (Camyona), a w przypadku groźnego przyboru wód strzeże ich wraz z całą służbą przez całą dobę. Jego młynarz w M. miele bez wymiaru zboże w dworze w → Słupi Nowej oraz w Rzepinie Dąbrowie (Rzepin dambrowa), robi też bez wymiaru zastrzeżonego dla kl. słód dla poddanych z m. Słupi [Nowej], pobierając od nich tylko 2 solidy, nie wolno mu natomiast robić słodu dla innych poddanych klaszt. Młynarz prowadzi też tartak, oddając opactwu 1/3 tarcicy i mlewa (AG 1895); 1565 opat i konw. święt. za zasługi braci czcigodnego Jana i osławionego Stefana Maniek, oraz Anny, ż. Stefana, sprzedają im za 100 grz. sołectwo w M. z jego pożytkami i młynem w M., 2 rolami i łąką w Rzepinie oraz 3 niwami i łąką w Dziurawie, z prawem karczunku, obowiązkiem 1 dnia szarwarku razem z mieszkańcami Dziurawa lub Wanacji przy stawie w M., przy czym, gdyby potrzeba było więcej, wówczas mają pracować wozami poddanych klaszt., z obowiązkiem stróży razem z rządcą z Rzepina nad stawami michałowskimi, a w razie zagrożenia powodzią wraz z całą służbą i przez całą dobę. Młynarz miele bez wymiaru zboże należące do stołu opata oraz dworów opackich w → Nowej Słupi, → Skałach, → Wierzbątowicach, → Boleszynie, Rzepinie, i Dąbrowie, od przerobu słodu dla mkców Słupi [Nowej] i Dziurawa wymiar bierze opat, a sołtys po 2 solidy, trze tarcicę, zachowując dla siebie 1/3, resztę oddając opactwu, jest osadzany przez sołtysa. Poza tym sołtysi M. uzyskują pr. do łowów z psami i sieciami w lasach opactwa. Sołectwem mogą dysponować tylko za wiedzą i zgodą kl., a w przypadku nieposłuszeństwa lub naruszenia warunków umowy kl. może ich usunąć bez zwrotu nakładów, ale za zwrotem 100 grz. kaucji (AG 1897);

1569, 1571 opat święt. daje pobór od 2 zagr. z rolą i z młyna o 1 kole (ASK I/7 267v, 342, 423); 1617 przyw. opata święt. na wójtostwo M. (ZDP rps 10543 65v); 1629 z kuźnicy żelaza zw. Aleksandra pobór od 2 kół i 10 czeladników oraz z 1 ł. (RS 1629 68); 1662 pogłówne od 44 mkw (Paw. 55a.); 1673 z Wanacji i M. ich zarządca, szl. Gaspar Chrzonowski z żoną i niezamężną córką, dają pobór od 62 czeladzi i mkw wsi (ASK I/67 236v); 1688 sołectwo, poddani i wytwórnia mieczy (Enzicudina) w M. (Wiś.Ił. 403); 1729 osada Kuźnica M. (ZDP rps 10543 66); 1754 spustoszona kuźnica w M. ma 2 piece dymarskie i 1 piec kowalski (Gacki 267-8);

1780 należy do klucza rzepińskiego dóbr stołu opata komendatoryjnego. 2 dymy dworskie. Kuźnica złożona z budynku mieszkalnego z 2 izbami, piwnica, 2 chlewy, obórka z 2 chlewami, stodoła, duży staw na rz. Kamiennej z 2 upustami basztą i stąporem. Dymarka o jednym dęciu i jednym kowaniu, przy niej młyn wodny o trzech kamieniach, ze stępami i olejarnią, karczma ze stajnią. Rozrzucone wśród lasów kawałki pól, w sumie 985 zagonów, 1 ogród warzywny, 3 łąki. We wsi 15 dymów. 1 zagr. (Jakob Zygadło) pracujący 3 dni tyg. pieszo i odrabiający 9 łokci oprawy, 1 kowal młotowy (Maciej Kisiołek) zwolniony od danin, 3 kowali ręcznych (Antoni Jędrzejczyk, Maciej Sokoł, Wawrzeniec Rożek) płacących po 20 zł czynszu, 2 dymarzy (Wawrzenie Stan, Walenty Glina) i 2 komor. (Adrian Nowak, Jacenty Glina) pracujących po 1 dniu tyg. pieszo, 2 wd. (Burkowa i Wydrzykowa) zwolnione od pańszczyzny. Kowale mają pracować przy żużlach i sianie. „Ordynacya płacy kuznicznym kowalom młotowym od kowania żelaza z szyny złotowey, grosz jeden, od drobnego czyli sztabowego, od jednego woza groszy 15. Kiedy zas przyrobek komu kować będą, tedy ten czyi przyrobek płacic im powinien, a dworowi pul oddać cały y kapłona jednego. Kositarzom od szyn numero 60 złotowych należy groszy 12, od 4 wozów małych groszy 12, od radlicy, kroju po szelągu 1. - Dymarzom od udęcia łupy jedney groszy 15. Młockowi od płukania rudy na jedne łupę groszy 10, od palenia zaś groszy 8. - Górnikom od kopania dołów na łatry zapłata należy, od wystawy zaś rudy woza 1 złoty płacą”. Subsidium charitativum wynosi 114 zł (Inw.Rzep. 18-20, 29-30); 1787 1/2 wsi w par. Wąchock liczy 59 mkw, 1/2 wsi w par. Pawłów liczy 31 mkw, Kuźnica M. liczy 49 mkw, w tym 7 Żydów (Spis I 414, 416; II 132, 136); 1800 według inwentarza z tego roku jest tu kuźnica zniszczona, w niej kowale młotowi i dymarze „gdyby w dymarce robili płacić należało: kositarzom od szyn 60 złotowych po 12 gr, od radlicy, kroju po szelągu; dymarzom od udęcia łupy gr 15, młockowi od płukania, czyli tłuczenia rudy za jedną łupę gr 10, od palenia zaś gr 8; górnikowi od kopania dołów na łatry 1 zł” (Gacki 268); 1802 na propozycję rządu austriackiego odstąpienia kopalni rudy w dobrach opackich M. i Wierzbnik, Bened. święt. odpowiadają, że sami będą starali się z niej korzystać, bowiem mieli tu już dawniej wielki piec (ib.); 1807 rząd austriacki upomina kl., który nie korzysta z rud żelaza pod M. (ib.); 1811 produkuje się tu ponad 10000 pałaszy rocznie (Niemcewicz 9); 1818 → Wierzbnik; 1827 M. w par. Wąchock ma 10 domów i 71 mkw, M. w par. Wierzbnik ma 19 domów i 170 mkw (Tabela II 16).

5. Dzies. należy do kl. święt., następnie do prep. Wierzbnika.

1688 opat święt. nadaje świeżo założonej prepozyturze w Wierzbniku dzies. z całej wsi M., tzn. z gruntów poddanych i sołectwa, oraz dzies. snop. z gruntów należących od dawna do wytwórni mieczy w M. (Wiś.Ił. 403); 1780 dzies. snop. dowożą do stodół pleb. Wierzbnika (Inw. Rzep. 20); 1791 dzies. należy do prep. wierzbnickiego (Wiś.Ił. 397).

7. ZDP rpsy 865, 1297, 8222-5; Gacki 87, 239, 257-8, 267-8; SG VI 300; Wiś.Ił. 394, 397, 403; Derwich 1992 wg indeksu.