1445 or. Wyrzbny (AR nr 290), 1450 Wyrzbni (AR nr 445), 1456 Wirschbny, [dopisek późniejszy:] Wyerzbyn (AR nr 689), 1458 Wirszbny, Wyrszbny (AR nr 771), 1459 Wyrzbny Mlyn (ACC 39, 65), 1465 Wirzbny (M Poznań I 296, 73v), 1494 Wyrzbyny (PG 59, 31v), 1499 Wyrzbyn (M Poznań 299, 52v), 1508 Wirzbowi (PG 66, 92), 1515 Wyrzbnyk (PmP nr 90), 1559 Wierzbak (DK 73-75), młyn położony na granicy wsi Sołacz i Winiary, na NW od Starego Rynku w Poznaniu, obecnie w granicach miasta, w okolicy skrzyżowania Al. Wielkopolskiej i ul. Nad Wierzbakiem.

1508 n. pow. pozn., par. Ś. Wojciecha [pod Poznaniem] (MikaOpisy 2).

1408 do uposażenia nowo erygowanej altarii Nawiedzenia NMP i Ś. Urbana w kościele par. Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu należy m.in. zapisane przez zm. Piotra Strosberga 1/2 grz. czynszu z mł. Wierzbięty zw. Szydło (Schildols) leżącego k. Winiar (Wp. 5 nr 133).

1428 Barbara c. Mik. Schramme kwituje młynarza Macieja, który mieszka w mł. Ponicza [czyli Ponieckiego], z dóbr po ojcu i matce należnych jej z tego młyna (SBP s. 168 nr 478); 1431 Maciej młynarz z młyna Ponicza zeznaje, że winien jest Gotardowi mieszcz. kal. i jego ż. Zofii zaległy od 5 lat czynsz z młyna po 9 wiard. 2 1/2 gr rocznie; zobowiązuje się spłacić zaległość i sprzedać młyn; jeśli tego nie uczyni, Gotard będzie mógł sprzedać młyn wbrew jego woli; panu Poniczowi Maciej winien jest zaległy od 3 lat czynsz w wysokości 1/2 korca (scheffel) mąki tygodniowo, w związku z czym od minionego ś. Marcina [11 XI] zobowiązuje się dawać przez rok co tydzień 1/2 korca mąki i [jednorazowo?] 1/2 grz. (SBP s. 199 nr 553); 1436 Jakub młynarz w młynie Ponicza (AR nr 77); 1444 Jakub Wirzbny (Wyrzybny) młynarz wymieniony wśród młynarzy król. i miej. zawierających ugodę dot. zatrzymywania wody (AR nr 281); 1445 tenże Jakub sprzedaje Janowi Poniczowi swój mł. zw. W. leżący pod m. Poznaniem za 75 grz. (AR nr 290); 1446 zagroda Jana Grzywy leży na granicy Sołacza w dolinie na tyłach (in postico) Jeżyc i młyna W. (AR nr 307, 326); 1449 Jan młynarz Wirzbny (AR nr 413); 1450 szl. Piotr Głębocki, Chwalęta Lubicki i Jan Kamieniewski odstępują Janowi Gieczowi przysądzone im 3 wiard. czynszu z młyna W. (AR nr 445); 1456 Jakub Bichta sprzedaje Wojc. Werkmeistrowi niegdyś [młynarzowi z młyna] Bogdanka, pochodzącemu z Łęczycy, swój mł. W. [lub] Poniecki położony w granicach wsi Winiary przy Sołaczu za 80 grz. (AR nr 689); 1458 Dorota Bichczyna rezygnuje na rzecz Mac. Roszwara z Winiar z sumy 22 1/2 grz. zapisanej jej na młynie W. przez Wojc. Werkmeistra; gdy Maciej otrzyma pieniądze zapisane mu na młynie dominikanek [Przepadek], wtedy mł. [W.], który posiada Dorota, zostanie uwolniony od czynszu (AR nr 771); 1459 Święchna niegdyś młynarka z W.M. pozywa Macieja pleb. w Kórniku o 3 grz., które winien on był jej zm. synowi Wojc. Molendzie (ACC 39 k. 65, 67); 1464 Andrzej Poniecki daje swej siostrze Helenie, ż. Jana Giecza, 1/2 młyna w Sołaczu, a ona daje mu swoją 1/2 [tego] mł. w Sołaczu (M Poznań I 296 k. 46v, 48v); 1465 Piotr z Szamotuł kaszt. pozn. i star. gen. Wlkp. sprzedaje Helenie ż. Jana Giecza 1/2 młyna W. leżącego k. Sołacza, wraz ze stawem i zagrodą, którą to połowę nabył od Andrzeja Ponieckiego (M Poznań I 296, 73v); 1480 Kasper Tomal młynarz sprzedaje kapłanowi Mik. Gieczowi pr. do poboru opłaty młyńskiej z mł. W. za 50 grz.; Giecz sprzedaje młynarzowi Filipowi co trzecią miarę z tego młyna za 12 grz. z obowiązkiem płacenia czynszu [komu?] (AR nr 1529); 1482 Mik. Giecz altarysta w kościele Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu daje w działach swemu bratu Janowi [są to ss. Jana Giecza] młyn W. położony między Winiarami a Sołaczem, wraz z zagrodami przynależnymi do tego młyna (M Poznań I 297, 130v).

1494 mł. Helta oraz mł. W. wymienione wśród osad, które nie zapłaciły podatków król. i nie dopuściły do egzekucji należności (PG 59, 31v); 1499 Helena Michałkowa i Kat. Ludwigowa z Kościana siostry rodz. sprzedają Ulrykowi Heltowi rajcy [pozn.] młyn W. położony między Winiarami a Sołaczem; mł. ten przypadł im po zm. bracie Janie Gieczu (M Poznań I 299, 52v); 1500 Mikołaj młynarz ze wsi Michowo [obecnie Mechowo] kapituły kat. pozn. uciekł stamtąd ze względu na groźby ze strony młynarza z Wierzenicy i jest obecnie młynarzem w młynie W. pod Poznaniem u pana Helta (CP 111, 19); 1500 Mikołaj młynarz z W.M. winien jest Andrzejowi Ciesielskiemu kan. pozn. 1 1/2 grz. długu (ACC 79, 21v).

1508 pobór z młyna W. od 2 małych kół po 6 gr oraz z młyna Helta od 2 kół (MikaOpisy 2); 1508 Katarzyna ż. Jana Śmigla mieszcz. pozn. zawiera ugodę z Sebastianem de Gallo mieszcz. pozn. i zobowiązuje się zrezygnować na jego rzecz ze wsi Nowy Dwór i Bonin, sołectwa w Winiarach oraz z młyna W., zgodnie z dok. rezygnacyjnym (PG 66, 92); 1515 król zezwala mieszczanom pozn. doprowadzać wodę z młyna W. do młyna Bogdanka (PmP nr 90; MS 4 nr 2418).

1559 rada m. Poznania zezwala młynarzowi Maciejowi na wykup od Małgorzaty ż. młynarza Klemensa za 15 grz. ich młyna W. położonego na gruncie miej. w granicach Sołacza; młynarz ma płacić 3 ćw. tygodniowo dla dominikanek pozn. (co na 10 lat zostaje umniejszone do 2 korców czyli ćw.), a władzom miasta dawać rocznie 2 wieprze, ma także ponosić koszty napraw, przy czym żelazo i drewno dostarczy miasto; Maciej odbudował już zniszczony zupełnie mł. i kupił kamienie młyńskie, za co miasto zapisuje mu na tym młynie 15 grz.; miasto ma czyścić strugę młyńską, zobowiązuje się nie wydawać przez 10 lat zgody na wykup młyna z rąk Macieja, ma też na przyszłość ponosić 2/3 kosztów zakupu kamieni młyńskich (DK 73-75); 1562 Maciej młynarz z młyna miej. W. pozwany przez dominikanki pozn. z powodu niezapłacenia 2 wierteli mąki żytniej tygodniowo, należnych mniszkom zgodnie z umową zawartą w ubiegłym roku; Maciej odpowiada, że nie płaci, gdyż jego młyn został pozbawiony wody, którą zabiera znajdujący się w potrzebie mł. Bogdanka; rajcy postanawiają, by należność tę płacili szafarze miej. dopóki nie zostanie przywrócony [ruch] wody między młynami Bogdanka i W. (DK 76).

1563 m. Poznań płaci pobór z mł. W. o 1 kole we wsi Winiary, 1563 pobór z mł. [W.?] o 1 kole w Winiarach oraz z mł. Helta pod Winiarami i górą Czerwową, 1567, 1569 pobór z mł. [W.?] o 1 kole w Winiarach, 1577/78 pobór z mł. W. w Winiarach oraz od mł. Helta pod górą Czerwową, 1583 pobór z mł. [W.?] o 1 kole w Winiarach oraz z mł. Helta pod górą Czerwową (MikaOpisy s. 8, 9-10, 16, 18, 24, 31-32).

Uwaga: Dokładną lokalizację W.M. pokazują plany okolic Poznania z 1780, 1795 i 1820 (ŹrKart. Pozn. nr 12, 17, 22; Plany nr 7, 9, 11). Stał nad strugą o nieznanej nazwie, płynącą najpierw z N na S, a w okolicy W.M. skręcającej ku E i wpadającą potem do Warty. M. Rutkiewicz-Hanczewska, Nazwy terenowe, w: Nazewnictwo geograficzne miasta Poznania, red. Z. Zagórski, Poznań 2008, s. 321-322 (z szeregiem błędów w dokumentacji, do której włączono przekazy mówiące o zupełnie in. obiektach), odnosi do niej nazwę →Rudnik, która jednak określała inną strugę, zwaną Flisą lub →Bogdanką, płynącą częściowo równolegle. Obecnie obie strugi połączone zostały sztucznie w jedno koryto, a ostatni odcinek swego biegu odbywają skanalizowane pod ziemią.

Nazwa W.M. urobiona została zapewne od pierwszego znanego posiadacza młyna o imieniu Wierzbięta lub późniejszego młynarza Jakuba Wirzby. Nie jest to na pewno nazwa topograficzna (jak twierdzi M. Rutkiewicz-Hanczewska, op. cit., s. 322, wywodząca Wierzbak od pol. słowa wierzba i niem. Bach = strumień, choć na s. 397 daje już poprawną etymologię).

Do tego samego obiektu odnosi się też niewątpliwie dzierżawcza nazwa: młyn Ponicza, urobiona od nazwiska ówczesnego posiadacza naszego młyna. Niejasna natomiast pozostaje sprawa nazwy: młyn Helta. Pojawia się ona w źródłach w końcu XV i w XVI w., a więc w okresie, kiedy W.M. znajdował się w ręku rodziny Heltów: 1501 rola rajcy pozn. Jana Hermana położona przy drodze do młyna pana Helta (AR nr 1780); 1507 Maciej młynarz z młyna pana Helta pod Poznaniem, w wieku ok. 30 lat (DepTest. IV 33). W szeregu zapisów podatkowych jednak (1494, 1508, 1563, 1577/78, 1583) występują obok siebie młyny Helta i W., co trudno złożyć na karb pomyłek pisarzy. W wielu rejestrach poborowych wymienia się z kolei tylko mł. Helt, a mł. W. jest pomijany: 1510 pobór z młyna Helta od 2 kół (ASK I 3, 280); 1530 pobór z mł. Helta 12 gr (MikaOpisy 3); 1553 pobór mł. Heltowskiego od 3 kół (MikaOpisy 4); 1580 pobór z młyna Helta pod górą Czerwoną (ASK I 6, 170v). Opisywane w rejestrach (1563, 1577/78, 1580, 1583) położenie mł. Helta u stóp Winiar i Czerwowej Góry (która leżała tuż na N od osady →Święty Wojciech), wskazuje jednak wyraźnie, że chodzić musiało o obiekt położny w okolicy znanego skądinąd młyna →Przepadek, a więc dużo bliżej miasta niż W.M. Argument ten przesądza chyba, że młyna Helta nie można utożsamiać z W.M. (choć niektóre ze starszych przekazów używających tej nazwy mogły się do niego odnosić). Brak wzmianek o W.M. w pewnych okresach może wynikać z długiego opuszczenia (o czym wspomina się w 1559).

Zapewne właśnie w związku z kolejnymi zmianami własnościowymi (a także owym opuszczeniem) utrwalona wcześniej nazwa W. uległa w XVI w. zmianie na Wierzbnik, a następnie Wierzbak. Pod tą ostatnią znany był potem w czasach nowożytnych (J. Łukaszewicz, Obraz historyczno-statystyczny miasta Poznania w dawniejszych czasach [1838], wyd. 2, Poznań 1998, t. 1, s. 189; M. Rutkiewicz-Hanczewska, op. cit., s. 397).