OWIEŃSKA – opactwo cysterek

2A. Młyny: 1403 opatka sprzedaje Mikołajowi z Niedźwiady [niezident.] za 12 grz. młyn k. klasztoru; młynarz otrzymywać ma co trzecią miarę [zmielonej mąki]; wolno mu zbudować nowy młyn powyżej poprzedniego; pokryć będzie musiał 1/3 kosztów budowy (opatka 2/3); z drugiego młyna również brać ma 1/3 dochodów; opatce i mniszkom mielić ma na ich własne potrzeby za darmo, ale jeśli będą chciały mielić mąkę na sprzedaż, pobierać ma zwykłą miarę; chować ma 2 wieprze dla opatki i 1 dla siebie; opatka daje mu też ogród przy młynie, z wyjątkiem stojącej przy młynie jabłoni, a także daje mu jezioro obok [Warty] (penes aquam; Wp. 7 nr 461); 1404 opatka dowodzi w procesie z komandorem joannitów pozn., że myślała, iż jej młynarz po opuszczeniu jej młyna znalazł się [na służbie] u komandora (WR 1 nr 575); 1407 młyn → p. 2B; 1441 Stanisław młynarz w O. (ACC 24, 77); [ok. 1480] na Owieńskiej Strudze stoją dwa młyny: jeden w obrębie zabudowań klasztornych, drugi powyżej nich (DA VII 40); 1508, 1509 pobór od 1 młyna o 1 kole, 1563 pobór od 2 młynów o 1 kole w O. → Owieńska, p. 3; 1516 młynarz Marcin Jagoda → p. 6Db; 1574 Jan [młynarz] z Górnego Młyna → Owieńska, p. 8; 1628 młyny Górny i Dolny płacą plebanowi w O. po 1 ćw. pszenicy (AV 7, 35v).

1508 młyn w Troskotowie → p. 3A; 1511 młyn Gagata → p. 2B; 1518 mł. Nosiliński → p. 3A.

2B. Procesy graniczne: 1393 opatka toczy proces z Piotrem Nosilińskim [w 1391 był jej pełnomocnikiem sąd.]; Piotr dowodzi, że sporny jaz [w Nosilinie] posiada jako ojcowiznę, a nie z łaski opatki (WR 1 nr 159).

1399 opatka przejmuje sprawę Mikołaja ze Srebrnej Górki [też z Wierzenicy i → Kobylnicy, dzierżawcy Barchcina, → p. 3 A pod 1405] z Adamem i Andrzejem [z Kowalskiego] o podniesienie wody między Kowalskiem a Barchcinem i dowodzi w związku z tym, że Mikołaj zabrał siano na jej łące; 1400 sąd poleca opatce zlikwidować pogrodki, które spiętrzają wodę (Lek. 1 nr 3052; WR 1 nr 412; KP nr 109).

1406 opatka toczy proces z Dobiesławem Bodeckim (Goślińskim) o rozgraniczenie Goślinki, Troskotowa [dziś Trzuskotowo], Bolechowa i Mściszewa (KP nr 2580, 2610); 1407 Wichna ż. Dobiesława pozywa opatkę o to, że z 20 paniczami i 40 kmieciami bezprawnie wyznaczyła granicę [między Goślinką a Bolechowem] (KP nr 2878; PZ 3, 36-37; → p. 3D); 1408 sąd poleca opatce rozsypać postawione kopce i oznaczyć granicę według starych kopców (ZSW nr 1237).

1407 opatka toczy proces z Jurą z Bielaw o brzegi Warty między Nosilinem a O., o młyn [w → Nosilinie] i jaz; sprawę Jury przejmuje Mac. Nosiliński (PZ 3, 32v-33); 1408 opatka toczy proces z Febronią Laszczyną [z Łęgu w pow. kal.] o budowę mł. w Biezdrowsku [chodzi o mł. w → Nosilinie?] (PZ 3, 70); 1409-12 opatka toczy proces z Maciejem z Biezdrowska [Nosilińskim] o jaz na Warcie między Nosilinem a O.; sąd przysądza ów jaz oraz obydwa brzegi Warty klasztorowi (PZ 3 k. 79v, 183; Wp. 5 nr 201).

1420-23 opatka toczy proces z Mikołajem z Górki kanclerzem [kapituły kat.] pozn. jako posiadaczem wsi Goślinką; do czasu wydania wyroku polubownego przez starostę, strony nie mają sobie czynić szkód w pastwiskach; 1422 w sprawie tej występują słudzy stron: Iwan niegdyś z Soboty i Sędziwój Szatkowski (PG 6 k. 101v-102; PG7 k. 17v, 115v)

1425 opatka toczy proces z Adamem Kowalskim o zalanie młyna i łąk w Kowalskim oraz o granice między Barchcinem i Kurzęcinem a Kowalskim (PZ 8, 67).

1476 opatka Agnieszka toczy proces z Mikołajem z Kołat, który pozwał już jej poprzedniczkę Eufemię o to, że nie dokonała sprawiedliwości ze swym kmieciem Mik. Daszem (Daschs) z Kurzęcina, który zaorał granice między Kurzęcinem a Kołatami; opatkę zastępuje w sądzie Piotr Słomowski (PZ 20, 46).

1493 opatka toczy proces z Janem Bielawskim o zbudowany przez niego jaz na Warcie; opatka przedkłada dok. ks. Przemyśla [I] z 1252, zgodnie z którym do klasztoru nal. obydwa brzegi Warty; na tej podstawie sąd przyznaje jaz opatce (Cysterki Owińska D 13¹Jest to kopia notarialna z 1612. Ten sam dok. sądowy był już transumowany przez królów Zygmunta Augusta w 1552 i Stefana w 1578 (Cysterki Owińska D 10 i 11), ale obydwa przywileje królewskie są zniszczone i nieczytelne); 1511 opatka pozywa Jana Bielawskiego o rozkopanie dróg prowadzących do jej młyna Gagata [Jagata?, jak podano w haśle → Bielawy], przez co poniosła 40 grz. szkody (PG 26, 103v); 1516 opatka toczy proces z Janem Bielawskim o brzegi rz. Warty należące do O. (PG 69, 298); 1521 rozgraniczenie Bielaw Jana Bielawskiego od Biezdrowska, Nosilina i Wygonowa opatki [wsie kupione 1518 od Bielawskiego, → p. 3A] (PZ29, 185; → Bielawy, → Biezdrowsko).

1562 rozgraniczenie Barchcina od Biskupic Borowych nal. do bpa pozn. (PZ 34, 90); 1565 rozgraniczenie Troskotowa z wsiami Maniewo komandora joannitów pozn. oraz Tworkowo Jana i Stan. Gołaskich (PP 1, 10-15).

3A. Nadania, potwierdzenia nadań, kupna, zamiany, dzierżawy, spory majątkowe.

1242 (wzm. ok. 1480) książę Przemysł I funduje klasztor cysterek w swej wsi O. nad Wartą²Dyskusja w sprawie fundacji kl. w O. skupiała się głównie wokół problemu autentyczności najstarszych świadectw. Już W. Rubczyński, Wielkopolska pod rządami synów Odonica (1239-1279), „Rocznik Filarecki” 1, 1886, s. 21, kwestionował autentyczność dok. z 1250. Natomiast H. Likowski, Początki klasztoru cysterek w Owińskach (1242-1250), Poznań 1924, uznał obydwa dokumenty z 1252 za formalne falsyfikaty (tzn. opisywać miałyby rzeczywistą akcję prawną dokonaną rzekomo w 1249, ale sporządzone zostały później, pod zmienioną o trzy lata datą), za autentyczny uznał dok. z 1250, a więc w związku z tym bronić mógł poprawności daty fundacji podanej przez Długosza. Jego pełen niekonsekwencji i sztucznych konstrukcji wywód był często podawany w wątpliwość w szczegółach. Za nieposzlakowane autentyki uznali dokumenty z XI 1252 (których odbiorcami były klasztory śląskie) niemieccy badacze dyplomatyki śląskiej (zob. H. Appelt, Die Urkundenfalschungen des Klosters Trebnitz, Breslau 1940, s. 131). Najpełniej sprawę zanalizował F. Sikora, Uwagi o dokumentach klasztoru cysterek w Owińskach, „Studia Źródłoznawcze” 9, 1964, s. 61-73. Wykazał on, że to dok. z 1250 jest fałszywy, a wszystkie wątpliwości co do dokumentów z 1252 są bezpodstawne. Właściwy akt fundacyjny stanowi więc jego zdaniem dok. z 26 IV 1252. Tym samym odrzucić trzeba datę podaną przez Długosza. Wywody Sikory zostały powszechnie zaakceptowane, zob. Bielińska s. 246, 251-253 (DA VII 40).

1249 wieś O. księżnej Jadwigi, matki księcia Przemyśla (DKM 353; Templ. nr 32; w sprawie wątpliwości co do autentyczności Bielińska 245).

1250 kapituła gen. cystersów przyjmuje prośbę króla [!] Polski [tj. księcia Przemysła I] o przysłanie mu mnicha, który pomógłby przy zamierzonym zakładaniu opactwa mniszek [w O.]; kapituła powierza opatom z Jędrzejowa [w Małopolsce] i Lubiąża [na Śląsku] oględziny opactwa wywodzącego z Trzebnicy, o inkorporację którego zabiega ks. Polski (StCist. 2 s. 347, 354).

1250 (fals. z XIV w.) książę Przemysł I nadaje Jadwidze opatce i klasztorowi w O. wsie Dobiegniew i → Osieczno wraz z całym obszarem [o nadaniu tym wspominali jeszcze w 1424 pol. przedstawiciele podczas rokowań gran. z Krzyżakami (CEV s. 667)]; cysterki mogą osadzać Niemców na dowolnym prawie; książę zwalnia ludność dóbr klasztornych od posług i danin, polecając, by w sprawach niższych sądził ją sędzia wyznaczony przez opatkę, a sprawy wyższe [tzn. zagrożone karą śmierci] zastrzega sobie samemu (Wp. 1 nr 284; Bielińska 246).

1252 26 IV książęta Przemysł i Bolesław [Pob.] nadają zakonowi cysterek, na ręce Gertrudy c. zm. księcia Henryka [Pob.] opatki w Trzebnicy [na Śląsku], dziedzinę O. nad Wartą wraz z wsiami Bolechowo, Radujewo [dziś Radojewo], Marszowice i Wierzenica wraz z dzies.³W tekście: cum decimis, co może oznaczać zarówno dziesięciny, jak i dziesiętników (ludność niewolną). Chyba chodzi jednak o tę pierwszą możliwość, bo informacja odnosi się do wszystkich wsi nadanych klasztorowi; mają one tworzyć jeden ujazd o nazwie O. i w jego obrębie ma znajdować się klasztor; ponadto nadają też wsie Tmienich [zaginione], Chludowo, Samołęż, Dobiegniew [por. wyżej, pod 1250], Olesno, Golina Czesławowa, Głuchów, Sienno, Miłkowice [zaginione], Raskowicze [zaginione] i Rokietnica, wszystkie wraz z dzies.; na szaty dla mniszek zapisują 30 grz. dochodu z mennicy pozn., a [na świece] do nabożeństw 12 kamieni wosku i 30 kamieni łoju; klasztor ma posiadać obydwa brzegi Warty; mniszki mogą osadzać w swych dobrach Niemców na dowolnym prawie; sądownictwo nad ludnością dóbr klasztornych w sprawach niższych ma sprawować sędzia wyznaczony przez opatkę, a sprawy wyższe książęta sądzić będą sami; poddani klasztoru zwolnieni zostają z posług i danin książęcych (Wp. 1 nr 303; F. S i k o r a, Uwagi, op. cit., s. 69-70).

1252 ok. 1 XI⁴W datacji: septimo Nonas Novembris, co jest sprzeczne z logiką kalendarza rzymskiego. Chodzi jednak na pewno o jeden z pierwszych dni listopada. 2 XI książęta wystawili w O. dok. dla cystersów ze śląskiego Henrykowa (SU 3 nr 46; w Wp. 1 nr 307 błędnie pod 1 XI). Pomyłka pisarza powstać musiała na etapie przygotowywania czystopisu. W koncepcie mogło być IIII Nonas (co pisarz odczytał jako VII), a to dawałoby również datę 2 XI (tak w CDS 7 nr 804) książęta Przemysł i Bolesław potwierdzają nadanie swego ojca dla klasztoru w Trzebnicy; dok. wystawiony w O. 18 dni po wprowadzeniu tu konwentu; jednym ze śwd. jest opatka trzebnicka Gertruda (Wp. 1 nr 308).

1280 książę Przemysł II zatwierdza nadania swego ojca Przemyśla i stryja Bolesława dla klasztoru w O. [opis uposażenia i przywilejów powtórzony dokładnie za dok. z 1252] (Wp. 1 nr 496).

1282 (autentyczność niepewna⁵Dok. znany tylko z kopii. S. Krzyżanowski, Dyplomy i kancelaria Przemysława II, „Pamiętnik Akademii Umiejętności, Wydział Filologiczny i Historyczno-Filozoficzny” 8, 1890, s. 185, analizując testację – niemożliwą dla 1282 – emendował datę na 1279. Nie wydaje się to przekonujące: gdyby nasz dok. miał pochodzić już z 1279, niezrozumiale byłoby pominięcie nowych nabytków klasztoru w konfirmacji dóbr z 1280, chyba żeby założyć, że książęta potwierdzali wtedy tylko własne nadanie. Wykazane przez Krzyżanowskiego wątpliwości wokół testacji każą raczej zastanowić się nad autentycznością naszego dok) Przemysł II potwierdza, że komes Arkembold wda kal. nadał klasztorowi w O. dziedzinę Troskotowo z przyległymi [osadami] Pustolczino, Jancze, drugie Jancze, Bnowo, Zniczolowo i Obrębice; książę nadaje tym złączonym w jedną wieś dobrom imm. sąd. i ekon. (Wp. 1 nr 518).

1298 książę Władysław [Lok.] potwierdza przywilej fundacyjny z 1252; dok. wystawiony w klasztorze O. (Wp. 2 nr 774).

1305 Andrzej [Zaremba] bp pozn. zaświadcza, że jego poprzednik Jan [1286-97] na prośbę króla Przemyśla [a więc przed 8 II 1296] nadał klasztorowi w O. dzies. z Kurzęcina (Wp. 2 nr 895).

1331 król Władysław [Łok.] potwierdza przywileje klasztoru w O. (Wp. 2 nr 1115); [1333-70] dokument ten zatwierdza i transumuje król Kazimierz (Wp. 6 nr 230).

1335 Dębogóra → p. 4.

1340 Janisław abp oświadcza, że gdy opatka i mniszki z O., dotknięte nędzą, sprzedały swe wsie Kurzęcino i Barchcino Boguchwałowi, Piotrkowi, Prędocie i Szymonowi z Kowalskiego za niesłuszną cenę, król Kazimierz jako patron klasztoru wykupił te dobra od wspomn. nabywców i ponownie nadał je klasztorowi (Wp. 2 nr 1196); 1353 król Kazimierz zaświadcza, że nadał klasztorowi w O. wsie Kurzęcino i Barchcino (Wp. 3 nr 1318).

1372 królowa Elżbieta [Łokietkówna] oznajmia, że wyznaczeni przez nią sędziowie rozstrzygnęli spór między klasztorem w O. a miastem Poznań; rajcy pozn. domagali się od klasztoru dostarczania rocznie 30 dębów i 30 sosen na potrzeby [napraw] mostu, twierdząc, że w zamian za to mniszki posiadają w Poznaniu dom wolny od ciężarów na rzecz miasta; przedstawili w tej sprawie dok. klasztoru; sędziowie stwierdzili jednak, że dokumentowi temu brakuje pieczęci autentycznej, wisi bowiem przy nim tylko jedna zatarta pieczęć, która wydaje się być pieczęcią konwentu; brak też zgody biskupa i władcy; wobec tego sędziowie uwolnili klasztor od roszczeń rajców pozn.; królowa potwierdza ten wyrok i orzeka, że mniszki nadal mają posiadać wspomn. dom narożny k. klasztoru Dominikanów (Wp. 3 nr 1664).

1390 opatka z O. i jej kmiecie z Bolechowa toczą proces z Mac. Wierzbą (Lek. 1 nr 771).

1397 Sędzi woj [z Szubina] wda kal. i star. gen. wlkp. jako sędzia polubowny orzeka, że władze m. Poznania winny są corocznie dawać klasztorowi w O. 16 kamieni łoju (Wp. 3 nr 1983; Wp. 6 nr 362).

1400 Barchcino → p. 4.

1405 sąd utrzymuje Mikołaja ze Srebrnej Górki dożywotnio w pr. do wsi Wierzenica i Barchcino⁶Ze sprawy rozgrywającej się 1399-1400 (→ p. 2B) wynika, że Mikołaj dzierżawił Barchcino od opatki; jeżeli opatka będzie chciała wykupić te dobra, dać musi Mikołajowi 60 grz. (KP nr 2317); 1405 opatka toczy proces z Mik. Wierzenickim o wwiązanie w Wierzenicę (KP nr 2398).

1428 O., Bolechowo i Bolechowo Małe → Owieńska, p. 5.

1431 dom mniszek z O. w Poznaniu przy ul. Szewskiej (SBP s. 252, nr 196); 1448 dom ten wynajmuje Krystek kuśnierz za 5 1/2 grz. (AR nr 387).

1435 Chludowo i Radujewo → p. 3D, 1440-43 Głuchowo → p. 6E; 1478 sołtys z Bolechowa Małego, 1482 sołtys z Troskotowa, zapisują czynsze za zgodą opatki (CP 14, 617-618).

1492 opatka sprzedaje wikariuszom kat. pozn. 3 grz. czynszu od sumy 27 zł oraz 19 grz. i 6 gr na Bolechowie (CP 14, 635).

1494 opatka pozywa Stanisława z Kaczlina o niezapłacanie należnego jej czynszu 1 grz. (AC 2 nr 1488).

1504 klasztor w sporze z Tomkową mydlarką z Poznania o 16 gr czynszu z jej domu⁷Zdaje się, że chodzi tu o domy będące własnością klasztoru (→ wyżej, pod 1431), a czynsze są po prostu opłatami dzierżawnymi, nie zaś typowymi czynszami obciążającymi właściciela nieruchomości. Odpowiada temu okoliczność, że klasztor nie potrafił wylegitymować się dokumentami zapisu wymaganych czynszów. Najwyraźniej stosunki własnościowe uległy zatarciu i zapomnieniu; Tomkowa gotowa jest przysiąc, że nigdy nie widziała dok. w sprawie tego czynszu, ale złożyła rajcom 4 grz. sumy głównej i 16 gr czynszu; gdy mniszki przedstawią dok., okaże się, czy czynsz był zapisany z zastrz. pr. odkupu czy wieczyście (AR nr 2104); 1505 wyrok rajców pozn. w sprawie klasztoru z mydlarzem Tomkiem i szewcami Mik. Długoszem, Wojc. Dudkiem, Andrzejem Sczesnym i Małym Miśkiem o czynsze z ich domów przy ul. Szewskiej (od Tomkowej 16 gr, od pozostałych po 8 gr); choć nie chcą oni płacić, dopóki nie przedstawi im się dok. w sprawie zapisu takiego czynszu (a jeśli będzie w dok. odpowiednia klauzula, chcą czynsz wykupić), rajcy na podstawie zeznania mniszek orzekają, że czynsz ma być płacony jako czynsz ziemski, bez zastrzeżenia pr. wykupu (AR nr 2146).

1505 Dorota kmiotka z Miękowa kwituje klasztor z zapłaty za 1 ł. w Mickowie, który posiada włodarz (villicus; PG 65, 41).

1508 młynarz z Troskotowa sprzedając swój młyn zastrzega konieczność uzyskania zgody opatki (ACC 85, 131).

1509 opatka toczy proces z Dorotą Jeziorkowską i jej synem Janem z Jeziorek o 6 wiard. zaległego czynszu z lat 1506 i 1507; Dorota odpiera, że czynsz zapłaciła przy pośrednictwie służby kan. pozn. Jana Grochowickiego; strona klaszt. twierdzi jednak, że sługa Grochowickiego dał tylko 1 grz. czynszu za zeszły rok (ACC 86, 42v).

1510 opactwo w O. [formularz opisu uposażenia nie wypełniony] (LBP 57); w par. Wierzenica do opatki z O. należą Dębogóra, Kurzęcino, Wierzonka, Barchcino (LBP 65).

1518 król Zygmunt zezwala klasztorowi sprzedać Głuchowo w pow. kośc. Stan. Dłuskiemu komandorowi joannitów pozn. [→ Święty Jan k. Poznania] oraz kupić Biezdrowsko od Jana Bielawskiego (MS 4 nr 11730); 1518 klasztor sprzedaje Stan. Dłuskiemu wieś Głuchowo za 464 grz. (PG 15, 212v); 1518 klasztor kupuje od Jana Bielawskiego wsie Biezdrowsko, Nosilino, Wygonowo oraz mł. Nosiliński za 800 grz. (PG 15, 213); 1521 rozgraniczenie nabytych dóbr → p. 2B; 1522 sąd oddala roszczenia Anny wd. po Janie Karśnickim, siostrzenicy Jana Bielawskiego do wspomn. dóbr (PZ 29, 32v-33).

1523 zapis czynszu na dobrach klasztornych → 6Da.

1526 król Zygmunt zezwala mniszkom w O. na zakup czynszów za sumę 700 grz., przy czym 200 grz. ma pozostać do swobodnej dyspozycji mniszki Jadwigi Bytyńskiej (MS 4 nr 4963); 1526 opatka⁸W imieniu klasztoru wystąpiły opatka Kat. Radwankowska oraz mniszka Jadwiga Bytyńska, co potwierdza tylko wynikający z poprzedniego aktu królewskiego domysł, że czynsz kupowano m. in. za sumę wniesioną przez nią klasztorowi kupuje od Przecława Potulickiego z zastrz. pr. odkupu 39 grz. czynszu na m. Goślinie [Kościelnej] oraz wsiach Goślinka i Przebędowo za 650 grz. (PG 16, 141).

1526 Mściszewo klasztoru w O. (CP 111, 117v); 1531 bagno Tuczno (położone w sąsiedztwie kapitulnej wsi Stęszewko) należy do mniszek z O. (CP 111, 119); 1534 opust. folw. Przeciwiec -Owieńska, p. 5; 1562 Barchcino → p. 2B.

1564-65 dobra klasztoru → p. 3B.

3B. Świadczenia na rzecz władcy.

1460 król Kazimierz Jag. zakazuje pociągać poddanych i kmieci klasztoru w O. do prac i służb dla grodu pozn.; poprzednio polecał staroście gen. wlkp. wyegzekwować te powinności, ale tylko dlatego, że nie znał dawnych zwolnień dóbr klaszt. (Cysterki Owińska D9).

1470 dobra opatki i klasztoru w O. zalegają z poradlnym i wiardunkami królewskimi, a 1471 nie dopuszczają do egzekucji należności przez woźnego sąd. (PG 57 k. 90v, 130v); 1475, 1478 O. zalega z podatkami (PG 20, 26v; PG 58, 72v).

1515 król Zygmunt nadaje Mikołajowi z Lubrańca wdzie pozn. daniny w zbożu i pieniądzu z dóbr klasztoru w O. i domu joannitów pozn., na ile przeszły one w posiadanie króla z rąk Jana Pampowskiego (MS 4 nr 2541); 1524 po śmierci Mikołaja król przypisuje te daniny grodowi pozn. (MS 4 nr 13965).

1564/65 z lustracji królewszczyzn: z 14 wsi klasztoru w O. za czasów zm. Łukasza z Górki star. gen. wlkp. [zm. 1535] dawano: z Bolechowa Małego z 3 ł., z Radujewa z 3 1/2 ł., z Kurzęcina z 2 1/2 ł., z Miękowa z 2 1/2 ł., z Wierzonki z 2 1/2 ł., z Dębogóry z 3 ł., z Bolechowa z 5 1/2 ł., z Mściszewa z 3 1/2 ł., z Biezdrowska z 3 1/2 ł. – po 2 gr, 3 wiertele żyta, 1 ćw. owsa, 1 wierteł pszenicy; z Chludowa z 8 ł., z Troskotowa z 9 ł., z Barchcina z 1 1/2 ł. – po 1 ćw. owsa, 3 wiertele żyta i 1 wierteł pszenicy; na dochodach tych ma zapisaną „starą sumę” Stanisław z Górki; same mniszki zaprzeczają, jakoby były zobowiązane płacić tę daninę, a jeśli płaciły ją Łukaszowi z Górki, to „dla obrony” klasztoru (LWK1, 131-132).

3C. Legaty na rzecz klasztoru (inne zapisy czynszów → p. 3A).

[1335] królowa czeska Elżbieta [Reiczka, c. Przemyśla II] zapisuje w swym testamencie m. in. 20 kóp [gr] klasztorowi w O., by za sumę tę zakupić 2 kopy czynszu rocznego z przeznaczeniem na doroczne msze żałobne w rocznice śmierci Elżbiety, jej ojca [Przemyśla II] i matki [Ryksy szwedzkiej] (Wp. 6 nr 116a).

1498 Wawrzyniec sołtys w Suchymlesie daje klasztorowi w O. sumę 18 grz. za zbawienie swoje i swoich rodziców, za co opatka z mniszkami zobowiązuje się płacie 1 1/2 grz. czynszu z dóbr klasztornych z przeznaczeniem 3 wiard. na wosk i wieczną lampę w kościele klasztornym Ś. Krzyża w O. oraz 3 wiard. na potrzeby budowlane (pro fabrica) kościoła par. Ś. Mikołaja w O. (ACC 75, 9v).

1543 opatka toczy proces z wykonawcami testamentu zm. Jakuba Kubali sołtysa z Wierzenicy [czy Wierzonki? – w kolejnych zapiskach nazwa podawana jest niekonsekwentnie]; uzyskuje od nich 34 grz. bez 5 gr oraz 13 zł, jakie Jakub zapisał klasztorowi na odnowienie budynków klaszt.; w zamian za to opatka zobowiązuje się do śpiewania co roku w piątek po dniu Trójcy Ś. wigilii i mszy za duszę Jakuba (AE VIII 333).

3D. Procesy różne. 1387 opatka z O. pozwana przez Mieszczętę nie może się zjawić w sądzie z powodu choroby, stawia więc kapelana, który opatrywał ją sakramentami (Lek. 1 nr 186); 1389 opatka toczy proces ze Staszkiem Gunickim o długi (Lek. 1 nr 591); 1389 opatka toczy proces ze Staszkiem Chudzą w sprawie rękojemstwa (WR 1 nr 56); 1391 opatka toczy proces z Dzietrzychem Budziszewskim o 30 grz.; jej prokuratorem jest Pietrasz Nosiliński (Lek. 1 nr 1148); 1393 opatka toczy proces z mieszczanami pozn. (Lek. 1 nr 1581); 1401 opatka toczy proces z panią Łukowską [z Łukowa k. Obornik] o trzykrotne porąbanie łodzi (KP nr 657); 1407 Wolfram Bodecki w imieniu swej szwagierki Wichny pozywa, że opatka z O. prześladowała (investigavit) i znieważała jej ludzi [rzecz stoi w związku z procesami granicznymi, → p. 2B] (ZSW nr 1163); 1420 sąd umarza kary nałożone na opatkę z O., których zapłacenie poręczył Chwalęta Lubicki (PZ 6, 103); 1423-26 opatka toczy procesy: 1423 z Adamem, Zofią i Elżbietą z Kowalskiego [zapewne w związku ze sporami granicznymi, → p. 2B pod 1425] (PZ 7, 115v), 1424-26 z Wincentym z Bielaw, w procesie tym zastępuje ją [Dziersław] Grzybowski [zapewne z Grzybowa k. Wrześni, w pow. gnieźn.] (PZ7, 198v; PZ 8, 70); 1428 sprawa wyrębu drzewa w dobrach klaszt. → Owieńska, p. 5; 1434 opatka dowodzi, że zagrodnik Maciej nie był jej poddanym w Radujewie (WR 1 nr 1449).

1435 opatka Krystyna pozwana z O. i Chludowa przegrywa proces z Barbarą z Bielaw o 14 1/2 grz. oraz 1/4 dwóch ł. w Chludowie; opatka i klasztor zapłacić mają ponadto 15 grz. kar sąd.: za to, że opatka nie wykonała sprawiedliwości nad kmieciem z Chludowa w jego sporze z bratem Barbary o 4 grz., pościele i szaty oraz za to, że nie wykonała sprawiedliwości nad kmieciem Polakiem z Chludowa zgodnie z wyrokiem ławników [z Chludowa?] w sprawie o 1/4 ojcowizny, tj. 2 ł. i 3 1/2 grz.; prokuratorem opatki jest Dziersław [Grzybowski] (PZ 13, 28v-29).

1435-48 opatka toczy procesy: 1435 z Maciejem mieszcz. z Gośliny, opatkę zastępuje Przybysław z Obłaczkowa [pow. pyzdr.] (PZ 13 k. 69v, 85v); 1435-36 z Jakubem z Knyszyna i jego kmieciami, opatkę zastępują Dziersław z Grzybowa, Przybysław z Obłaczkowa i Jasiek [z Drogocina] (PZ 13 k. 11v, 74v, 94v, 128); 1438 z Łukaszem z Górki, opatkę zastępuje Chwalęta z Lubicza (PZ 14, 24v); 1438 z Elżbietą wojewodziną [wd. po Andrzeju wdzie kal.] z Danaborza o 8 grz. (PZ 14, 45v); 1440 z Tylem mieszcz. pozn. i z Dziersławem Rozwarowskim, opatkę zastępują Wojciech z Wargowa i Jasiek z Drogocina (PZ 14 k. 59v, 73v); 1440 z Andrzejem Słomowskim (PZ 14, 66); 1441 z Mikołajem murarzem z Poznania o 1 kopę gr, za którą murarz ma jeszcze naprawić dwie dziury (foramina sive ruinas) w kościele klasztornym (ACC 24, 76v); 1443 z dziećmi zm. Macieja sołtysa w Radujewie, opatkę zastępuje Jasiek Drogocki (PZ 14, 139v); 1444 z M. Polt. [imię i nazwisko zapisane tylko skrótem, chodzi zapewne o osobę pochodzącą z Pułtuska] adwokatem konsystorza pozn. (ACC 27, 109); 1444-48 z Winc. Czurydłą z Bielaw, opatkę zastępuje Chwalęta z Lubicza (PZ 14, 284; PZ 15 k. 49, 163v; PZ 16, 170v); 1445 z Tomkiem Bieczyńskim i [jego bratem] Wawrzyńcem ze Srocka (KoścZ 12, 614).

1446 opatka → Owieńska, p. 5.

1485 opatka toczy proces ze szl. Janem Lubickim wójtem pozn. o 2 kopy [gr] długu, jaki Janowi zobowiązały się zapłacić w imieniu klasztoru opatka Katarzyna oraz mniszki Małg. Lubicka i Anna Borkowska (ACC 63, 12).

1498 stara opatka [→ p. 6A] toczy proces z Grzegorzem kmieciem z Długiej Gośliny; kmieć domaga się zapłaty 3 zł węg., które dał na przechowanie Maciejowi pleb. w Chludowie, a od plebana zabrała te pieniądze opatka, 1 kopy za siano, zabrane przez opatkę po śmierci ojca Grzegorza, oraz 1/2 kopy za służbę Grzegorza i jego zm. ojca; stara opatka przyznaje, że po śmierci Andrzeja Kapinosa, ojca Grzegorza, wzięła należne mu 3 zł węg. i 1 wiard.; pieniądze te chronione są immunitetem kościelnym, ale Antoni opat w Koronowie [na Kujawach], obecny wizytator klasztoru w O., polecił wszystko zwrócić (ACC 75 k. 55, 64); 1499 stara i obecna opatka toczą proces z Marcinem Herstopskim, który domaga się spłaty 5 1/2 grz. długu zapisanego [w czasach opatki Kat. Obornickiej] w aktach konsystorskich (ACC 76, 103).

1499-1520 opatka toczy procesy: 1499 z Janem Wildą mieszcz. pozn. o sieci do łowienia zwierząt, jakie Janowi zabrał Łukasz burgrabia opatki; oficjał nakazuje zwrócić sieci lub zapłacić ich równowartość (ACC 76, 94v); 1499 z wikariuszami kat. pozn. (ACC 76, 103); 1509 z Janem Świerczewskim: Jan domaga się zapłaty za służbę dla opatki; opatka zarzuca Janowi, że jako zarządca dóbr klaszt. sprzedał ludziom z Radujewa 45 sosen z lasów klaszt. (wartości 1 grz.), że na własną rękę sprzedawał drewno odebrane bezprawnie wyrębującym je chłopom (wartości 3 wiard.), że wbrew układowi, który zobowiązywał go do służby na własnym koniu i pilnowania lasów, używał konia opatki; Jan oświadcza, że sprzedał drewno tylko wartości 20 gr, a konia miał własnego; oficjał nakazuje Janowi zapłacić za sprzedane drewno, a opatce wypłacić należność za służbę (ACC 86, 72); 1519 z Abrahamem Wojnowskim o jego kmiecia Jana Kwapienia, który zbiegł z Pacholewa do Bolechowa (PZ 29, 10v); 1520 ze Stefanem Gołaskim o jego kmiecia Stan. Kowala, który zbiegł z Tworkowa do Chludowa (PZ 29, 89).

4. Pr. niem. w dobrach klaszt. 1250 fals., 1252 zezwolenie na osadzanie Niemców w dobrach klasztornych → p. 3A.

1335 opatka sprzedaje Siestrzkowi i Piotrowi ss. Racława Noska za 5 grz. wieś → Dębogóra w celu lokacji na pr. niem. (Wp. 2 nr 1153); 1400 opatka nadaje Chwałowi sołectwo w → Barchcinie (Wp. 6 nr 392).

5. 1464 kościół klasztorny Ś. Krzyża (AC 1 nr 574, 577); [ok. 1480] kościół pod wezw. NMP i Ś. Jana Chrzc.⁹Wezw. Ś. Jana Chrzc. podaje też J. Korytkowski, Brevis descriptio ecclesiarum archidioecesis Gnesnensis et Posnaniensis, Gniezno 1888, s. 199 [druga paginacja]) oraz klasztor zbudowane z cegły (DA VII 40); 1486 kościół Ś. Krzyża → p. 3C; 1503 klasztor w O. pod wezw. Ś. Mikołaja¹⁰To wezwanie kościoła par., → Owieńska, p. 5. Zapis pochodzi z ksiąg grodzkich, jest informacją przypadkowo wtrąconą w tekst dotyczący zapisu czynszu dla jednej z mniszek. Mogła tu łatwo zajść pomyłka (PG 12, 252).

1441, 1491, 1518 prace budowlane w kościele klasztornym → p. 3D, 6C i 6Db [zapis z 1557 dotyczy kościoła par. lub kościoła klaszt. → Owieńska, p. 5].

Duchowni tegoż kościoła → p. 6Db.

6. Opactwo, sprawy wewnętrzne klasztoru.

6A. Opatki: 1250 (fals.!) Jadwiga (Wp. 1 nr 284); (połowa XIII w.) Racława, wychowanka ś. Jadwigi¹¹W Racławie upatruje się pierwszą opatkę w O (MPH 4, 552); 1280 Klara (Wp. 1 nr 496); (II połowa XIII w.) Anna c. Przemysła I [jeszcze 1280 jako zwykła mniszka, → p. 6Da] (MPH 4, 650); 1298 Dobroszka (Wp. 2 nr 774); 1326 Fenenna (Wp. 11 – w druku); 1335 Osanna [wcześniej piwniczna → p. 6Da] (Wp. 2 nr 1153); 1397 Eufrozyna (Wp. 3 nr 1983); 1399 Afra (BulPol. 3 nr 638); 1400 Anna (Wp. 6 nr 392); 1403 Eufrozyna (Wp. 7 nr 461); 1428-48 Krystyna¹²W zapisce z 1448 (PZ 16, 170v) Krystyna została nazwana księżną: „illustris princeps Cristina abbatissa”; nieco niżej jednak przy imieniu Krystyny skreślono słowo „ducisse” i napisano obok „abbatisse”. Poza tym opatka Krystyna obdarzana jest zawsze szablonowymi predykatami: deodicata, religiosa itp. Być może więc w jednorazowym zapisie z 1448 upatrywać można tylko pomyłkę pisarza. Pewne światło zdaje się rzucać sprawa opatki z Tomkiem Bieczyńskim i jego bratem Wawrzyńcem Srockim (KoścZ 12, 614, → p. 3D pod 1445); z tymi samymi osobami procesowała się bowiem jednocześnie Małgorzata księżna raciborska (KoścZ 12 s. 619, 629), córka Wincentego z Szamotuł a ż. Wacława ks. raciborskiego. Nie wiemy, czego dotyczył spór tych pań z Bieczyńskim i Srockim, ale wygląda to na sprawę prowadzoną przez bliskie krewne, przypuszczalnie siostry. Krystyna pochodziłaby więc z Szamotulskich. Księżną nazwano ją zaś omyłkowo, bo była siostrą księżnej raciborskiej (Wp. 9 nr 1179; WR 1 nr 1449; PZ 13 k. 28v-29, 69v, 74v, 94v; PZ 14 k. 24v, 45v, 59v, 66, 139v; KoścZ 12, 614; ACC 23, 204; ACC 25, 77; ACC 26, 37; ACC 27, 105; PZ 15 k. 49, 163v; PZ 16, 170v); 1451 Eufrozyna (ACC 33, 44v), 1459 Ochna (PZ 17, 231), 1460 [taż?] Eufemia (Cysterki Owińska D 9); 1476 Agnieszka¹³Z tekstu zapiski (→ p. 2B) wynika, że była bezpośrednią następczynią Eufemii (PZ 20, 46); [ok. 1480] Katarzyna z Obornik, c. Mik. [recte: Piotra!] Skóry h. Awdaniec [1470 zwykła mniszka, → p. 6Da] (DA VII 40), 1482 taż Katarzyna z Gaju (CP 14, 618); 1485-1486 taż Katarzyna¹⁴W zapiskach tych chodzi na pewno o Obornicką, bowiem jej następczyni Ostrowiecka (bezpośrednie następstwo zdaje się wynikać z jednoczesnego występowania 1498-99 nowej opatki Ostrowieckiej i starej Obornickiej) jeszcze 1489 była zwykłą mniszką; wątpliwości budzi wzm. z 1492, ale chyba dotyczy też tej samej wciąż Katarzyny (ACC 63, 12; ACC 64, 26v), 1492 [taż?] Katarzyna (CP 14, 635); 1498-99 taż Kat. Obornicka stara [tzn. była] opatka (ACC 75, 64; ACC 76, 103; → p. 3D); 1498-1502 zm. a. 1505 Kat. Ostrowiecka, Dzierżanowska [jeszcze 1489 zwykła mniszka, → p. 6Da] (ACC 75, 9v; ACC 76, 103; PG 12 k. 154, 229v-230; PG 13, 54; PG 65, 62v); 1509-11 Dorota Dąbrowska [1498 piwniczna, → p. 6Da] (ACC 86 k. 42v, 72; PG 26, 103v); 1516-26 Kat. Radwankowska [ 1494, a może i 1509 zwykła mniszka, → p. 6Da] (PG 69, 298; PG 15 k. 21v, 348; PZ 29 k. 10v, 32v-33, 89, 185; ACC 98, 59v; PG 16, 141); 1534 Anna Chylińska (ACC 109, 42v); 1543 Jadwiga (Anna) [w kolejnych zapiskach imię zapisywane jest niekonsekwentnie] Bytyńska [1526 mniszka, 1534 podprzeorysza i kantorka, → p. 6Da] (AE VIII k. 327, 330, 333); 1562-65 Agnieszka Pogorzelska [ 1550 przeorysza, → p. 6Da] (PZ 34, 90; PP 1, 10); 1574 Kat. Łuszczewska [1543 mniszka, 1565 przeorysza → p. 6Da] → Owieńska, p. 8, żyła jeszcze 1580 → p. 6Dc; 1580 Małg. Herstopska → p. 6Dc.

6B. Stosunki z władzami zakonnymi i in. opactwami cyst.

1326 Fenenna opatka w O. oświadcza, że w sporze z opatem z Marienwalde [Bierzwnik na Pomorzu Zachodnim] uznaje wyrok rozjemczy opatów z Dargunia i Chorynia i odstępuje od wszelkich roszczeń do miejsca, na którym stoi klasztor Marienwalde (Wp. 11 – w druku).

1445 kapituła gen. zakonu postanawia, by opat z Lubiąża sam wizytował podległe sobie wprost opactwa, m. in. Trzebnicę, O. i Ołobok (StCist. 4, 572-573); 1486 opat z Lubiąża nie mogąc wizytować klasztoru w O. z powodu odległości, trudności podróży i różnicy językowej, przekazuje swe uprawnienia opatowi w Paradyżu, ten zaś 1488 przekazuje je (z taką samą motywacją) opatowi z Sulejowa (StCist. 5 s. 538-539, 640); 1489 kapituła gen. zleca opatowi w Paradyżu, by wraz z opatem w Sulejowie (jako wizytatorem opactwa w O.) udali się do O. i naprawili skandaliczne błędy, jakie się zakradły w życiu tamtejszego konwentu; mniszki mają wrócić do klauzury, a oporne mają zostać pozbawione godności (StCist. 5, 703-704); 1496 kapituła gen. wobec braku wizytatora opactwa w D. diec. pozn. (po śmierci poprzedniego wizytatora, opata z Sulejowa, którego następca nie chce się tego podjąć), zleca tę funkcję opatowi w Lubiążu (StCist. 6, 139); 1498 opat z Koronowa wizytator opactwa w O. → p. 3D; [1577?] opat z Przemętu komisarz zakonu przy wyborze opatki, 1580 kapituła prowincjonalna wyznacza opata z Wągrowca opiekunem opactwa w O., wizytacja klasztoru przez wizytatora Edmunda od Krzyża → p. 6Dc.

6C. Opactwo wobec władz duchownych i świeckich.

1325 pap. Jan XXII wyznacza bpa pozn., prepozyta wrocł. i prepozyta kolegiaty Ś. Krzyża we Wrocławiu konserwatorami opactwa w O. (Wp. 2 nr 1060; BulPol. 1 nr 1337).

1518 bp pozn. wyznacza kanclerza kapituły kat. pozn. Andrzeja Ciesielskiego opiekunem klasztoru w O. i tamtejszych budynków (CP 35, 78-78v); 1518 kapituła pozn. poleca wypłacić 10 grz. na potrzeby budowlane (pro fabrica) [klasztoru?, kościoła?] w O., traktując te pieniądze jako pożyczkę udzieloną bpowi (CP35, 81).

6D. Organizacja życia w klasztorze:

6Da. mniszki: 1280 Anna siostra Przemyśla II (Wp. 1 nr 496), potem opatka → 6A; 1326 Saula przeorysza, Mirosława podprzeorysza, Osanna piwniczna [potem opatka → p. 6A], Sulisława kustoszka, Beniamina kantorka (Wp. 11 – w druku).

1393 Dorota i Hanka z Zielęcina [k. Grodziska] (Lek. 1 nr 1415).

1400 Dzierżka przeorysza [→ pod 1403 i 1423], Formoza podprzeorysza, Tyberia piwniczna (Wp. 6 nr 392), por. też niżej, pod 1403.

1401 Zofia, toczy proces ze Stan. Koleńskim (KP nr 771).

1403 Dzierżka przeorysza [→ pod 1400 i 1423], Dorota podprzeorysza, Tyberia piwniczna [→ pod 1400] (Wp. 7 nr 461).

1421-36 Dorota Margońska: 1421 taż Dorota z Czekanowa [w pow. gnieźn.]¹⁵Zapiska sformułowana jest bezładnie i nie wiadomo dokładnie, o co w niej chodzi. Dopuszczalna wydaje się też wykładnia, że to nie Dorota pochodziła z Czekanowa, ale czynsz przeniesiono z tej wsi na Marlewo („in causa... Dorothee monialis de Owenska de Czekanowo transtulit [kto?] censum in Marlewo”). Kaszt. Jakub pozostaje postacią niezident. – wśród kasztelanów wielkop. tego czasu imię to nie występuje; należny jej czynsz, zapisany przez Jakuba kaszt. przeniesiony zostaje na Marlewo (ACC 5, 53v); 1423 tejże i klasztorowi Zygmunt z Margonina zapisuje 5 grz. czynszu z Margońskiej Wsi (ACC 6, 24); 1427 taż toczy proces z Bogusławem z Margonina, który pozwał ją o uprawianie lichwy; Dorota odpiera, że pieniądze, jakie wzięła od Bogusława, to nie lichwa, ale jej spadek po rodzicach (ACC 10 k. 97v, 123, 127v, 132v, 155v, 171v, 183); 1428 taż kupuje od Jana Konwy Strzeleckiego [ze Strzelc k. Chodzieży] 5 grz. czynszu na Piotrmanowicach [w pow. kcyń., dziś Pietronki] z zastrz. wykupu za 40 grz.; po śmierci Doroty czynsz ma przypaść klasztorowi (ACC 11, 58v); 1431 taż winna jest Weronice z Poznania 1/2 grz. (ACC 15, 32); 1432 taż domaga się od Bogusława z Margonina 4 grz. czynszu, nie zapłaconego w ubiegłym roku (ACC 16, 26); 1433 taż daje mniszce Agnieszce bratanicy opatki należną sobie 1 grz. czynszu z Piotrmanowic; po śmierci Agnieszki czynsz ma przypaść klasztorowi; taż Dorota zapisuje kościołowi w Margoninie 2 grz. czynszu od sumy 40 grz., jaką ma zapisaną na dobrach Adama Margońskiego; 1/2 tej sumy (20 grz.) Dorota darowuje Adamowi (ACC 17, 18); 1436 taż sprzedaje Dobroszce ze Skoków i jej ss. Jakubowi i Maciejowi swe dobra po ojcu w Marlewie i Pruścu w zamian za dożywotni czynsz 7 grz. rocznie od sumy 100 grz. (ACC 20, 130v).

1423 Dzierżka piekarka¹⁶W oryg. pistorissa, może to błąd pisarza zamiast: priorissa – przeorysza? Por. pod 1400 i 1403, toczy proces z Wincentym z Żydowa (PZ 7, 115).

1423 Helżka, toczy proces z Henrykiem i Jakuszem z Jaromierza, zastępuje ją w sądzie Hinczka Niepruszewski (KoścZ 5, 398).

1426 Katarzyna z Kępy [Wielkiej, pow. pyzdr.], kupuje od Jana Pasikonia 8 grz. czynszu rocznego z Brzostowni (Wp. 5 nr 434).

1428, zm. a. 1443 Dorota z Uzarzewa i Świączyna, siostra Dobrogosta Ludomskiego, Bieniaka Rozwarowskiego i Dobroszki ż. Jana Łowęckiego (PZ 10, 69v-70; PZ 14, 176).

1431 Jafroszka → Owieńska, p. 5.

1432 Katarzyna, otrzymuje od Mac. Kaczlińskiego dożywotni czynsz 2 kóp [gr] z Kaczlina (PZ 11, 82v).

1432-42 Agnieszka c. Przybka z Obłaczkowa: 1432 Jan Lutkowic z Brzezia zeznaje, że jest jej winien 10 grz. i będzie z tego tytułu płacił czynsz roczny [1 grz.] (ACC 16, 181); 1442 tenże Jan kantor łęcz. sprzedaje jej 1 grz. czynszu z Brzezia, a następnie łączy stare zapisy i zobowiązuje się płacić 2 grz. czynszu rocznego z Brzezia; po śmierci Agnieszki czynsz ten przypadnie mniszce Elżbiecie z Kuczkowa (ACC 25 k. 10, 94).

1433 [taż?] Agnieszka bratanica (nepotissa) opatki [Krystyny, → przyp. 12] → wyżej: Dorota Margońska.

1435 Elżbieta [Wyskocianka, zapewne c. Paszka z Chrząstowa], otrzymuje czynsze od swych braci: 5 grz. od Wojciecha ze Zdzieża, 4 grz. od Dziersława z Rusocina (PG 1, 90v-91; BR 628 nr 101).

1436 Anna i Elżbieta z Mielna sprzedają swe dobra w Mielnie i Kosmowie w pow. gnieźn. swym stryjom Maciejowi i Piotrowi; Wojc. Broniewski zapisuje Elżbiecie 8 grz. czynszu z Wilamowa w pow. gnieźn. (PG 1, 62-62v).

1442 Elżbieta z Kuczkowa → wyżej: Agnieszka z Obłaczkowa.

1444 Tochna i Anna (ACC 27, 105).

1445 Dorota, krewna Luchny z Łagiewnik, Dobrochny ze Skoków i Anny z Łaska (PG 2, 85v).

1446 Agnieszka, toczy proces ze Świętoszem z Kurnatowic (PZ 16, 28); 1448 taż siostra owego Świętosza, który zapisuje jej dożywotnio 1 1/2 grz., 2 korce (coreti) grochu, 2 ćw. (mensure) mąki i 1 połeć słoniny rocznie (PZ 16, 167v).

1450 Elżbieta Strzelecka, otrzymuje 3 grz. czynszu od Jakuba z Cykowa (ACC 32, 3).

1451 Elżbieta piwniczna, Agnieszka przeorysza (ACC 33, 44v).

1452-53 Anna, toczy proces ze swymi braćmi Wincentym i Mikołajem z Łowęcina (PZ 17 k. 121, 174v).

1452-66 Elżbieta i 1466-93 KatarzynaWyskocianki: 1452 taż Elżbieta Wyskocianka toczy proces z Małgorzatą ze Śródki o 1/2 kopy gr za służbę (ACC 33, 173); 1466 taż Elżbieta i Katarzyna [cc. Mik. Dobczyńskiego z → Ostrowa], siostry Zachariasza z Ostrowa i Konar; brat zapisuje im 6 grz. czynszu na Konarach; Elżbieta sprzedaje Zachariaszowi swe dobra w Ostrowie w pow. kośc. za 60 grz. (PG 6, 235); 1479 taż Kat. Dobczyńska toczy proces ze szl. Elżbietą Rusocką; oficjał nakazuje Elżbiecie zapłacić 60 grz., jakie jej dali jej bracia Zachariasz i Jan¹⁷Zapiska niejasna, zdaje się, że zaszedł w niej błąd, a winno być tak, że Zachariasz i Jan dali 60 grz. swej siostrze Katarzynie; z zapiski zdaje się wynikać, że z tej samej sumy bracia wyposażyli kolejną siostrę, Jadwigę, gdy wydawali ją za mąż (ACC 57, 142v); 1493 taż Kat. Wyskocianka sprzedaje Andrzejowi Rosnowskiemu dobra przypadłe jej po zm. bracie Zachariaszu w Dąbrowie [zapewne k. Skórzewa] (PG 10, 181v).

1462-1503 Dorota c. Piotra Łoskuńskiego (PG 6, 120), 1474 otrzymuje od ojca 6 grz. czynszu na Łoskuniu, 1476 takiż czynsz kupuje z zastrz. pr. odkupu od Katarzyny ż. Wojc. Zaleskiego i Anny ż. Jana Wilkowskiego [zapewne swych sióstr] (PG 9 k. 4v, 48), a 1503 kupuje 1 grz. czynszu na Łoskuniu od Katarzyny ż. Mik. Rosnowskiego [swej siostry?] (PG 12, 252).

1462-80 Anna Borkowska c. zm. Dominika z Jeżewa, siostra Doroty ż. Mik. Błociszewskiego i panny Elżbiety: 1462 odstępuje swą cz. Murzynowa [pow. pyzdr., obecnie Murzy nowo Borowe] Tomaszowi, Andrzejowi i Janowi ss. Tomisława Babińskiego (AE II 49; PG 6, 153v), a 1480 sprzedaje 1/2 Murzynowa swej siostrze Elżbiecie z Jeżewa ż. Jana Kołaczkowskiego (PG 9, 123); 1486 taż → p. 3D.

1462 Elżbieta c. Filipa [z Noskowa w pow. pyzdr.] sędziego kal.; jej dziad Jakub Noskowski, ojciec Filipa, zapisuje jej 4 grz. czynszu na Noskowie (PG 6, 122).

1467 Jadwiga siostra Mikołaja i Wojciecha z Drogoszewa; bracia zapisują jej 1 grz. czynszu (PG 6, 241).

1470 Barbara i Katarzyna [później opatka, → p. 6A] cc. Piotra Skóry z Gaju: 1470 bracia mają każdej z nich zapisać po 8 grz. czynszu: Andrzej – Barbarze, Aleksander – Katarzynie (PG 57, 39-41v); 1479 Barbarze Obornickiej brat Andrzej z Gaju tenut. w Obornikach sprzedaje z zastrz. pr. odkupu 7 grz. czynszu na królewskiej wsi Uścikowo (PG 9, 108).

1470 Agnieszka Kąkolewska i jej siostrzenica Anna Dąbrowska; Agnieszka zapisuje Annie 6 grz. czynszu z Kąkolewa (PG 8, 54).

1470 Katarzyna i Dorota siostry Dobiesława Rzetkowskiego [z Rządkowa w pow. kcyń.?] z Zakrzewa [pow. kcyń.]; brat zapisuje im 2 kopy czynszu z Zakrzewa (PG 8, 71v).

1473-76 Agnieszka c. Jana Knyszyńskiego: 1473 otrzymuje od swego ojca 4 grz. czynszu na Knyszynie w pow. pozn., a 1476 taki sam czynsz na Drogocinie (PG 7, 218v; ACC 56, 39).

1476 Anna, otrzymuje od Jana niegdyś Chwałkowskiego z Witakowic [pow. gnieźn.] 1 grz. czynszu na Witakowicach (PG 9, 46v).

1486 Jadwiga, toczy proces z Janem Ciołkiem z Czacza o sumę 26 grz., którą Ciołek pożyczył od jej brata (AE III 120v).

1486 Agnieszka siostra Piotra Wronczyńskiego, który zapisuje jej 3 grz. czynszu na Krzyślicach [obecnie Krześlice] w pow. gnieźn. (PG 10, 41).

1486 Dorota siostra Jana Przebendowskiego, który zapisuje jej 3 grz. czynszu na 1/2 Przebędowa (PG 10, 48).

1486 Małg. Lubicka → p. 3D.

1486-99 Agnieszka Wyganowska ciotka rodzona Anny ż. Jana Chojeńskiego, która zapisuje jej 2 kopy czynszu z Ostrobotek (PG 10, 51; PG 12, 34v-35).

1486 Anna Raczkowska otrzymuje od brata Szymona z Raczkowa, dz. w Srebrnej Górce w pow. gnieźn. i pleb. w Przetocznie, zapis 2 grz. dożywotniego czynszu rocznego ze Srebrnej Górki (ACC 64, 11v-12); 1505 taż kantorka (AR nr 2146) [por. też Anna Roskowska 1492].

1489 Katarzyna [potem opatka, → p. 6A] siostra zm. Winc. Ostrowieckiego; z działów z jego cc. Katarzyną i Anną otrzymała 1/3 Ostrowieczna, z której 1/3 daje a 2/3 sprzedaje z zastrz. pr. odkupu za 40 grz. wspomn. Annie ż. Eliasza Rokossowskiego (PG 10, 107v-108); 1501 taż [już jako opatka] sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Janowi Błociszewskiemu pleb. w Lubiniu 1/2 Malechowa za 156 grz.; 1502 taż Dzierżanowska sprzedaje mu następną 1/4 Malechowa za 130 grz. oraz kupuje od niego z zastrz. pr. odkupu 3 grz. czynszu na Malechowie (PG 12 k. 154, 229v-230); 1505 dobra po niej w Dzierżanowie i Malechowie dziedziczy Maciej syn Eliasza Rokossowskiego, którego matka Anna była rodź. bratanicą Katarzyny (PG 13, 54; PG 65, 62v).

1492 Anna Roskowska [por. Anna Raczkowska 1486-1505] podprzeorysza (CP 14, 635).

1492-98 Jadwiga Goździchowska przeorysza [por. Kat. Goździchowska, pod 1509] (CP 14, 635; ACC 75 k. 9v, 64); 1494 taż daje swej bratanicy (neptis) Kat. Radwankowskiej [później opatka, → też pod 1509] 2 grz. czynszu z Karpicka (PG 7, 41).

1494 Dorota, otrzymuje od Mac. Wierzejskiego 1 1/2 grz. czynszu na Wierzei (PG 7, 37); 1498 [taż?] Dorota Dąbrowska piwniczna (ACC 75, 9v); 1505 [taż?] Dorota przeorysza (AR nr 2146); 1509-11 Dorota Dąbrowska opatka → p. 6A.

1498 Kat. Studzieńska [por. Małg. Studzieńska 1523], otrzymuje od swego ojca Marcina Studzieńskiego zapis 2 grz. czynszu ze Studzieńca [k. Rogoźna] (ACC 75, 124); 1518 taż Kat. Studzieńska (PG 15, 212v).

1508-17 Regina Otuska (AC 2 nr 1622): 1517 taż kwituje swego brata Tomasza Otuskiego z dóbr po ojcu i matce (PG 69, 420v; → Otusz).

1509 Kat. Goździchowska przeorysza¹⁸W latach 1492-98 przeoryszą była Jadwiga Goździchowska. Być może w zapisce z 1509 zaszła pomyłka w imieniu, może to jednak druga panna Goździchowska, może zaś pod nazwiskiem tym występuje tu Kat. Radwankowska (późniejsza opatka), o której wiemy, że była bliską krewną Jadwigi Goździchowskiej (→ pod 1494). (ACC 86, 42v).

1518 Anna Młyńska skarbniczka (bursaria; PG 15, 212v).

1518 Anna Izdbieńska przeorysza (PG 15, 212v); 1523 taż przeorysza, opatka zapisuje jej 2 kopy czynszu rocznego z dóbr klasztornych w dożywocie, bowiem Anna podarowała pewną sumę klasztorowi (ACC 98, 59v).

1520 Anna Przesiecka, sprzedaje Mik. Rogalińskiemu swe dobra w Przesiece w pow. gnieźn., należne jej z działów z siostrami Barbarą, Urszulą, Elżbietą i Agnieszką, za 100 grz. (PG 15, 348); 1543 taż Przysiecka (AE VIII 333).

1523 Małg. Studzieńska [por. Kat. Studzieńska 1498-1518] (ACC 98, 59v).

1526-34 Jadwiga Bytyńska [potem opatka, → p. 6A]: 1526 taż sprzedaje Piotrowi Konarzewskiemu sędziemu kal. dobra należne jej po zm. bracie Mac. Bytyńskim w Bytyniu i przyległych wsiach za 2000 grz. (PG 15, 107v); 1526 taż→ p. 3A (MS 4 nr 4963; PG 16, 141); 1534 taż podprzeorysza i kantorka (ACC 109, 42v).

1534 Anna Wierzbieńska przeorysza (ACC 109, 42v).

1534 Prakseda i Konstancja Słomowskie, oddają swym siostrom Poliksenie ż. Mik. Iłowieckiego oraz Annie ż. Jakuba Iłowieckiego swe dobra w Słomowie, Szczytnie i Białężynie, a ich matka Małgorzata wraz z Polikseną i Anną zapisują Praksedzie i Konstancji 6 grz. czynszu z Białężyna (PG 16, 691v).

1543 Kat. Łuszczewska [potem opatka → p. 6A] (AE VIII 333); 1565 taż przeorysza (PP 1, 10).

1543 Anna Wilkowska (AE VIII 333).

1549 zm.¹⁹Musiał tu zajść błąd pisarza, który niepotrzebnie dopisał „olim”, sugerujące, że Agnieszka już nie żyje Agnieszka Kaniewska, siostra Barbary Kaniewskiej ż. Świętosława Bielawskiego (PG 18, 480v); 1550 taż Agnieszka kwituje opiekunów swego brata Jakuba Żytowieckiego z dóbr po zm. matce Zofii Żytowieckiej w Żytowiecku i Pijanowicach, jakie przypadły Agnieszce i jej siostrze Barbarze Bielawskiej, oraz ze spłaty długu 93 grz. (PG 92, 66).

1550 Agnieszka Pogorzelska przeorysza [potem opatka, → p. 6A] (PG 92, 66).

1554-65 Jadwiga Otuska: 1554-58 taż c. Mac. Turkowskiego procesuje się z braćmi o dobra w Radwankowie i → Otuszu; 1565 taż kantorka (PP 1, 10).

6Db. Personel męski klasztoru: 1400 Mikołaj przeor w O., brat Pawła; Klimaszek prokurator w O.²⁰Trudno ocenić, czy to prokurator opactwa – a więc zarządca spraw materialnych, czy też tylko włodarz w samych O (Wp. 6 nr 392); 1403 Paweł przeor, Mikołaj prokurator (Wp. 7 nr 461); 1432 cysters Stefan przeor w O., pozwany przez Marcina złotnika z Poznania (ACC 16, 41); 1445 kapituła zezwala m. in. opatce z O. na ustanowienie spowiednika, który posiadałby moc rozgrzeszania w przypadkach zastrzeżonych dla samego opata (StCist. 4, 573); 1450 Grzegorz przeor w O. toczy proces z Janem plebanem w O. (ACC 32, 84v); 1451 [tenże] Grzegorz oraz Wojciech bracia klasztoru w O. pozwani z urzędu przez oficjała pozn. o bezprawne zabranie pewnych pieniędzy; 1452 tenże Wojciech zwolniony od zarzutów postawionych przez Błażeja kleryka z Poznania (ACC 33 k. 105v, 114); 1491 prepozyt z O. toczy proces z Marcinem murarzem z Poznania, który domaga się zapłaty 1 zł węg. za prace wykonywane od 3 lat przy kościele [chyba klasztornym] w O. oraz 16 gr za 2 wozy siana (ACC 68, 94v); 1516 cysters Jakub kapelan z O. toczy proces z Łukaszem pleb. w O.; Jakub jako wykonawca testamentu zm. kapelana Jana, również cystersa, domaga się spłaty 1 grz. długu; Łukasz twierdzi jednak, że niegdyś za tę 1 grz. zwolnił [od opłat należnych kościołowi par.?] Janowi jego sad; Jakub utrzymuje, że chodzi o inny dług (ACC 92, 73v); 1516 tenże Jakub oświadcza, że zm. kapelan Jan zapisał kościołowi klasztornemu w O. 1 grz., jaką winien mu był Marcin Jagoda młynarz w O.; młynarz twierdzi, że spłacił już ten dług (ACC 92, 74); 1517 tenże Jakub kapelan mniszek z O. toczy proces z Łukaszem pleb. w O.; oskarża go, że pobił i poranił jego dwóch służących (laicellos famulos); pleban odpowiada, że Jakub posłał owych ludzi, by w ogrodzie plebańskim wykopali rów od cieku młyńskiego do stawu plebańskiego; stało się to bez zgody plebana, a wykopanie rowu oznaczało zalanie stawu nadmiarem wody, tak że wypłynęły z niego ryby; kapelan Jakub ponadto słucha spowiedzi, chrzci dzieci i błogosławi małżeństwa w par. O., co przynosi szkodę plebanowi; wreszcie przed 2 laty schwytał, obdarł z szat, pobił pasem i wrzucił do wody 2 przyjaciół i krewnych plebana, z których jeden zmarł skutkiem tego wypadku; pleban wnosi o zapłacenie 50 grz. odszkodowania (30 grz. za zniszczenie stawu i 20 grz. za napad na przyjaciół) oraz zmuszenie Jakuba do zaprzestania udzielania sakramentów (ACC 92, 319v); 1534 brat Piotr z Wronek kapelan klasztoru w O. (ACC 109, 42v); 1580 Marcin Janicki ze Śmiłowa (Janicius Smilovitanus) spowiednik, dwóch bakałarzy → p. 6Dc.

1422 sługa klasztoru → p. 2B, 1499 Łukasz burgrabia opatki, 1509 Jan Świerczewski zarządca dóbr → p. 3D.

6Dc. Życie wewn. w klasztorze: 1489 skandaliczne wykroczenia mniszek → p. 6B; 1580 Edmund od Krzyża wizytator cysterski relacjonuje wyniki swych wizytacji: w O. bp pozn. Łukasz Kościelecki przed 3 laty skłonił mniszki do usunięcia poprzedniej opatki [Kat. Łuszczewskiej] i wyboru nowej, Małg. Herstopskiej; wybór dokonany został przez symonię; potwierdzają to opat z Przemętu, który był wtedy komisarzem zakonu przy wyborach, oraz same mniszki, które napisały po polsku²¹Wynika stąd, że mniszki nie znały łaciny, co potwierdza nieco dalej inny szczegół niniejszej relacji: Edmund przesłuchiwał opatkę przy pomocy tłumacza skargę do kapituły prowincjonalnej zakonu; mniszki skarżą się, że nowa opatka źle je traktuje, że utrzymuje w klasztorze swych rodziców i krewnych; kapituła poleciła więc zbadać sprawy i usunąć opatkę, jeśli zarzuty by się potwierdziły; opat z Wągrowca, któremu powierzono opiekę nad kl. w O., upomniał opatkę, by z większą miłością odnosiła się do mniszek i by przysłała 2 bakałarzy teologii, jakich ma w klasztorze, dla uzgodnienia ugody z mniszkami; bp pozn., gdy się o tym dowiedział, protestował oburzony przeciwko mieszaniu się opata w nie swoje sprawy; Marcin Janicki ze Śmiłowa spowiednik z O. donosił również o opłakanym stanie klasztoru: opatka jest bardzo przebiegła i jeśli trzeba potrafi udawać pobożność; sprowadza wszystkich swych krewnych, bpowi dała 400 zł, a ostatnio jeszcze 2 konie (kupione za 85 zł); jedyny ratunek widać w usunięciu opatki i przysłaniu nowej z Ołoboku lub Chełmna; Edmund sam wizytował klasztor, zarzuty się potwierdziły: sama opatka przyznała się (przesłuchiwana za pośrednictwem tłumacza), że z polecenia bpa oddała 2 wsie klaszt. w dożywotnie posiadania swym zausznikom i rozdała inne liczne dary; wizytator polecił przywrócić i respektować klauzurę, odbudować zniszczone budynki, odebrać rozdane dobra; w klasztorze jest 9 mniszek oraz stara i nowa opatka (MPV 4 s. 785, 788, 813-814, 821).

6E. Stosunek opactwa do parafii na terenie dóbr klasztornych.

1440-42 opatka toczy proces z Marcinem pleb. w Głuchowie, który wydzierżawił dochody swego kościoła kapłanowi nieodpowiedniemu do pełnienia funkcji duszpasterskich oraz sprzedał las nal. do swego kościoła za 9 grz., choć z lasu tego co roku samego drewna opałowego uzyskiwano za 20 grz.; pleban odpowiada, że ze swym lasem mógł uczynić, co chciał; oficjał wyrokuje, że pleban ma zwrócić swemu kościołowi 8 grz. (ACC 23, 204; ACC 25 k. 77, 83v, 106v); 1443 opatka zawiera ugodę z tymże Marcinem: ma on posiadać las w spokoju, ale przez najbliższe 3 lata nie wolno mu go sprzedać ani wyciąć (ACC 26, 37; wzm.: J. Korytkowski, Brevis descriptio ecclesiarum archidioecesis Gnesnensis et Posnaniensis, Gniezno 1888, s. 93-94 [druga paginacja]).

6F. Wydarzenia historyczne: 1252, 1261, 1298 dokumenty książęce wystawione w O. (Wp. 1 nr 307-308 = SU 3 nr 46-47; Wp. 1 nr 392; Wp. 2 nr 774).

1326, 1400, 1403 dokumenty opatki z O. wystawione w O. (Wp. 11 – w druku; Wp. 6 nr 392; Wp. 7 nr 461).

1464 w kościele klasztornym Ś. Krzyża w O. zbiera się kapituła pozn., po opuszczeniu Poznania z powodu zarazy (AC 1 nr 574, 577).

7. SzPozn. 282-283.

H. Likowski, Początki klasztoru cysterek w Owińskach (1242-1250), Poznań 1924.

F. Sikora, Uwagi o dokumentach klasztoru cysterek w Owińskach, „Studia Źródłoznawcze” 9, 1964, s. 61-73.

8. [Ok. 1480] kościół i budynki klasztorne zbudowane z cegły; przez zabudowania, obok kuchni, przepływa Owieńska Struga (DA VII 40).

W kościele klasztornym (obecnie par.), w obecnym kształcie zbudowanym (po zniszczeniu pożarem) 1720-28, zachowane fragmenty murów gotyckich; budynki klasztorne zbudowane ok. 1723 na miejscu wcześniejszych, w XIX w. podlegały licznym przebudowom (KZSz. V z. 20, s. 26 n., il. 20).

Pieczęć opatki wzmiankowana w korroboracjach dokumentów od 1326, pieczęć konwentu od 1335 (Wp. 11 – w druku; Wp. 2 nr 1153; Wp. 3 nr 1664). Zarówno pieczęć opatki, jak i konwentu (obie uszkodzone) zachowane przy dok. z 1400 (Wp. 6 nr 392).