(1417 Mrokowa — Teut. 1a s. 31; 1421 Mrocowa — GB 2 s. 120; 1422 Mrukowa — ZB 1a s. 261; 1472 Mrokova — AGZ 16, 862; 1475 Mrokow — Teut. 4 s. 27; 1502 Mrokoua — MS 3, 150; 1504 Mokowa — MS 3, 1428; MK 20 k. 230; 1545 Mrucowa — MK 70 k. 267v) 17 km na S od Jasła.

1. 1417 i n. pow. biec. (Teut. 1a s. 31); 1502 ziemia biec. (MS 3, 150); 1529 par. Skalnik (LR s. 69); 1563, 1581, 1596 par. Sowoklęski [dziś Samoklęski]¹W 1596 r. trwał spór o przynależność par. M. między plebanami Sowoklęsk i Skalnika, gdyż niegdyś ta wieś należała do par. w Skalniku (WR k. 118) (RP k. 155; ŹD s. 123; WR k. 118).

2. 1441, 1529 → p. 3c; 1582 granice między wsiami król. Jaworzem [par. Skalnik] i Brzozową [dziś Brzezowa par. Skalnik] tenutą Dominika Alamani a wsią M. tenutą Jana Mniszka poczynają się od wsi król. Świątkowa [dziś Świątkowa Wielka] i kierują się na przełęcz między wzgórzami Jaworze i Jasionka [nazwa nie występuje w UN, ani na Mapie Obrębów], gdzie usypano 3 kopce narożne: pierwszy na wschód ze strony wsi król. Jaworze i Brzozowa, drugi na południe ze strony wsi Świątkowa, a trzeci na zachód ze strony wsi M. Tam poczyniono też znaki w postaci krzyży ciosanych na jodłach i bukach. Dalej granica biegnie od podnóża do szczytu wzgórza Jasionka przez gęsty las skręcając w lewo na wschód w kierunku dziedzin M. i Brzozowa nie daleko od drogi, która wiedzie z tego lasu do Brzozowej i tak schodząc z tego wzgórza prosto w dół na północną stronę, gdzie ma zostać usypany kolejny kopiec aż do rowu lub rzeczki (foueam seu riuulum), która wypływa obok wzgórza Jasionka i płynie w kierunku Brzozowej. Przekraczając tę rzeczkę granica wiedzie przez pola i łąki aż do płotów zagród (ad vicos alias do oplotkow) ciągnących się wzdłuż drogi od M. do Brzozowej. Stamtąd granica biegnie przez pola aż do wzgórza przechodząc wzdłuż dawnych dziedzin wsi Brzozowa i M., gdzie został usypany kopiec od północnej ściany granicy i dalej aż do miejsca, gdzie kmiecie i poddani Jana Mniszka ze wsi Sowoklęski obrazili komisarzy (alias wstręt uczynili). Na tym wzgórzu kończyła się granica Brzozowej i M., a zaczynała granica tych wsi z Sowoklęskami. Wszystko, co jest po prawej stronie kopców, należy do Jaworza i Brzozowej, a co po lewej do M. (ZK 406 s. 74—80).

3. Własn. król. -3a. Sprawy własnościowe: 1422 Mikołaj ze Żmigrodu [tenut. M.] ma termin na najbliższe roczki (vel sdany rok) z Janem Luczkiem i Szybistem (Schibist) kmieciami z M. (ZB 1a s. 255); Mikołaj ze Żmigrodu dz. [tenut.] M. przekłada termin z tymiż kmieciami z powodu choroby na najbliższe roczki (ZB 1a s. 261).

1441 Gamrat zastawia za 10 grz. w półgr Myśliborowi z Kunowej połowę młyna i połowę karczmy w M. Ewentualne szkody poniesie Gamrat (ZB 1 s. 60); 1444 Prokop Gamrat z Sowoklęsk oprawia swej ż. Katarzynie c. Jakuba niegdyś wójta pilzneńskiego 125 grz. posagu i 125 grz. wiana na swych dobrach dziedz. w Sowoklęskach, Pielgrzymce i M. wraz z sołectwami w tych wsiach (ZB 1 s. 77—8); 1451 Prokop Gamrat z Sowoklęsk zastawia za 10 grz. opatrznemu Waśkowi sołtysowi z Myscowej swą wieś M. od najbliższego Bożego Narodzenia do następnego, aż do pełnej spłaty tej sumy i zobowiązuje się zachodzić Waśka w sprawie wszelkich przeszkód, a specjalnie ze strony króla i królowej (ZB 1 s. 142—3); 1489 kaszt. przem. Mik. [Stadnicki] ze Żmigrodu pozywa Stan. Gamrata z M. o dobra król. M. i mają termin zawity (ZK 153 s. 22); 1494 Jan Olbr. zapisuje 100 fl. na wsi [król.] M. w ziemi biec. Stan. Gamratowi z Sowoklęsk (MS 2, 421; 3 supl. 237).

1502 Aleksander Jag. na prośbę Piotra, Jana, Stanisława i Mikołaja synów zm. Stan. Gamrata z Sowoklęsk tenut. wsi M. w ziemi biec., potwierdza dokument Jana Olbr. z zapisem 100 fl. dla ojca na wsi [król.] M. (MS 3, 150); 1504 Piotr Gamrat z Sowoklęsk pożycza od swej matki Kat. Gamratowej 200 grz., które zapisuje jej na dobrach [król.] Sowoklęski, M. i Pielgrzymka oraz na wójtostwach w m. Pilzno i Osiek, posiadanych wspólnie z braćmi pozostającymi w niedziale oraz na innych dobrach odziedziczonych po Janie Gamracie. Ponadto Piotr kwituje matkę z opieki nad nim, która ustała wcześniej, kiedy doszedł on do lat sprawnych (MS 3, 1091; MK 20 k. 139); 1504 Aleksander Jag. potwierdza, że Piotr Gamrat z Sowoklęsk pożyczył od swej matki Kat. Gamratowej z Nowotańca [ziemia san.] 200 grz., które zapisał jej na dobrach Sowoklęski, M. i Pielgrzymka oraz na połowie wójtostw w m. Pilzno i Osiek i innych dobrach spadłych na niego i jego braci po ojcu, trzymanych wspólnie w braterskim niedziale (MS 3, 1428; MK 20 k. 230); 1504 tenże król odnawia zapis dokonany przez Jana Olbr. dla Stan. Gamrata [z 1494] 100 fl., które ten król pożyczył od niego i zapisał na wsi król. M. w pow. biec. (MS 3, 1578; MK 19 k. 164); 1508—10 M. własn. król. w stwie biec. (RB k. 394, 416, 441, 446v, 453, 471, 493, 511, 531)²M. pozostawała wówczas w zastawie u Gamratów; 1510 br. Stan. i Mik. Gamratowie dz. Sowoklęsk zapisują Katarzynie wd. po Stan. Gamracie 400 grz. na Sowoklęskach, Pielgrzymce, M. i wójtostwie w Osieku (ZB 2 s. 199).

1518 Zygmunt I zezwala br. kan. płockiemu Mik., Piotrowi, Janowi i Stan. Gamratom tenutariuszom wsi król. M. w pow. biec. na zastawienie tej wsi pkom. lwowskiemu Piotrowi Odnowskiemu za taką sumę, jaką mają zapisaną na tych dobrach. Piotr Odnowski będzie mógł dzierżyć tę wieś, aż do pełnej spłaty tej sumy przez Gamratów (Katalog zbioru dokumentów pergaminowych Biblioteki Jagiellońskiej, oprac. K. Nabiałek, W. Świeboda, M. Zdanek [w druku], nr 313); 1525 Jan Gamrat z Sowoklęsk i Trzcinicy pożycza 60 fl. pol. od pkom. lwowskiego i star. sądec. Piotra Odnowskiego z Felsztyna [ziemia przem.], które dopisuje mu do sumy głównej 1600 fl. zapisanej na dobrach Sowoklęski, Pielgrzymka i M. Ponadto Gamrat pod zakładem 60 fl. ma stawić przed sądem ziemskim w Bieczu swego brata Stan. Gamrata, który ma wyrazić zgodę na dopisanie tej sumy w imieniu swoim i ich br. Piotra i Mikołaja (ZK 27 s. 134—5); 1527 Zygmunt I potwierdza br. Janowi i Stan. Gamratom dożywocie na tenucie wsi król. Trzcinica, M. i [m.] Osiek (MS 4, 15077); tenże król zezwala kaszt. wiel. Marcinowi Myszkowskiemu wykupić z rąk tenutariuszy dobra król. m.in. wieś M. (MS 4, 15198); 1531 Jan i Stan. Gamratowie za pośrednictwem swego br. bpa kamienieckiego Piotra Gamrata dzielą się dobrami. Janowi przypadają wsie Sowoklęski, Pielgrzymka, wójtostwo w [m.] Osieku z wsią Świerchowa oraz wieś król. M. w pow. biec., a Stanisławowi wsie król. Trzcinica, Tarchów, Jaroniówka, Gądki i sołectwo w Brzyściu (MS 4, 5899).

1533 Jan Gamrat dz. Sowoklęsk zastawia za 1800 fl. Achacemu Jordanowi z Zakliczyna [par. własn.] swe dobra Sowoklęski i M. w pow. biec. dając mu w nie wwiązanie. Jordan ma dzierżyć te dobra od jednego Bożego Narodzenia do następnego i tak aż do pełnej spłaty tej sumy. Gamrat pod zakładem 1800 fl. zobowiązuje się być zachodźcą Jordana przed sądem; Jan Mniszek zeznaje, że Jan Gamrat zastawił Achacemu Jordanowi z Zakliczyna dobra Sowoklęski i M. i zgadza się zastawić je synowi Achacego, jeśli nikt inny nie zgłosi w tej sprawie żadnej przeszkody prawnej; Achacy Jordan tenut. dóbr Sowoklęski i M. odstępując od swego pow. czchow. wydzierżawia te dobra Janowi Gamratowi do najbliższego Bożego Narodzenia, a po upływie tej dzierżawy Jordan nadal będzie dzierżył te dobra tytułem zastawu; Achacy Jordan oznajmia, że ma zapisane od Jana Gamrata 1800 fl. na wsiach Sowoklęski i M., który to zapis kasuje (ZK 30 s. 20—2); 1541 Krzysztofor Niewiarowski dz. Niewiarowa i tenut. dóbr Sowoklęski odstępując od swych roczków i powiatu kwituje star. rawskiego Jana Gamrata z zapłacenia mu 2000 fl., które miał zapisane od niego na wsiach [król. jego tenuty] Sowoklęski, Pielgrzymka i M. w pow. biec. Ponadto Krzysztofor kasuje zapis w sprawie tej sumy (ZK 31 s. 373—4).

1545 Zygmunt I potwierdza Mik. Mniszkowi z Kończyc Wielkich [ks. cieszyńskie] pkom. młodszego króla i star. łukowskiemu i sokalskiemu zgodę na wykup wsi król. M. w pow. biec. z rąk spadkobierców abpa gnieźnieńskiego i bpa krak. Piotra Gamrata, którą ustąpił mu Marcin Liczko (MS 4, 7544); 1547 Maciej Bal z Hoczwi [ziemia san.] z br. Stanisławem pkom. san. za 1890 fl. zrezygnowali na rzecz pkom. młodszego króla, star. łukowskiego i sokalskiego Mik. Mniszka z Kończyc Wielkich i Cieklina ze swych praw do dóbr Sowoklęski, Pielgrzymka i M. w pow. biec. (MS 4, 22713); 1563 własn. król. w tenucie [Mik. Mniszka] pkom. [dworu Zygmunta Augusta] (RP k. 155)³W tym czasie M. nadal była w rękach Mniszków. Informacja o podkomorzym jako tenut. zm. w 1553 (UC 700) zapewne została przepisana z wcześniejszej lustracji.

-3b. 1422 → p. 3a; 1508—10 w M. 1½ ł., czynsze na Wielkanoc i na ś. Marcina po 6 gr z ł. i stacja za siano po 4 gr z ł. na ś. Bartłomieja (RB k. 394, 416, 441, 446v, 453, 471, 493, 511, 531); 1526 Seweryn Boner star. biec. występuje o karę 3 grz. przeciw mieszkańcom wsi M. z powodu odbicia ciążenia za niezapłacenie stacji król. [za siano] na ś. Bartłomieja i czynszu na ś. Marcina za ten rok (GB 6 s. 472); 1563 w M. 1 komor. (RP k. 155); 1581 2 komor. z bydłem i 1 rzemieślnik (ŹD s. 123).

-3c. Areał i pobór, młyny, karczmy: 1441 młyn i karczma w M. (ZB 1 s. 60); 1529 karczma i młyn wspólne dla wsi Brzozowa, M. i Skalnik (LR s. 69); 1530 pobór z 1 ł. oraz 4½ pręta (RP k. 51); 1536 pobór z 1 ł. oraz 4½ pręta, 3½ pręta puste (RP); 1563 według starych kwitacji pobór z 1 ł. i 4 prętów, według nowej z 2 ról i 1 pręta (RP k. 155); 1581 M. w tenucie Jana Mniszka i dzierżawie Piotra Broniowskiego pobór z 2½ ł. kmiec. (ŹD s. 123).

4. Dominium sołeckie⁴Z sołectw w Skalniku, M. i Brzozowej utworzono tzw. dominium sołeckie (→ Brzozowa, Uw.): 1417—21 szl. Mikołaj dz. dominium i sołtys w M., Skalniku 1416—25 i Brzozowej (Teut. 1a s. 31; AGZ 1, 12; GB 2 s. 176, 245, 247); 1417 szl. Mikołaj sołtys dziedz. Skalnika w pow. biec. zeznaje, że kiedyś za swą duszę zapisał 80 grz. szpitalowi Ś. Ducha w Bieczu na sołectwie w Skalniku. Obecnie zastawia szpitalowi za tę sumę sołectwo w trzech miejscach: M., Brzozowej i Skalniku (dictam scolteciam suam in tribus locis videlicet Brzoszowa et Mrokowa ad eandem scolteciam dicte hereditatis Scalnik spectantibus), które będą trzymać, dopóki cała ta suma nie zostanie zapłacona (Teut. 1a s. 31); 1420 szl. Mikołaj dz. [sołtys] Skalnika zapisuje ż. Helenie [c. Mirosława z → Gabania] 100 grz. posagu i 100 grz. wiana na połowie wsi Skalnik, Brzozowa i M. oraz na połowie sołectwa w Skalniku (ZB 1a s. 221); 1421 Mikołaj [sołtys] ze Skalnika zastawia dożywotnio za 80 grz. ż. Helenie sołectwo w Skalniku, Brzozowej i M., które wykupiła ona za swoje pieniądze w szerokich groszach od Dominika magistra szpitala w Bieczu. Po jej śmierci sołectwo to powróci do rąk spadkobierców Heleny z Gabania ż. Mikołaja (AGZ 1, 12; GB 2 s. 120)⁵Wyd. AGZ błędnie odczytał nazwę M. jako Mroczowa, vero jako vos, de Gubany zamiast de Gabany; 1429 Mikołaj i Stogniew ze Skalnika sprzedają za 32 grz. swemu br. Janowi całe swe cz. dziedziczne w M., Brzozowej i Skalniku i w całym sołectwie w Skalniku (ZK 378 s. 39—40).

1433—6, jako zm. 1437 Zawisza Skalnicki dz. dominium i sołectw w M. Skalniku i Brzozowej, br. Jana, Mikołaja, Stogniewa i Dobiesława (ZP 21 s. 285; GB 2 s. 321, 324; ZB 1 s. 33)⁶W 1437 r. królowa Zofia w czasie pobytu w Bieczu na prośbę Dobiesława darowała jego nieżyjącym br. Janowi, Mikołajowi i Zawiszy dz. ze Skalnika połowę kar nałożonych za dokonane przed wielu laty przewinienia na roczkach biec. Brak danych, w jakich okolicznościach poumierali ci bracia. Cz. kar nie była spłacona jeszcze w r. 1473. Wtedy Kazimierz Jag. zapisał Mik. Stadnickiemu ze Żmigrodu swemu dworzaninowi 96 grz. z racji przezysków i kar na wsi Brzozowa w pow. biec., na które Stogniew ze Skalnika ze zm. br. Zawiszą, Mikołajem i Janem byli osądzeni z racji świętokradztwa na sądzie w zamku biec. (occasione sacrilegii in iudicio castri Biecensi, MS 1, 1098).

1465 szl. Anna wd. po Janie Wierzbie (Wirzba) [sołtysie] z Grodnej [dziś Grudna Kępska] potwierdza stryjowi Pakoszowi Pakoszowskiemu z Pakoszówki [ziemia san.] zapis na Skalniku dokonany przez jej stryjów Stogniewa i Dobiesława. Anna dopuszcza Pakosza do połowy wsi → Brzozowa i M. na takich prawach, jakie sama posiada. Jeśli Pakosz otrzyma swoje 100 grz., które ma zapisane na Skalniku, wtedy ustąpi jej połowę Skalnika (ZB 1 s. 263—4); 1468 Stogniew Skaliński sprzedaje za 500 grz. Mik. Glinnickiemu swoje wsie tj. dominium i sołectwa w Skalniku, M. i Brzozowej, kwitując go przed sądem z zapłaconej sumy i dodając mu woźnego do wwiązania w te dobra zgodnie z prawem niemieckim (GB 3 s. 588); 1469 szl. Anna Skalińska niegdyś Wierzbina kwituje [z zapłacenia sumy] przez swojego pełnomocnika Jana Kunowskiego sędziego grodzkiego biec. i ustępuje oraz sprzedaje za 60 grz. swemu br. Pakoszowi z Pakoszówki swą część, czyli dział sołectwa we wsiach Skalnik, Brzozowa i M. oraz zobowiązuje się bronić przed sądem Pakosza przed pretensjami innych osób w sprawie tych dóbr (GB 3 s. 596)⁷Niedostatek źródeł uniemożliwia wyjaśnienie filiacji Anny Wierzbiny, której w 1465 r. Pakosz z Pakoszówki (por. SHGSan. s. 20—1, a także Grodna oraz materiały Pracowni Słownika Historyczno-Geograficznego Małopolski) został nazwany stryjem, a w r. 1472 bratem; 1472 szl. Anna Wierzbina oznajmia, że Pakosz z Pakoszówki podsędek ziemski san. zapłacił jej trzecią cz. sumy za dobra dziedz. i sołectwa w Skalniku, Brzozowej i M. w pow. biec. zgodnie z wpisami w księgach grodzkich i sołtysich biec. (AGZ 16, 862); 1475 Stogniew Krzyżanowski [prawdopodobnie z Krzyżanowic Małych] sprzedaje za 100 grz. Katarzynie Skarbkowej wójtowej pilzneńskiej swe sołectwa we wsiach Brzozowa, Skalnik i M. i kwituje ją z zapłacenia tej sumy (Teut. 4 s. 27); 1479 Waw. Skarbek dz. z Dobrej Wody [par. Przyszowa] osobiście zeznaje wobec wójta i ławników sądu wyższego prawa niemieckiego magdeburskiego [na zamku biec.], że ustąpił i dał swemu br. [przyrodniemu] Stan. Gamratowi dz. Sowoklęsk dokumenty dotyczące jego części sołectw we wsiach Skalnik, Brzozowa i M. Dokumenty te kupiła ich matka Kat. Skarbkowa od [Pakosza] Pakoszowskiego [z Pakoszówki]. Dał mianowicie jemu przynależną część w tych wsiach. Stan. Gamrat ma i będzie miał pełną moc rozporządzania treścią tych dok. jak najlepiej może wedle swojej woli i ma czerpać zyski z dóbr, których dotyczą te dok. Stan. Gamrat zobowiązuje się ustąpić Wawrzyńcowi swą część tych sołectw, której dotyczą te dok., jeśli stanie sprawa. Jeśli dobra przyniosą dodatkowe zyski, nie będzie od nich oddalał w jakiś sposób brata swego z tej trzeciej części. Jeśli Stanisław nie będzie osiągał zysków zgodnie z treścią dokumentów, wówczas zapis ten zezna i dopuści brata po swej śmierci do tych dok. i nikt inny nie będzie miał bliższości do nich, jak tylko Wawrzyniec. Będzie też korzystał z nich na pewno lepiej od brata swego Stan. Gamrata. Ten zapis Waw. Skarbek jest zobowiązany wnieść do ksiąg ziemskich, jeśli będzie sobie tego życzył Stan. Gamrat, w czasie ustalonym przez Wawrzyńca przed sądem wyższym prawa niemieckiego (GB 3 s. 745. Zdanie o zapisie w księgach ziemskich zostało skreślone).

5. 1529 mieszkańcy Skalnika, M. i Brzozowej oddają mesznego 10½ ćw. żyta i tyleż owsa miary biec. o wart. 3 grz. (LR s. 69).

7. J. Kurtyka, Terytorium żmigrodzkie, w: Kościół. Kultura. Społeczeństwo. Studia z dziejów średniowiecza i czasów nowożytnych, W. 2000, s. 290.

8. Pojedyncze ułamki naczyń wczesno- i późnośredniowiecznych, rejestrowane w sąsiedztwie zabudowy miejscowości w trakcie archeologicznych badań powierzchniowych (Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków, delegatura w Krośnie).