1. [W 1360, 1383 i 1388 R. wspomniano tylko jako wieś (villa); gród w R. już wtedy nie istniał (→ p. 8). Urząd kasztelana odrodził się za Kazimierza Wielkiego; kasztelanowie radz. znani są do I tercji XV w.]

3. Kasztelanowie radz.: 1256 Beniamin Zaremba; 1271 Zbylut syn Zbyluta z Kozielska; 1280-94 Chemka; 1294 Drogosław z Bytynia; 1339-43 Piotr z Milesznej Górki [obecnie Targowa Górka]; 1362-63 Markusz z Miłosławia; 1374-82 Wojciech Skóra z Gaju; 1387-99 Wincenty z Pniew¹W Lek. 1 nr 1823, wymieniony Radzimszky Woczech; autopsja źródła (PZ 1, pod datą 2 VI 1394) nie pozwala na jednoznaczny odczyt: dość niewyraźnie zapisane imię można odczytać jako Woczech, jednakże w ówczesnych źródłach używano raczej łacińskiej formy tego imienia (Albertus). Może więc rzeczywiście należy uznać, że chodzi o urzędującego wówczas kasztelana radz. Wincentego (zm. 1399, → Pniewy – dobra, p. 3A); 1399 19 XI – 1425 Jarota²W UDR I/1, 64, jako datę pierwszego wystąpienia Jaroty na kaszt. radz. podano 6 I 1399, powołując się na zapiskę z Lek. 2 nr 2292, która jednak datowana jest na 6 IV i jako kaszt. radz. występuje w niej Wincenty z Pniew, brak natomiast wzmianki o Jarocie. Wincenty jako kaszt. radz. występuje jeszcze 26 V 1399 (Lek. 1 nr 2979: dominus Vincencius alias Radzymski). Jarota w znanych źródłach z tytułem kaszt. radz. występuje po raz pierwszy 19 XI 1399 (Wp. 3 nr 2018; Lek. 1 nr 3066), najpewniej już po śmierci Wincentego (→ Pniewy – dobra, p. 3A) z Wilkowa Polskiego, ostatni znany kaszt. radz. (UDR I/1 s. 64, 159; BieniakWlkp. 173).

7. A. Wędzki, Radzim, zapomniany gród kasztelański nad Wartą, „Przegląd Zachodni” 11, 1955, s. 565-583.

8. W północno-zachodniej części zalesionego ostrowa otoczonego od S obecnym korytem Warty, a od N i E starorzeczem, pomiędzy dawną leśniczówką Radzim a wsią Starczanowo, zachowały się ślady grodziska stożkowatego o wysokości 2,5 m i o średnicy u góry 10-12 m, otoczonego fosą o szerokości ok. 5 m i głębokości ok. 1 m; na S od stożka znajdują się 2 wały (sięgające 2 m wysokości) i 2 fosy przecinające wyspę od brzegu do brzegu; oś (NW – SE) grodziska wynosi 150 m (może pierwotnie było to grodzisko wklęsłe?); badania powierzchniowe (ostatnie w 1974) ujawniły zabytki metalowe, liczne fragmenty naczyń ceramicznych i prażnic z IX do ok. połowy XIII w.; ponadto materiały z okresu kultury łużyckiej; otwór sondażowy wykonany w 1989 na szczycie stożka wykazał istnienie warstw kulturowych o miąższości ponad 80 cm. Na S od grodu, na zewnątrz umocnień obronnych, osada przygrodowa (stanowisko 1a); badania powierzchniowe z 1919 ujawniły liczne (z okresu od połowy XI do połowy XIII w.) duże fragmenty naczyń, nóż żelazny, fragment żaren rotacyjnych, fragmenty prażnicy z odciskami roślin (jęczmienia, kąkolu oraz liści, źdźbeł trawy i może innych zbóż), węgle drzewne i kości zwierzęce. Badania powierzchniowe z 1950 potwierdziły też istnienie osady (stanowisko 3) naprzeciw grodziska (na NW od ostrowa), na prawym brzegu starorzecza Warty (rozrzut skorup 180 x 80 m) – liczne fragmenty naczyń ceramicznych z połowy X do XI w. oraz z pełnego średniowiecza i czasów nowożytnych. W l. 1907, 1909, 1912 przypadkowe odkrycia dokonane w Radzimiu nad Wartą (nie wiadomo, gdzie dokładnie – najpewniej na grodzie lub w osadzie przygrodowej): datowane na połowę X – połowę XIII w. m. in. liczne fragmenty naczyń ceramicznych, 2 paciorki (szklany i z krwawnika), zabytki metalowe, kości zwierzęcych oraz duże kawałki polepy (Hensel 5, s. 363-368); A. Wędzki, Radzim, op. cit.); zmiana biegu rz. Warty w okolicach wspomn. ostrowa spowodowała, że przy niskim stanie wody do grodziska można dotrzeć od strony Starczanowa przez bagnistą, podmokłą łąkę (autopsja autorki, lato 1999).

Także → Radzim wieś, p. 8.

Uwaga: Zasięg terytorialny, nawet przybliżony, kasztelanii radz. jest nie do ustalenia. S. Arnold, Terytoria plemienne w ustroju administracyjnym Polski Piastowskiej (w. XII-XIII), „Prace Komisji dla Atlasu Historycznego Polski”, z. 2, Kraków 1927, s. 49, sądził, że zasięg kasztelanii radz. pokrywał się z opolem chojnickim (→ Chojnica – opole). Wywód ten słusznie zakwestionował A. Wędzki, Radzim, op. cit.