(1357 in Crzepicz z kop. z XVII w., 1360, 1364 Krzepicze z DH, 1384 Crepitz, 1391 Crepicz, 1419 Creppicze, 1470-80 Krzyepycze, 1530 Krzepice) miasto od ok. 1364¹→ przyp. 6.

1. 1370-91 m. K. w pow. krzep. → Krzepice - powiat i ziemia; 1530, 1581 pow. lel. (RP k. 32; ŹD s. 82); przed 1357 par. Kłobuck w diec. krak.; 1357 n. par. własna, przeniesiona z diec. krak. do diec. gnieźn. (ZDM 4, 951; DLb. 2 s. 211-2; 3 s. 164-5); 1470-80 → p. 5a; 1499, 1522 archidiak. Wieluń (Patykiewicz → p. 7, 1958, s. 282; LBG s. 92, 117).

2a. Położenie, granice. 1360, 1364 K. nad rz. Liswartą w ziemi krak. (Joannis Dlugossii, Opera Omnia 1, Kr. 1887, s. 361); 1424 rz. Bieszcza [→ Biesca] na granicy K. i Iwanowic²Rzeczka ta jest zaznaczona na Mapie Obrębów bez nazwy, nie notowana też w UN 203. Uchodzi do Liswarty na NW od Iwanowic. W dolnym biegu płynie prawie przy zabudowaniach Iwanowic i do dziś granica K. od E biegnie lewym brzegiem tej rzeczki na przestrzeni ponad 2 km (MAd.). Rzeczki tej nie można identyfikować z rz. Bieszczą alias Pankówką (dolny bieg) alias Kukówką (górny bieg), również prawym dopływem Liswarty (Nazwy Warty s. 275), ale uchodzącym na W od Krzepic, → 1552 w tym p. W SHGK → Biesca i Bieszcza alias Kukówka. Trudno orzec, czy dane z 1512 → p. 3c dotyczą rz. Bieszczy, czy Bieszczy alias Kukówki → p. 3c; 1450 m. K. leży na granicy Królestwa (ZDM 3, 850); 1470-80 wieś Przestań leży za m. Krzepice, k. rz. Liswarty (DLb. 2 s. 211)³→ przyp. 9; 1552 Zygmunt August określa granice m. K. nad czarną wodą zw. Liswartą, której brzeg należy do mieszczan krzepickich [dalej: krzep.]. Od tej rzeki biegną one do źródła rz. Bieszczy i nią do jej ujścia do Liswarty tak, jak z dawna miasto jest odgraniczone od dóbr stwa krzep. (Kopiarz krzep, k. 173); 1558 → p. 4a; 1562 granica z Iwanowicami → p. 3c; 1564 2 młyny zamkowe na Liswarcie i folwark zamkowy pod miastem; długie role mieszczan rozciągają się ku Iwanowicom, krótkie zaś do Łęgu [Podłężne → p. 2b 1522] (LK 2 s. 5-7); granica z Iwanowicami → p. 3b; 1572 granica z Zajączkami [ziemia wiel.] → p. 2b.

2b. Obiekty fizjograficzne, łąki, nazwy ról i siedlisk. 1360, 1364 rz. Liswartą → p. 4a; 1424 rz. Bieszcza [→ Biesca] z oboma brzegami → p. 3c; 1436 role: Rokitówka, Podleśna, Rakowa, ogrody na Grabowcu → p. 5c; 1457 Hincza z Rogowa [pow. wiśl.] kupuje od mieszczanina krzep, staw → Grzędziński (Kopiarz krzep. k. 347-8); 1466 stawy Grzędziński i Modzelowski, Błońskie Niwy → p. 5a; 1468 rz. → Kocinka i Kukówka → p. 3c; 1512 Jaszkowska Łąka nad rz. Bieszczą⁴→ przyp. 2 → p. 3c; 1522 młyn [na Liswarcie] w odległości 1/2 mili od m. K. (LBG 2 s. 119); stawek k. domu klaszt, łąki, łany krótkie zw. Podłężne [dziś w K. pole Podłęże, UN 203 s. 7], Błonie, 7 stawów, młyn 1/2 mili od K. → p. 5a; 1551 siedlisko Czulczyńskie → p. 3c; 1552 rz. Bieszcza, Liswarta → p. 2a; 1558 młyn na Liswarcie, inny młyn z foluszem, bór Poręba, łąki nad potokami, rola w Makowiskach, rola Sołtysowska → p. 4a; 1562 rola Wyrębkowska w Podłężu → p. 3c; 1563 dok. król. na złożenie przez star. krzep. Stan. Wolskiego młyna [na Liswarcie] k. m. K.; 1564 młyn stwa krzep, na Liswarcie pod lasem Jagniętno na rz. Kocince k. m. K. (LK 2 s. 160, nr 338-9); łany długie [ku Iwanowicom] i łany krótkie [Podłężne, ku Łęgowi] → p. 3b; 1566 rola od Jastrzębca do potoku (Księga radziecka krzepicka, dalej: KR, k. 33v); 1571 rola w Kurni [dziś las o tej nazwie, UN 203 s. 7] między rolą wójtowską i Kurnią Miejską, skotnica miej.; 1572 rola Morawczowska pod Łęgiem między rolami Glonkowską i Kobiałczyńską, rola pod Dąbrową [dziś pole Pod Dąbrową, UN 203 s. 7]; ogród na Rokitówce, ogród w Opłotkach, idąc do miedzy wsi Zajączki; 1576 łąka pod stawem Modzelowskim; 1577 młyn na Troninie; 1578 łąką miej. na Pogródkach między niwą Miłkowską i brodem (KR k. 67v-68v, 74r, 91v, 98r, 99); 1588 Zygmunt III daje Janowi Woszczynie w dożywocie młyn nad rz. Liswartą, który zbudował i dzierżawił jego ojciec mieszcz. krzep. Bartłomiej (BCzart. Katalog 2, 1112); 1590 star. krzep. Mik. Wolski za młyn w Sośnieszowie k. zamku krzep. daje kl. krzep. młyn Glidzyński i kawałek lasu z zaroślami zw. Ligwiączą i łąką Skrzypowiec tuż pod m. K., a także pastwiska w Miedznie i Rębielicach [Królewskich] oraz wolny wręb w lasach należących do tych wsi (Kopiarz krzep. k. 72, 340; Muznerowski → p. 7, dalej: Muz., s. 88-9); 1594 tenże Wolski zajmuje las klaszt., łąki i zarośla zw. Klępińskie Łąki, wciela je do terytorium stwa krzep., powiększając w ten sposób zwierzyniec. Prep. Maciej z Pajęczna [woj. sier.] pali mu 50 przęseł płotu, którym starosta ogrodził zwierzyniec, odstępuje jednak od roszczeń po uzyskaniu 200 fl. (Muz. s. 35).

2c. Drogi, komora celna. 1416 n. wielka droga z Krakowa i Wiślicy do Wielkopolski m.in. przez K. → p. 6 - przejazdy Władysława Jag. do Wielkopolski przez K.; 1419 droga kupców tarnowskich do Wrocławia przez Opatowiec, Działoszyce, Lelów i K. (AGZ 4, 45); 1428 → 1452; 1447, 1450 Kazimierz Jag. jedzie z Krakowa do Wielkopolski m.in. przez Miechów, Lelów, Kłobuck, K. i Wieluń (DH 5 s. 35, 77); 1452 rada m. Wrocławia skarży się Kazimierzowi Jag., że dawniej kupcy wrocławscy jeździli do Krakowa przez Opole, Toszek i inne miasta drogą najkrótszą, później wybrali inną drogę przez K., ale po zajęciu Kluczborka [1428] przez [Dobiesława] Puchałę [star. gniewkowskiego i bydgoskiego, husytę] porzucili drogę krzepicką i musieli wybrać drogę przez Wieluń. Teraz jeżdżą przez Bolesławiec i Wieluń, a starosta krzep. żąda od nich opłaty cła. W tym roku star. krzep. [Mik.] Szarlejski dopuścił się nadużyć i gwałtów na majątku kupców wrocławskich (A. Mosbach, Przyczynki do dziejów polskich z Archiwum miasta Wrocławia, Poznań 1860, s. 22); 1453 Kazimierz Jag. zatwierdza dawny dok. Jagiełły, zalecający mieszczanom krak. jeździć na Śląsk przez K. i Wieluń, gdyż przez Olkusz i Żarki droga była niebezpieczna (KMK 1, 156); 1532 cło roczne wyniosło 268 fl. (AG ASK 56 K s. 16); 1559 Zygmunt August zezwala m. K. pobierać cło po groszu od każdego wozu obciążonego tak ze Śląska jak też na Śląsk, rekompensuje w ten sposób mieszczanom obciążenia przy budowie i naprawie mostów k. miasta (Muz. s. 51; MS 5, 8691); 1564 mostowe pod zamkiem - od każdego wozu furmańskiego i konia kupieckiego z towarem po 1 gr, od wozów pustych po 9 den.; od wołu, krowy i świni po 9 den., od 2 sztuk bydła mniejszego po 3 den. Paszne na szlaku [k. zamku Krzepice], gdzie woły z puszczy wychodzą, od 100 wołów po 36 gr (LK 2 s. 8); w K. komora celna, pisarz komory nie złożył sprawozdania, gdyż celnicy i ich urzędnicy sami liczą woły u szlaku [zamkowego] i na Śląsk jeżdżą za kupcami po pieniądze, a co do towarów wożonych przez K. z Krakowa i do Krakowa, to tam od nich pobierają cło z wyjątkiem towarów wożonych ze Lwowa przez Lelów - trochę skór i wosku (LK 2 s. 13, 134); droga z Krakowa i Częstochowy na Śląsk przez K. Ponieważ zamek krzep. w pośrodku łęgu rz. Warty [czyli Liswarty] stoi, dlatego od szlaku bramy zamkowej aż do miasteczka mieszczanie krzep. budują groblę umacnianą dylami i mostek przez strumień na długość dobrego stajania, a potem ulicę do rynku i rynek oraz ulicę aż do pola wykładają dylami, gdyż gościniec jest błotnisty. Komora celna w K. (AS rps 19 s. 224, 227, 244); 1569 m. K. pobiera cło od wozu obciążonego po groszu, od wozu pustego - od konia po 9 den., od pary wołów po 9 den., od 100 wołów prowadzonych na paszę [w lesie stwa krzep.] po 36 gr. Rocznie miasto ma z cła 280 fl. (Muz. s. 51); 1570 droga z Krakowa do Wrocławia przez Olkusz, Kromołów, Częstochowę, Kłobuck do K., gdzie droga dobra, ale miejscami ciasna. Mieszczanie krzep. okazali dok. Zygmunta Augusta z r. 1559 na mostowe po półgroszku od wozu obciążonego na Śląsk i ze Śląska, pokazali też mosty, które naprawiają, „począwszy przez miasto aż do szlaku zamkowego” (LDK s. 60, 64-5).

2d. Zabudowa. 1436 Nowy Rynek, ratusz, domy na rynku oraz na ul. Zamkowej i Kłobuckiej → p. 5d; 1504 ul. Krakowska → p. 3e; 1558 łaźnia, cmentarz, dzwonnica, kuźnia Bednarkowskiego → p. 4a; 1564 rynek, ratusz, ulice → p. 2c i 3b; 1586 ul. Kowalska (KR k. 150v).

3. Własn. król., 1370-91 w lennie ks. Władysława Opól., następnie król. w stwie niegrodowym krzep.

3a. Sprawy własn., zapisy sum, tenuta. 1357 n. K. należą do Kazimierza W. → p. 5a; 1370 Ludwik Węg. nadaje w lenno Władysławowi Opol. m.in. zamek i m. K. (MPH 2 s. 645; DHn. 10 s. 18); 1383 na zjeździe w Sieradzu rycerstwo pol. domaga się przyłączenia na powrót do Królestwa oderwanych od niego i nadanych temuż Władysławowi przez Ludwika Węg. miast i zamków, m.in. zamku i m. K. (MPH 2 s. 735-6); 1384 m. K. w posiadaniu Władysława Opol. → Kłobuck p. 6a; [1391] Władysław Jag. po krótkim oblężeniu odzyskuje znajdujący się w rękach Władysława Opol. zamek K. [z miastem] (DHn. 10 s. 213-6 pod datą 1396)⁵W sprawie daty 1391 → J. Dąbrowski, Dzieje polityczne Śląska, w: Historia Śląska, 1, Kr. 1933, s. 558; J. Laberschek, Wojna króla Władysława Jagiełły z księciem opolskim Władysławem. Batalia o odzyskanie Olsztyna, Częstochowy, Kłobucka, Krzepic i Wielunia w 1391, Almanach Częstochowski 1993, s. 5-10; tenże, Wyprawa zbrojna króla Władysława Jagiełły na krakowsko-wieluńskie posiadłości księcia Władysława Opolczyka w 1391 r., w: Społeczeństwo Polski Średniowiecznej, 6, w druku; 1393, 1457, 1471, 1479, 1484-5, 1501-2 → Kłobuck p. 3a; 1397, 1398 dystr. krzep., w tym zamek im. K., w tenucie wwdy krak. Spytka z Melsztyna (ZDM 1, 219; 4, 1138); 1407 → p. 3b; dalsze wiadomości źródłowe dotyczące zastawów stwa krzep., w tym m. K., zostaną szczegółowo zestawione w haśle → Krzepice - zamek i starostwo.

3b. Przywileje, powinności, areał. 1407 Władysław Jag., celem poprawienia stanu gospodarczego swego m. K., zezwala mieszcz. krzep. karczować lasy i zarośla w okolicy miasta, gdyż nie ma on z nich żadnej korzyści, i zakładać tam ogrody. Po upływie wolnizny posiadający te ogrody będą płacić czynsz, z którego połowa zostanie przeznaczona na potrzeby miasta, a połowa na potrzeby starosty zamku krzep. (ZDM 6, 1702); 1456 m. Kłobuck i K. wysyłają na wyprawę wojenną 12 pachołków, 1 wóz i 2 łuczników (M. Kuntze, Przyczynek do badań nad historią wojskowości w Polsce, KH 44, 1930, s. 49); 1470-80 w m. K.. łany nie wymierzone (DLb. 2 s. 212); 1471 Kazimierz Jag. przyjmuje do wiadomości zeznanie i wyjaśnienie kaszt. sand. Hinczy z Rogowa, że mieszczanie z K. i Kłobucka, podlegli mu pr. dziedz. na czas jego życia, świadczyli na jego rzecz w razie potrzeby różne robocizny w dobrach krzep. nie z obowiązku, lecz wyłącznie z dobrej woli, i postanawia, iż te dobrowolne robocizny nie staną się zwyczajowymi. Mieszczanie ci, zgodnie z dawnym zwyczajem innych miast, są wolni od wszelkich tego rodzaju robocizn i w przyszłości nie mogą być do nich zmuszani (Mp. 5 N 34-5); 1482, 1501 m. K. skazywane na karę XIV za nie zapłacenie czopowego (GK 21 s. 668; 28 s. 342, 356, 364, 375); 1509-11 na wyprawę wojenną m. K. wysłało wóz wojenny (AKH 3 s. 476); 1519 czopowe → Kłobuck p. 3b; 1521 na wyprawę moskiewską m. K. wysłało 1 wóz w 4 konie z woźnicą Pawłem Czubatką, uzbrojonym w miecz i 2 pachołków Pawła Smelkę z oszczepem i rusznicą i Wojc. Hubę z mieczem i czekanem. Na wozie okrytym oponą znajdowały się: siekiera, motyka, łańcuch, dzida, 4 worki mąki pytlowej żytniej, 80 porcji mięsa wędzonego, faska masła, 20 serów, 2 miary grochu, 2 miary kaszy gryczanej, 1 miara soli i 3 połcie słoniny (AKH 3 s. 488); 1527 Zygmunt Stary zrównuje mieszcz. krzep. z mieszcz. kłobuckimi w płaceniu szosu i podatku nadzwyczajnego uchwalonego na potrzeby i obronę Królestwa (MS 4, 5217); 1530 m. K. płaci 11 grz. i 32 gr szosu (RP k. 65); 1532 w m. K. 114 1/2 ł. z czynszem po 8 gr z łanu, 38 ogrodów z czynszem po 2 2/3 gr (AG ASK 56 K 1 k. 16v); 1552 Zygmunt August na prośby burmistrza i rajców krzep. zatwierdza dok. z l. 1407, 1424, 1450 (dwa), 1471 i 1527, zawierające różne przywileje i wolności m. K. Mieszczanie mają pr. wypasu bydła w borach i łęgach stwa krzep. (Kopiarz krzep. k. 173; MS 5, 1165); → p. 3d.

1559 w m. K. 64 mieszczan uprawia 88 ł. długich, 39 zaś 59 ł. krótkich, 8 posiada ponadto 8 łąk, 36 z wszystkich mieszczan posiada 36 ogrodów (Kiryk → p. 7); 1564 mieszczanie krzep. przedkładają rewizorom król. dok. z przywil. od: Władysława Jag. [1407 i 1424], Kazimierza Jag. [1450], Zygmunta Starego [z 1527 w sprawie jarmarków i targu] i Zygmunta Augusta [1552]. Dotyczą one: karczowania ogrodów w lasach i zaroślach k. miasta, z których połowa została przekazana na użytek mieszczan, stawu Bieszcza, wolnego targu tygodniowego, wolnicy na sprzedaż mięsa i pr. poszukiwania metali w granicach miasta. Dok. dotyczące lokacji miasta [1527] i wójtostwa [1558] znajdują się w rękach wójta; m. K. w stwie krzep. Mieszczanie posiadają dwojakie role - długie ku Iwanowicom, krótkie do Łęgu, a każdy półłanek ma 10 zagonów. Z 88 długich półł. płacą stwu krzep. po 8 gr czynszu, z 52 krótkich półł. po 4 gr, a z 38 ogrodów po 2 gr i 12 den. Mieszcz. założyli nowe ogrody na pastwiskach miej. dla dobra powszechnego, dlatego nie płacą z nich czynszu. Od dawnych czasów nie płacą czynszu z domów, na stację albo paszne w owsie oddają łącznie 48 ćw. równej miary - każda wart. 10 gr, dają 10 achteli piwa wg przeciętnej ceny. Płacą za kłodę śledzi 8 fl., za stróżę zamkową 36 gr, za wyszynk piwa wrocławskiego od 2 achteli po 6 gr na ratusz, od połowu ryb w rz. [Liswarcie] i z łąk łącznie 1 grz. i 42 den. Młyn zamkowy na Liswarcie na palach źle funkcjonuje, dlatego piekarze i mieszczanie krzep. często muszą jeździć ze zbożem do okolicznych młynów (LK 2 s. 1, 5-6); mieszczanie krzep. skarżą się na kmieci z Iwanowic, że im role z dawna posiadane odbierają, grodzą i kopią, a młynarz zamkowy Klimek przysposobił sobie niwę na gruncie miej. (LK 2 s. 13); 1565 Zygmunt August nadaje mieszcz. krzep. prawo zabierania z lasów król. powalonych lub połamanych drzew, innego zaś drewna bez wiedzy i zezwolenia starosty nie wolno im brać (Muz. s. 51).

3c. Mieszczanie i ich majątek. 1424 Jan Mężyk Wadwicz z Dąbrowy [ziemia wiel.] star. krzep. nadaje Andrzejowi Kołodziejowi z Jajek [woj. sier.] mieszcz. z K. miejsce na założenie stawu na rz. Bieszczy z brzegiem należącym do wsi Iwanowice i z brzegiem przynależnym do m. K.; 1429 Jakub Ryk, Idzi i Jerzy s. Kalimanta mieszcz. z K. (ZDM 5, 1346, 1377); 1431 fundatorzy altarii Bożego Ciała w kościele par. w K. zabezpieczają altaryście dochody na czynszach ze swoich ról: Mik. Zajączek, Mik. Przywara, Mik. Kosisko burmistrz i Idzi posiadający po 2 ł.długie, Mik. Kustosz z 2 ł. krótkich oraz Andrzej Mierzycki, Gabriel i Piotr kupiec posiadający po 1 ł. długim (Kiryk → p. 7 z or. przechowywanego w Arch. Diec. we Włocławku); 1432 → p. 4d; 1436 imiennie wymienieni mieszcz. krzep., ich domy i role → p. 5d; 1440 Piotr mieszcz. z K. (OK 6 s. 9); 1447 wd. Jadwiga Żelazowa mieszczka z K. pozywa star. krzep. Jana o dok. dotyczący Kukowa; taż nie stawiła się przeciw pozwanemu Sieciejowi mieszcz. z K. o to, że nie zwrócił dok. w sprawie Kukowa (ZK 313 s. 373-4); 1449 łany i role mieszczan → p. 5a; 1465 Wawrzyniec z K. → Kłobuck p. 5aa; 1468 Hincza z Rogowa kaszt. sand. i star. krzep. daje Janowi Buczelowi mieszcz. krzep. łąkę nad rz. Kocinką w zamian za łąkę nad rz. Kukówką, na której założył sadzawkę, wyrządzając Buczelowi szkody na łąkach i zalewając mu ogród (→ niżej 1512); 1473 Jan Pyka i Jan Piątek mieszcz. z K. (BPAN rps 1967 k. 48v); 1481 Maciej Ślązak mieszcz. z K. → Kłobuck p. 5aa; 1501 → p. 3c; 1506 Mikołaj z K. sługa kl. w Kłobucku (BPAN rps 1967 k. 101); 1512 Stanisław z Kurozwęk star. wiel. i krzep. poświadcza, że Mik. Buczel pleb. w Dankowie [woj. sier.] i altarysta kościoła krzep. przedłożył dok. z → 1468 w sprawie szkód ma łąkach i zalania ogrodu ojcu Mikołaja Janowi. Obecnie starosta wyznacza Mikołajowi inną łąkę zw. Jaszkowską Łąką nad rz. Bieszczą (AG perg. 3897; MS 5, 8755 - tu błędnie jako altarysta krak.); 1522 mieszcz. Morawiec, Maciej Stęporek, Jan Niedźwiedź, Mik. Kolibaba, Piekowa i Kozieł → p. 5d; 1523, 1525 Zygmunt Stary daje mieszcz. krzep. Marcinowi Woszczynie (Wosczino) roczne glejty żelazne (MS 4, 13706, 14217); 1538 → p. 5c; 1541 br. Walenty, Maciej i rzeźnik Stan. Orłowie mieszcz. z K. (J. Bubak, Słownik nazw osobowych... Sądecczyzny, Kr. 1992, 2 s. 31); 1546 Barbara z K. ż. opatrznego Macieja Bujno z Jędrzejowa (ZK 322 s. 222); 1547 Zygmunt Stary daje mieszcz. krzep. Stan. Lorze półroczny glejt, nie zwalniający go jednak od odpowiadania przed prawem (MS 4, 23022); 1551 Zygmunt August na prośbę celnika małopolskiego Mik. Lutomierskiego wyjmuje spod jurysdykcji miej. i wójtowskiej oraz uwalnia od obciążeń, z wyjątkiem czopowego, należący do pisarza komory celnej krzep. szl. Bartłomieja Cerino dom w m. K., 8 ł., 4 ogrody i siedlisko zw. Czulczyńskie. Zezwala mu na korzystanie z lasów starostwa, jak to czynią mieszczanie krzep., i propinację wszystkich napojów (MS 5, 5215); 1552 → p. 5c; 1553 Urban s. zm. Jana Mrozowskiego rezygnuje na rzecz Tomasza Skibki i jego ż. Anny z pr. do ojcowizny na domu, pozyskawszy 1 grz. Dom z woli ojca rada sprzedała za 4 grz. ww. Tomaszowi, z których kościołowi Ś. Jakuba zapisał 1 1/2 grz., ż. Annie 1 1/2 grz. i s. Urbanowi 1 grz.; 1554 Agnieszka Ławina dług 6 grz. lub owies -10 ćw. mniej korzec, który miała u zm. Stan. Florysa, przekazuje kościołowi Ś. Jakuba w K. Owies ten Stanisław sołtys starokrzepicki egzekutor testamentu Florysa sprzedaje - po 16 gr za 1 ćw. Stan. Bytowi; 1555 rada zatwierdza wyrok zm. Stan. Mysłowskiego wójta krzep. w sporze Zofii Paduchowej z Pawłem Łysym w sprawie drzew owocowych rosnących w granicach jej ogrodu, a przechylających się na ogród Pawła. Owoce z drzew Zofii, które spadną do ogrodu Pawła, będą dzielić po połowie - 1 ćw. gruszek lub jabłek jej, 2-ga jemu; 1559 Agnieszka wd. po Bartłomieju Tuzie wydzierżawia na 6 lat Janowi Węgrzynkowi pisarzowi zamku krzep. 2 ogrody jej i jej dzieci między ogrodami Bartłomieja Cery [Cerino] i tegoż pisarza, który będzie z nich płacił rocznie 2 fl. czynszu. Dał on już Agnieszce na jej potrzeby 12 gr. Z czynszu rajcowie będą odliczać rocznie 8 gr na utrzymanie nauczyciela [w domu, w szkole?] a na końcu dzierżawy 4 grz., pozostałe pieniądze tj. 1 grz. zostaną przekazane na rzecz szpitala; Maciej Glonek daje Janowi Toruńczykowi dom na placu swego gospodarstwa (predium) za cz. jego placu; Sebastian Puszkarz i Jan Rzadzała; woźnica Marek Chmielik (KR k. 6-9).

1558 mieszczanie i ich role → p. 4a; 1559 Zygmunt August zatwierdza dok. z → 1512, w którym także został przytoczony dok. z → 1468 (MS 5, 875); 1560 Maciej Rzymski w imieniu ż. Jadwigi godzi się z krewnymi jej br. Jana s. zm. Ambrożego Krzaka coram plenaria residencia in praetorio et in domo Regie Maiestatis Crzepicensis, tj. radą, opiekunami Jana Janem Godzałą i Mik. Lęciechą oraz podwójcim Andrzejem Zepchłą. Ugodę zapośredniczyli stryjowie ww. dzieci Ambrożego Stan. Krzak z Załęża Wielkiego, Grzegorz i Marcin Krzakowie z K. Rzymski z żoną biorą gospodarstwo z ogrodem i zapłacą Janowi 1 talara. Janowi przypada dom z ogrodem w miejscu w Porąbce. Sprzęty i szaty dzielą po połowie. Rzymski zapłaci dług 5 grz. Agnieszce ż. Wawrzyńca z 7 grz., które wziął od krewnych, i z nich da po 1 grz. żonie i Janowi. Za 1 grz. kupił u krewnych tunikę. Te 2 grz. zapisuje im na własnym ogrodzie leżącym między ogrodami Mik. Lęciechy i Pawła Łysego. Zakład 10 grz. ze strony Stan. Krzaka dla biskupa, a ze strony Rzymskiego dla star. krzep.; Tomasz Pożegała zeznaje, że jest winien 20 grz. Jakubowi s. zm. Macieja Pożegały, które mu spłaca od 1555 r., wg zapisu w księdze wójtowskiej. Wyrokiem rady resztę sumy zdeponuje w całości w ciągu roku u podwójciego. Jakub ma też u Tomasza 5 zagonów roli w 1 półł. po matce; Maciej i Stan. Słomowie z Sieradza zeznają, że uzyskali wwiązanie w dobra po zm. wuju Wielkim Staszku mieszcz. krzep., tj. w dom i siedlisko między domami Krzaka i Nakręta oraz do wielkiej liczby białej odzieży; Więc. Waniek i Andrzej Zepchło egzekutorzy testamentu zm. Doroty Korczakowej sprzedają za 8 grz. pisarzowi zamkowemu Janowi jej gospodarstwo między gospodarstwami wd. Agnieszki Osuchowskiej i Błażeja Waligóry, które zapisała na rzecz kościoła Ś. Jakuba; Jakub Pankowic w imieniu matki Anny Pankowej i br. Floriana oraz służby godzi się z kuźnikiem Tomaszem Łojkiem, który ich pobił. Łojek wyłożył 20 szer. talarów - każdy po 33 gr; po odstąpieniu od roszczeń przez Zofię Ligęzinę wyrugowany z miasta zdun Jan br. Sołtyska zostaje przyjęty na powrót do pr. miej. (→ niżej).

1561 Anna Mędrcowa i jej ss. Marcin, Sebastian, Jakub i Ambroży oraz c. Jadwiga ż. Walentego zeznają, że wzięli od rajców 30 fl. w złocie, które rajcy pobrali od szl. Jana Wieczeńskiego na odnowienie ratusza; pod zakładem 300 grz. rada poręcza pstar. krzep., że żaden z wymienionych mieszczan nie wyjedzie z miasta: Jan Godzała, Jakub Golenia, Andrzej Hradek, Baltazar Młynarski, Antoni, Stan. Okrężych, rzeźnik Szczepan, Waw. Zasada, Mik. Lęciecha, Andrzej Namysł, Marcin Skubisz, Andrzej Nakręt i Stan. Fryczek; Dorota Warchalina kupiła za 108 zł pol. rolę u Macieja Morawca, a jego s. Marcin nie pozwala jej zebrać z niej żyta i pszenicy; Zofia Szczudłowa; Jan Sołtysek, Helena Pieckowa; mieszcz. krzep. Bartłomiej Warzydaszek rybak zamkowy; Małgorzata wd. po Kasprze jest winna pisarzowi burmistrza Janowi 23 talary za kupione u niego 2 konie koloru gliniastego, które wysłano z towarami z K. do Wiślicy w dwie fury. Sumę tę Jan zabezpieczył szl. Bartłomiejowi Cerino pisarzowi komory celnej w K. na swym domu merculo k. Ropały i na innych dobrach; Dorota Żegocianka zeznaje, że wzięła 24 gr od Piotra Kilofa jako ratę z sumy 7 1/2 grz., za którą zastawiła mu rolę; taż Dorota zeznaje, że Stan. Okrężydupa zapłacił jej za 3 lata po 24 gr czynszu z roli, którą tenże Stan. Okrężyciel ma w zastawie za 7 1/2 grz.; Kat. Walentyniska przez plenipotenta Andrzeja Jędrę zeznaje, że jest winna 10 fl. - każdy po 30 gr - pisarzowi rady miej. Janowi, w których mu zastawia dom z ogrodem i łąką między domami Tomasza Skubisza i Marcina Kuli; 1562 Marcin Krzak br. zm. Ambrożego Krzaka zeznaje, że jest winien jego nieletniemu s. Janowi Krzaczkowi 3 grz. za 3 sztuki bydła, które zabezpiecza mu na ogrodzie między ogrodami Mik. Lęciechy i Pawła Łysego. Do czasu uzyskania przez Jana pełnoletności będzie mu płacił rocznie po 3 gr i 4 obole; Jan Żałość pożycza 10 grz. od Mik. Lęciechy i Grzegorza Gawrzałka jako egzekutorów testamentu Jana Werza i jego ż. Anny, które zabezpiecza na roli Wyrębkowskiej w Podłężu; Tomasz Pożegała wydzierżawia rolę bratanka Jakuba s. zm. Macieja Pożegaly między rolami Mik. Lęciechy i Żegociny, z której będzie płacił rocznie 1 1/2 grz. do czasu uzyskania lat sprawnych przez Jakuba Pożegałkę. Temuż Jakubowi pasierbowi Baltazara Młynarskiego Mał. Zawadzina ma płacić rocznie 3 gr od 4 grz., które zabezpiecza na ogrodzie, a Stan. Stęporek 1/2 grz. od 6 grz. zabezpieczonych na roli; szewc Wawrzyniec dawny rajca krzep. wydzierżawia na 4 lata prac. Stan. i Janowi Klemonom z Iwanowic za 8 talarów cz. roli ku Iwanowicom od przykopy do granicy iwanowskiej aż do miejsca, gdzie jest miedza miasta i Iwanowic, z łąką na jej końcu przy przykopie. Rocznie będą mu płacić 2 talary do czasu, aż zbiorą wysiane przez siebie cztery zboża. Świadkowie Jan Wycisło i kołodziej Grzegorz (→ niżej).

1563 Jadwiga Żegocina kwituje Stan. Okrężydupę z raty za r. 1562 z sumy 7 1/2 grz., za którą jej zm. c. Dorota zastawiła mu rolę; Zygmunt August poleca radzie, wójtowi i ławnikom krzep. przekazać pr. bliższości Marcinowi Morawczykowi 1 ł. roli, który sprzedał jego ojciec. Marcin ma zapłacić za nią Dorocie Warchalinie ż. Łukasza jego stryja; Elżbieta Młotkówna i jej mąż Jan Wąs; Baltazar Młynarski, Tomasz Pożegała, Jan Mieszak, Jan Gadzała burmistrz, Maciej Rzymski gmiński, Jan bednarz drugi gmiński, Szczepan rzeźnik, Tomasz Skubisz; Stan. Lanckoroński bierze w najem dobra Zofii Paduchowej za opłatą 5 grz. do 6 lat, i dawać jej „potrzeby ku żywności” z wyjątkiem roku 1-szego. Z tej sumy ma dać „jedną grzywnę dwie”, a trzy grz. puściła na oprawę domu. „A tak ma domu poprawić dobrze, jakoby się ludziom podobało”, a potem ma jej płacić po 5 grz. Będzie miał 9 sztuk bydła z przypłodkiem dla siebie, a Zofia zatrzymuje na swe potrzeby 2 krowy z przypłodkiem, 2 składy w ogrodach albo 4 wolne zagony, na których może siać co się jej podoba, a także sad, który Lanckoroński ma ogrodzić. Po upływie 6 lat ma jej oddać 9 sztuk dobrego bydła bez przypłodku, zasiewek dobry na 3 stajaniach na Podłężu i na 2 stajaniach pod Iwanowicami i ogród w folwarku tak, jak od niej wziął. Lanckoroński będzie płacił wszystkie podatki z tych dóbr, tj. król., pański, miej. i kościelny. Na najem wyrazili zgodę opiekuni Bełchacki z żoną; dom Jakuba Golanki między domami Stan. Fryczka i wdowy po Grzegorzu Skubiszu, które otaczają ogrody Lęciechy i Michałowej Rospalowej; dom i ogród Andrzeja Gradka między ogrodami Bednarczowskiej i Młotkowskiego; ogród Andrzeja Namyśla między ogrodami Wroska i Ostatka; szewc Wawrzyniec wydzierżawia 1/2 l. na Długim Polu, poczynając od stawów, między rolami Kudeliny i Jana Bekarzska od opiekunów tej roli Mik. Gadzały i Macieja Rzymskiego (KR k. 11-29).

3d. Handel. 1431 Piotr kupiec z K. → p. 3c; 1450 Kazimierz Jag. celem poprawienia stanu gospodarczego K. ustanawia w tym mieście wolny targ tygodniowy we czwartki, na którym mogą swobodnie sprzedawać swoje towary kupcy z Królestwa i ze Śląska. Wg świadectwa mieszczan za poprzedników króla nie pobierano targowego dla zamku krzep. Przywilej ten król obecnie aprobuje z uwagi na szkody spowodowane przez pożar i inne doznane przez miasto krzywdy; tenże król zakazuje swoim urzędnikom pobierania od mieszczan K. targowego w m. Wieluniu, ponieważ rajcy krzep. dowiedli przed królem, że dawnym zwyczajem i prawem od wielu lat byli od niego wolni (ZDM 3, 850-1); 1452 rajcy krak. piszą do rajców wrocławskich w sprawie śledzi zabranych w K., należących do rajcy wrocławskiego Jana Popplau. Rada m. Krakowa zwróciła się do burgr. krzep. [Jerzego] Komorowskiego z wyjaśnieniem, że furmani, jeśli z nieświadomości przejechali cło bez opowiedzenia się, nie powinni utracić towaru, lecz winni być przytrzymani wedle prawa i zwyczaju swojej ziemi. Komorowski odpisał, że furmani nie opowiedzieli cła i nie zapłacili go, lecz przejechali je. On zaś bez wiedzy swego pana [star. krzep. Mik.] Szarlejskiego, którego obecnie nie ma w K., nic nie może uczynić w tej sprawie. Później rajcy krak. dowiedzieli się, że 4 beczki owych śledzi były wystawione do sprzedania na jarmarku w K. Nie mogli temu zaradzić, bo to towar przemycany i zabrany. Niepodobna więc było zabraniać jego sprzedaży, gdyż nie pochodził z rabunku. Jeśli Wrocławianie sądzą, że pan Szarlejski nie miał racji, mogą wnieść skargę do króla i panów, którzy przybędą na zjazd do Krakowa, a rajcy krak. nie odmówią im dalszej pomocy (A. Mosbach, Przyczynki do dziejów polskich, s. 106-7); 1479 Piotr woźnica z K. oskarża Świętosława karczmarza z Bieżanowa i jego towarzyszy o zabranie mu 16 fl. i postawu sukna, a ten oddala oskarżenie świadectwem 6 świadków i przysięgą (GK 21 s. 32); 1509-10 kupcy z K.: Jan Dziki, Gruszka, Marcin Woszczyna, Mik. Paduch, Pietriszek i Żałostek (R. Rybarski, Handel i polityka handlowa Polski w XVI stuleciu, Poznań 1928, 1 s. 221).

1524 z powodu szkód ze strony Śląska i Niemiec wyrządzonych Królestwu i poddanym [m. in. napływ fałszywej monety świdnickiej] Zygmunt Stary zakazuje wyjazdu na Śląsk z towarami i w zamian ustanawia w miejsce jarmarków śląskich i niemieckich 4 jarmarki dla Wielkopolski w Śremie i 4 jarmarki dla Małopolski w K. Pozwoli to także na lepszą kontrolę kupców zagranicznych. W K. będą one: w poniedziałek po Wniebowstąpieniu Pańskim w miejsce jarmarku w Brzegu odbywanego w poniedziałki po ś. Trójcy, na ś. Rozesłania Apostołów [15 VII] w miejsce jarmarku w Nysie na ś. Jakuba [25 VII], na ś. Augustyna [28 VIII] w miejsce jarmarków w Brzegu na Narodzenie NMP [8 IX] i ś. Franciszka [4 X] oraz w miejsce jarmarku w Świdnicy na ś. Galla [16 X]. Miasta te zostały wybrane na jarmarki, gdyż w nich zbiegają się sieci dróg handlowych i wokół nich znajduje się wielka obfitość paszy, co może zachęcać poddanych król. i cudzoziemców, przyjeżdżających do Polski po woły (VL 1 s. 213-4; MS 4, 13581); listy król. do starostów w sprawie starych ceł oraz jarmarków ustanowionych w Śremie i K. (MS 4, 13854); 1527 jarmarki, targ → p. 4a; 1533-4 przez K. przepędzono 20238 wołów i bydła posp., a w l. 1534-9 22837 sztuk (R. Rybarski, Handel, 1 s. 65); 1532 wyrokiem król. mieszczanie K. będą płacić cło w m. Skale, zamiast w Rabsztynie i Ojcowie (MS 4, 16662); 1552 Zygmunt August na prośby Spytka z Tarnowa wwdy sier. i m.in. star. krzep. zwalnia mieszczan krzep. od płacenia targowego i cła król. z wyjątkiem ostatniego granicznego; tenże król na prośby tegoż Spytka zatwierdza w m. K. jarmarki na ś. Filipa i Jakuba [1 V], ś. Piotra w Okowach [1 VIII], ś. Jadwigę [15 X] i ś. Dorotę [6 II] (MS 5, 1166-7); 1555 król objaśnia nadane mieszczanom krzep. przywileje celne (MS 5, 7165); 1561 Jan Mieszak przepędza przez Sandomierz do K. 53 woły, korzystając z król. zwolnienia od cła (Kiryk → p. 7); 1564 w m. K. 4 jarmarki, z których targowe do zamku wynosi rocznie 1 grz., gdyż targi tygodniowe są wolne od opłat. Od wolnicy na handel mięsem do zamku dają łopatki (LK 2 s. 5).

3e. Rzemiosło i przetwórstwo. 1429 Piotr szewc i Han sukiennik z K. (ZDM 5, 1377); 1432 → p. 4d; 1436 szewcy rajca Piotr i Tomasz → p. 5d; 1482 Jan Kabat i Michał Niemiec kuśnierze z K. → Kłobuck p. 5a; 1504 Aleksander Jag. poświadcza, że Katarzyna Zaleska mieszczka z Koziegłów sprzedała za 40 grz. Stanisławowi z Kurozwęk star. wiel. i tenut. krzep. dobra dziedz. w K., mianowicie słodownię i browar na rogu ul. Krakowskiej przy domu Pawła Kuleszczy (Kulescze) wraz ze sprzętem domowym i urządzeniami browarniczymi, a także 1 ł. między rolami prepozyta krzep. i Wojc. Owczarza (MS 3, 1759); 1527 Jan malarz z K. (Wypisy 1526-9, 123); 1530 Jan Panek kuźnik krzep. (MS 4, 5743); 1531, 1534, 1541 niższym urzędnikom i czeladzi zamku i stwa krzep. wydaje się sukno krzep. (R. Rybarski, Handel, 1 s. 158); 1531 Zygmunt Stary zezwala br. Janowi i Stan. Mysłowskim [wójtom krzep.] wykupić młyn słodowy z rąk Marka młynarza krzep. (MS 4, 5852); 1532 folusz (AG ASK 56 K 1 k. 16v); 1541 rzeźnik Stan. Orzeł → p. 3c; 1552 młyn słodowy → p. 4b; 1553 w m. K. cechy: szewców, piekarzy, prasołów, rzeźników i sukienników; 1554 mandat Zygmunta Augusta do star. krzep. Zygmunta Ligęzy w sprawie przestrzegania przyw. cechów: sukienniczego, prasołów, krawców, szewców i piekarzy i obrony rzemieślników krzep. przed partaczami (KR k. 1 - tekst uszkodzony); w m. K.: 24 jatki rzeźnicze, 24 szewców, 24 piekarzy, 8 prasołów, 8 garnców gorzałczanych (Kiryk → p. 7); Wojciech s. zm. Anny Sosiny czeladnik sztuki stołowej zeznaje, że Jadwiga Rogalowa zwróciła mu wszystkie rzeczy po ojcu, 1 kopę gr i narzędzia rzemieślnicze oraz zobowiązuje się bronić ją przed roszczeniami br. Marcina zakonnika w kl. Ś. Trójcy w Krakowie; Michał s. zm. mieszcz. krzep. N. malarza z Sieradza zeznaje, że mieszcz. krzep. Piotr Ligęza zapłacił mu 5 grz., które zdeponował u niego jego ojciec; starsi cechów: rzeźników Stan. Okrężych, szewców Jan Godzała, krawców Jan Dziubała, kowali Jan Ladrowanic, sukienników Paweł Wyrembek i rzemieślnicy: Tomasz Pożegała brat Pawła szklarza, Stan. Wójcik z młyna Stan. Klerczyńskiego, Bartłomiej s. szklarza Pawła młynarz Przyrębskiego, Jan szewc posiadający pr. miej. w Kamieńsku, Walenty czeladnik sztuki stolarskiej (KR k. 5-6r); 1555 Zygmunt August potwierdza cechowi rzeźników w m. K. nadany przez poprzednich królów przywilej, zabraniający obcym rzeźnikom przywozić mięso z obcego uboju do m. K. z wyjątkiem czasu od ś. Bartłomieja [24 VIII] do Bożego Narodzenia (Muz. s. 54); 1558 warsztat Ramy Bednarkowskiego → p. 4b; 1559 7 cechów bez nazw (KR k. 8r); 1560 zdun Jan → p. 3c; 1561 kowal Maciej Kosisko; rozkazaniem wójta krzep. Macieja Błeszyńskiego ci co gorzałkę palą i szynkują piwo wrocławskie mają mu płacić trzeci grosz, zgodnie z jego prawem, nie naruszając opłaty pobieranej przez zamek krzep.; 1562 kołodziej Grzegorz (KR k. 14r-15v, 23r); 1564 czynsz i świadczenia od rzemieślników po połowie dla zamku krzep. i wójta. Od 24 jatek rzeźniczych po 1 kamieniu i 3 funtach łoju, od 24 piekarzy uprzywilejowanych po 5 gr czynszu, od 24 szewców po 12 gr, od pewnej liczby prasołów łączny czynsz 2 fl. i 4 den., od 8 garncy gorzałczych po 1 grz.; urzędnikom i czeladzi zamku krzep. wydano znaczną ilość sukna krzep. (LK 2 s. 5, 14); 1569 cechy: prasołów, piekarzy, szewców i rzeźników (Muz. s. 54).

4a. Lokacja. 1364? Kazimierz W. założył na surowym korzeniu nowe m. K. nad rz. Liswartą w diec. i ziemi krak. i niedaleko od miasta w miejscu bagnistym i błotnistym wybudował z wypalanej cegły warowny zamek Krzepice (DHn. 9 s. 324; MPHn 10/2 s. 299; Joannis Dlugossii, Opera Omnia 1, Kr. 1887, s. 361, 415)⁶Datę 1364 w sprawie budowy zamku łatwo zweryfikować, gdyż 24 VIII 1356 Kazimierz W. wystawił dok. na pr. niem. dla wsi Częstochowy in Crzepyce w obecności m. in. Prandoty burgrabio nostro ibidem in Crzepycze (DP 3). Skoro król przebywał wówczas na zamku krzep. w otoczeniu wysokich dostojników, zamek ten musiał już nadawać się do zamieszkania. Trzeba więc przyjąć, że na pewno został wzniesiony przed 1356 r. W tym wypadku J. Długosz, pisząc na pierwszym miejscu o założeniu miasta pod r. 1364, podał także informację, że król wybudował również zamek, co mógł uczynić znacznie wcześniej. Daty 1364 nie musi się więc wiązać z budową zamku. Nie zachował się król. dok. lokacyjny miasta. Ponieważ dok. z r. 1357 z wiadomościami o kościele i mieście budzą cały szereg wątpliwości (→ przyp. 7), dlatego nie można ich w zasadzie wykorzystywać do określenia przybliżonej daty lokacji m. K. Powtórzona zaś 5-krotnie przez J. Długosza data 1364 jako rok założenia miasta nie jest chyba zmyśloną tym bardziej, że wiedział on o nadaniu dziesięcin kościołowi krzep. w Zajączkach i K. przez arcbpa gnieźn. Jarosława oraz o konflikcie króla i bpa krak. Bodzęty, który odmówił uposażenia nowemu kościołowi, a wreszcie o zamianie granic diec. Nie podał jednak daty 1357, ale raz tylko datę 1360 (Opera Omnia 1, s. 361). W tej sutuacji datę 1364 należałoby uznać za przybliżoną datę lokacji miasta. Sam proces zagospodarowania tych terenów był chyba dłuższy i rozpoczął się wcześniej. Ważną wiadomość w tej sprawie podaje sam Długosz. Przy opisie K. zaznacza, że w mieście jest folwark król. [zamkowy pod miastem], z którego dzies. wybiera pleban z królewskich Krzepic Starych (DLb. 2 s. 212), leżących po drugiej stronie Liswarty w ziemi wiel. i diec. wrocławskiej. Teren wokół zamku Krzepice był więc już zagospodarowany przed 1356 r. Folwark założono znacznie przed powstaniem miasta i zbudowaniem w nim kościoła, skoro dzies. przekazał król plebanowi w swojej wsi Krzepicach Starych, a nie świeżo ufundowanemu i nic uposażonemu kościołowi w mieście. Przed założeniem miasta istniała być może, obok Krzepic Starych, nowa wieś Krzepice, której król później nadał pr. miej; 1407 → p. 3b; 1527 Zygmunt Stary z powodu pożaru m. K. daje na nowo mieszcz. krzep. przyw. na pr. magd. i imm. sąd. oraz zatwierdza [ustanowione w r. 1524] 4 jarmarki w roku i targ tygodniowy we czwartki (AG perg. 3741; MS 4, 5216); 1552 Zygmunt August zatwierdza dok. król. z 1527 (Kopiarz krzep. k. 173).

4b. Wójtostwo. 1436 Mik. Langwara posiada rolę wójtowską zw. Rokitówką, dom na rogu rynku przy domu wójta → p. 5d; 1468 rajcy m. K. poświadczają, że sołtys z Rębielic Piotr i jego br. Wojciech stryjowie Przybka a ss. zm. wójta krzep. Jana sprzedali za zgodą tegoż Przybka za 324 fl. węg. Janowi Smolce mieszcz. z Kłobucka wójtostwo krzep. z przynależnościami, m. in. z jatkami szewskimi, piekarskimi i fraternitate salisfactorum alias prassolow (AJG rps 2403 s. 1); 1470-80 w m. K. 8 ł. wójtowskich (DLb. 2 s. 212); 1486 Dobiesław z Kurozwęk wwda lub. tenut. i posesor dóbr krzep. poświadcza, że wójt krzep. szl. Klemens Mysłowski z Jaroniowic dał kl. krzep. dom wójtowski, a klasztor w zamian zrzekł się czynszu 1 grz. zapisanego mu na wójtostwie przez poprzedników Klemensa (Kopiarz krzep. k. 338); 1509 Zygmunt Stary za zasługi zezwala Stanisławowi z Kurozwęk star. wiel. i tenut. krzep. wykupić z rąk Jana, Andrzeja i Stan. Mysłowskich wójtostwo krzep. (MS 4, 554); 1531 tenże król zachowuje Jana i Stan. Mysłowskich w dożywotnim posiadaniu wójtostwa krzep. (MS 4, 16013); 1549 Zygmunt August za darowanie mu przez Stan. Mysłowskiego 150 grz. zachowuje go w dożywotnim posiadaniu wójtostwa i młyna słodowego w K. (MS 5, 443); 1552 tenże król zezwala Kasprowi Trocieckiemu wykupić z rąk dzieci zm. [wójta krzep.] Stan. Mysłowskiego młyn [wójtowski] w K. (MS 5, 1113); 1555 tenże król zezwala dworzaninowi Maciejowi Błeszyńskiemu (też Błeszczyński) wykupić wójtostwo krzep. z rąk spadkobierców niedawno zabitego Kaspra Trocieckiego zarządcy stajni król.; 1557 tenże król zapisuje temuż Maciejowi 200 fl. na wójtostwie krzep. (MS 5, 7261, 8006); tenże król uwalnia wójtostwo krzep. i wieś Zajączki od obciążeń na rzecz zamku krzep. na czas życia posesora wójtostwa ww. Macieja (MS 5, 8019).

1558 Zygmunt August na prośbę swego dworzanina ur. Macieja Błeszyńskiego [zw. też Błeszczyńskim] odnawia zaginiony przyw. na wójtostwo krzep., po wysłuchaniu sprawozdania dworzanina i administratora stwa krzep. Jana Rylskiego, który zebrał zeznania ludzi starych i wiarygodnych w sprawie uposażenia wójtostwa. Wójt posiada 3 siedliska: 1) z łaźnią k. siedliska Niewlichowskiego, 2) k. cmentarza kościelnego i siedliska Sosenki, gdzie obecnie jest dzwonnica, 3) k. warsztatu Bednarkowskiego zw. Ramy. Posiada też ogród przy ogrodzie prepozyta kl. i plac zw. Brudno, na którym tenże Brudno pobudował stodołę, i płaci wójtowi czynsz, a także 3 role: 1) między rolami długimi, rozciągającą się od rybnika król. [w r. 1644 zw. Piaskowym Stawem] ku granicom Iwanowic, między rolami Pękatego i Szafranka, 2) w Makowiskach, rozciągającą się od miasta do granic Iwanowic, pomiędzy rolą Sołtysowską a rolą Zabiegacza, 3) przy roli Bartosza Woszczyny. Wójt posiada również 5 półł. krótkich - na jednym z nich stoi stodoła wójtowska, inny przekazał na przytułek w mieście, zastrzegając sobie i swoim następcom zarząd tego gruntu. Wójtowi przysługuje pr. wolnego wyrębu w lasach stwa krzep. Mieszczanie płacą mu czynsz z ról i ogrodów, pobiera też czynsz od rzemieślników. Z młyna na Liswarcie przypada mu trzecia miara, a dwie wybiera starosta. Z folusza i młyna przy nim wójt pobiera 2 denary lub dwie miary, a trzeci denar lub trzecia miara należy do starosty. Żaden z mieszczan lub rzemieślników nie może gdzie indziej mleć zboża i folować sukna jak tylko w młynie lub foluszu wójtowskim. Do wójtostwa należy też bór zw. Poręba i łąki nad potokami, wpływającymi do rzeki [Liswarty], rozciągające się do ławeczki Zajęckiej [czyli kładki prowadzącej do Zajączek]. Wójt ma pr. wolnego łowienia ryb w Liswarcie od strony miasta. Sprawuje sądy na mocy dawnego przywileju (Kopiarz krzep. k. 425-6 - tekst dok.; LK 1 s. 3-4; Muz. s. 43-4); 1564 rewizorzy przytaczają treść dok. z 1558, wójt pobiera połowę czynszu od rzemieślników → p. 3e (LK 2 s. 3-4); 1569 wójt krzep. pobiera od mieszczan czynsz: z 12 ł. [długich] po 8 gr, z krótkich po 4 gr, z 10 ogrodów po 2 gr i 12 den., od rzeźników 13 1/2 kamienia topionego łoju, od szewców 4 fl. 24 gr, od piekarzy 2 fl., od prasołów 1 fl. 2 gr, od piwa wrocławskiego od wirtela po 3 gr - rocznie przywożono go 120 wirteli. Ma w mieście 3 domy, 3 role długie i 2 krótkie i pr. wyrębu w lasach na opał i budowę. Ze spraw sądowych za pobicie pobiera całą karę, a za poranienie trzecią jej część. Z młyna i folusza bierze trzecią część dochodów i ma obowiązek dokonywania w nich napraw (Muz. s. 44).

4c. Wójtowie m. K. 1424 Mik. Szermierz; podwójci Modzel (ZDM 5, 1346; Muz. s. 45); 1436 wójt → p. 5d; 1453 Bartosz Kopalat wójt dziedz. (Teut. 3 s. 47); 1460 Jan sołtys z Rębielic [Królewskich] (Teut. 3 s. 191); 1468 Piotr i Wojciech ss. tegoż Jana; Jan Smolka z Kłobucka; 1486-97 szl. Klemens Mysłowski z Jaroniowic (Kopiarz krzep. k. 338; GK 26 s. 532); 1509 Mysłowscy → p. 4b; 1531 szl. Stan. i Andrzej Mysłowscy (AC 3, 847; MS 4, 16013); 1549 Stan. Mysłowski → p. 4b; 1552 Kasper Trociecki → p. 4b; 1554 podwójci Jan Suknia, ława: Grzegorz Michałek, Piotr Ligęza, Stan. Fryczek, Jan Repal, Jakub Żałość i Piotr Drigąk (KR k. 6); 1555-67 wójt Maciej Błeszyński, Błeszczyński wielkorządca krak. 1562-7 (MS 5, 3141, 7261; Kopiarz krzep. k. 425; UK 818; Muz. s. 45); 1555-60 wiadomości o księdze wójtowskiej, ławniczej (KR k. 11r, 12r); 1559 landwójt Andrzej Zepchło i przysiężni: Jędrzej Sapała, Grzegorz Michalczyk, Grzegorz Gawrzałek, Jan Ladrowany, Waw. Szołdra, Wojc. Bachmat, Mik. Lęciecha (KR k. 8); 1561 landwójt Wojc. Kośmider, przysiężni Grzegorz Gawrzałek i Tomasz Organista (KR k. 14r).

4d. Ratusz, rada. 1429-31 Mikołaj Kosisko burmistrz (ZDM 5, 1377; Kiryk → p. 7); 1429 Mik. Mikita sędzia pow. krzep. delegowany przez star. Jana Mężyka, Niklos [Mik.] Kosisko (Chosszyssco) burmistrz m. K. i rajcy Mik. Kustosz, Piotr Kramarz i Maciej Bojan wydają wyrok w sporze między kuźnikiem Andryszem Herbołtem a krawcem z Opola Janem s. Michała Szyszdacha o zabójstwo tegoż Michała (ZDM 5, 1377); 1435 → Kłobuck p. 4c; 1436 ratusz, rada, pieczęć miej., rajca Piotr szewc → p. 5d; 1432 burmistrz Mik. Wołek, rajcy: Jan szewc, Jan Kłobucki, Mikołaj krawiec i Kurcz (→ p. 7); 1437 rajcy → p. 5a; 1449 burmistrz Tomasz, rajcowie Jan Pista i Paweł, pieczęć miasta → p. 5a; 1468 rajcy → p. 4b; 1552 ratusz, burmistrz i rajcowie: Maciej Kosisko, Stan. Bibka, Jan Suknia i Andrzej Sukiennik (Muz. s. 73-4); 1553 burmistrz Wawrzyniec szewc i rajcy Stan. Byt, Maciej Kosisko i Wojc. Kośmider; 1554 aktualny burmistrz Stan. Byt i rajcy Maciej Kosisko, Wawrzyniec szewc i Więc. Kęsek; 1554-5 burmistrz Wawrzyniec szewc, rajcy Stan. Byt, Maciej Kosisko i Więcesław sukiennik; 1559 burmistrz Więcesław sukiennik i rajcy Stan. Byt, Ambroży Krzak i Jan Werz; burmistrz Maciej Nicponi, rajcy Wojc. Kośmider, Jan Miętus i Maciej Kosisko; 1560 burmistrz Więcesław sukiennik i rajcy Stan. Byt, Wojc. Kośmider i Andrzej Jędro; burmistrz jw. i rajcy Stan. Byt, Wojc. Kośmider i Andrzej sukiennik; burmistrz Stan. Byt i rajcy Wojc. Kośmider, Andrzej sukiennik, Waw. Wawrzawek; burmistrz Więc. Waniek i rajcy Stan. Byt, Wojc. Kośmider i Andrzej Jędro; burmistrz jw. i rajcy Stan. Byt, Wojc. Kośmider i Andrzej sukiennik; 1561 rada: pisarz Jan, Wojc. Bachmat, Łukasz Sachała i Maciej Kosisko; 1562 rada: Wojc. Bachmat, Jan Gadzała, Mik. Lęciecha i Stan. Byt; 1563 burmistrz Mik. Lęciecha i rajcy Jan Gadzała, Stan. Byt. i Wojc. Bachmat; 1566 burmistrz Maciej Rzymski i rajcy Wojc. Bachmat, Mik. Lęciecha i Piotr Drygunt (KR k. 6-30, 34v); przed 1561 odnowiono ratusz (KR k. 13v); 1564 na potrzeby ratusza jest pobierana opłata za wyszynk piwa wrocławskiego po 6 gr od 2 achteli (LK 2 s. 6).

5a. Kościół par. pod wezw. Ś. Jakuba, od 1466 z kl. kan. reg., uposażenie. 1357 arcbp gnieźn. Jarosław na prośbę Kazimierza W., jako patrona, nadaje kościołowi Ś. Jakuba w K. dzies. snop. w obu wsiach Zajączki [właściwie tylko w Zajączkach Wielkich → 1522]. Nadaje też kościołowi bardzo liczne odpusty (W. Patykiewicz, Materiały do dziejów terenów diec. częstochowskiej, Częstochowskie Wiadomości Diecezjalne, 1958, s. 275 - tekst dok.; ZDM 4, 951 - reg); tenże arcbp nadaje kościołowi Ś. Doroty! w K. dzies. pien. z m. K. oraz dzies. z folwarków arcbpich w dystryktach krzep. i kłobuckim, a także odpusty jak w ww. dok. Or. opatrzono pieczęciami arcbpa, kapituły gnieźn. i króla Kazimierza (W. Patykiewicz, Materiały, s. 275 - reg.; ZDM 4, 952 - reg.)⁷W. Patykiewicz podał tylko reg. tego dok. ze względu na zbieżność jego treści z poprzednim dok. S. Kuraś natomiast w ZDM 4 uznał ten dok. za fals. sporządzony na podstawie poprzedniego dok., ponieważ jest mało prawdopodobne wystawienie 2 dok. w jednym dniu dla tego samego odbiorcy, a rzekome dobra arcbpa w okolicy K. i Kłobucka, leżącego w diec. krak., nie są skądinąnd znane. J. Szymański w MPHn 10/2, s. 199 nie godzi się ze zdaniem S. Kurasia, gdyż w publikowanym przez niego katalogu bpów krak. Jana Długosza są wiadomości zarówno o nadaniu kościołowi krzep. dzies. snop. w Zajączkach (tak też w dok.), jak i dzies. pien. w m. K., co dowodzi, że Długosz zapewne znał obydwa dok. Formularz dok. w zasadzie nie budzi wątpliowści, niespotykane jest natomiast nadawanie kościołowi odpustów 40-dniowych i to tak bardzo licznych w sumie 17, ich wymienienie zajmuje ponad połowę całego dok., a modły mają być zanoszone pro salute Domini nostri Regis et pace. Odpusty te powtarzają się w obydwu dok. W tej treści dok. arcbpa Jarosława w Wp. 3, szczególnie nr 1339, 1357 i 1621; 6, 206, nie ma śladu odpustów. Podejrzenie budzi też w dok. ZDM 4, 952 wezw. Ś. Doroty kościoła krzep. stale noszącego wezw. Ś. Jakuba Apostoła, choć może to zwykła pomyłka kopisty. Wydaje się, że obydwa dok. zostały spreparowane na podstawie być może aut. dok. arcbpa Jarosława. W r. 1549 zostały wpisane do akt oficjała wiel. → p. 5a. Rzecz znamienna, że w → 1449 r. w trakcie sporu nie powołano się na dok. arcbpa gnieźn. Jarosława, lub inny dok., a przecież spór dotyczył dzies. pien. w m. K. W korzystnym dla plebana wyroku ogólnikowo stwierdzono, że dzies. pien. w K. należy do kościoła par. iure fundationis et dotationis. J. Długosz musiał jednak skądś zaczerpnąć swoje wiadomości. Był przecież bardzo blisko związany z niedaleko od K. położonym Kłobuckiem, w którym przebywał wiele razy, i najpewniej sporo wiedział o przeszłości tego regionu. Gdyby nie znał faktów z XIV w., nie obarczałby winą bpa Bodzęty i nie „piekliłby się” aż tak na niego. 5-krotnie podnosił sprawę utraty przez diec. krak. par. krzep. z winy Bodzęty, który odmówił uposażenia kościoła krzep. → 1470-80; 1360, 1364 → 1470-80; 1437 Jan Mężyk z Dąbrowy wwda ruski i star. krzep. oraz imiennie wymienieni sędziowie polubowni zapośredniczają ugodę między pleb. krzep. Maciejem a rajcami i pospólstwem m. K. o legaty testamentowe z zapisami pieniężnymi dla kościoła par. i dla szpitala w K. Sędziowie pod zakładem 50 grz. zarządzają, że testamenty, które w połowie lub w większej części będą zawierać legaty dla kościoła par., pleban i rajcowie będą składać w skrzynce z 3 kluczami - jeden dla plebana, drugi dla rajców i trzeci dla witryka kościelnego. W razie potrzeby za zgodą ww. pieniądze zostaną wyłożone na potrzeby kościoła. Testamentów z legatami dla szpitala, które już są i te, które będą złożone, pleban nie może wzbraniać wykorzystywać prepozytom szpitala miej. lub występować o nie. W zamian prepozyci będą wieczyście płacić plebanom trzeci denar z ofiar. Rajcowie wyznaczają kościołowi par. 40 grz. i ustalają z nich czynsz dla altarysty. Pr. patr. altarii będą sprawować rajcowie (ZDK 2, 355); 1449 dr dekretów i kantor krak. Mikołaj s. Spicymira sędzia wyznaczony przez Stolicę Apostolską i imiennie wymienieni kanonicy krak. jako rozjemcy rozsądzają spór między pleb. Jakubem z K. w diec. gnieźn. a burmistrzem Tomaszem oraz rajcami Janem Pistą i Pawłem występującymi w imieniu pospólstwa m. K., zgodnie z mandatem spisanym przez kleryka diec. gnieźn. Mikołaja s. Macieja z Wielunia i opatrzonym pieczęcią miasta, o dzies. małdratową po 4 szer. gr pras. i 2 ćw. - po 1 żyta i 1 owsa - z każdego łanu z ról uprawnych w K., która należy do plebana krzep. od czasu fundacji i uposażenia kościoła par. Sąd orzeka, że do kościoła par. w K. od fundacji z każdego łanu należy dzies. pien. małdratowa - po 4 szer. gr pras. oraz po 1 ćw. żyta i 1 ćw. owsa. Pod karą 1000 fl. węg. dzies. tę mają płacić w dobrej monecie. Poza dzies. z łanów wszyscy uprawiający rolę i posiadający dobra będą płacić plebanowi łącznie 20 grz. monety obiegowej -10 grz. na ś. Marcina [11 XI] i 10 na ś. Stanisława [8 V] (ZDK 2, 534).

1466 Kazimierz Jag. wyraża zgodę, aby Hincza z Rogowa kaszt. sand. i star. krzep. założył kl. kan. reg. Ś. Augustyna przy kościele par. w K. (Kopiarz krzep. k. 344); tenże król na prośby tegoż Hinczy, po śmierci Szczepana ostatniego pleb. kościoła par. Ś. Jakuba w K. w diec. gnieźn., przekazuje ten kościół kanonikom regularnym Ś. Augustyna celem założenia tam klasztoru. Kanonicy dostają całe dotychczasowe uposażenie kościoła par., tj. dzies. snop. i pien., ogrody, czynsze i sadzawki. Hincza wykupił za 700 grz. od szl. i czcigodnych [kanoników krak. Janów] Długoszów wsie Popów [ziemia wiel.] i Rębielice Krakowskie [czyli Królewskie], które będzie miał w dożywociu, a po jego śmierci będą należeć do zamku krzep. Robocizny kmieci z tych wsi - zgodnie ze starymi dok., które w sprawie tych wsi Hincza posiada - wraz z młynami, stawami, łąkami, lasami i dąbrowami przynależnymi do tych wsi, na wypadek swej śmierci Hincza przekazuje dla zamku krzep. Za zgodą króla przeznacza on natomiast wieczyście klasztorowi cały czynsz pieniężny z tych wsi. Ponadto daje mu 2 grz. czynszu z czynszów swojej wsi dziedz. Parzymiechy [ziemia wiel.] dla 4 scholarów, którzy każdego dnia będą usługiwać przy odprawianiu mszy ś. zw. prymarią. Przekazuje też dla kl. kupione przez siebie: wieś Kuków, stawy Grzędziński i Modzelowski od mieszczan krzep., staw z młynem [Lutrowskim] i 2 ł. wolne oraz łąki przynależne do sołectwa w Sośnieszowie [dziś nie istn., leżał na lewym brzegu Liswarty już w ziemi wiel.], a ponadto Błońskie Niwy z łąkami i lasami⁸W r. 1457 Kazimierz Jag. zatwierdził kupno przez Hinczę 4 stawów w cz. Kukowa wraz z sołectwem w Sośnieszowie, Błońskimi Niwami i stawem Grzędzińskim z przeznaczeniem dla kościoła lub kościołów, wg jego uznania (Kopiarz krzep. k. 347-8) oraz 2 stawy w Brzeźnicy Starej [woj. sier.] zw. Jaromierz i Biały Ług. Ponieważ powyższe dobra po śmierci Hinczy wg prawa powinny wrócić do dóbr król., dlatego król, potwierdzając darowiznę, zobowiązuje przyszłych starostów krzep. i brzeżnickch, aby mieli nad nimi tylko pieczę, uwalnia te dobra od ciężarów i podatków (Kopiarz krzep. k. 307-9; Muz. s. 113-5); arcbp gnieźn. Jan [Gruszczyński] transumuje ww. dok. i zatwierdza utworzenie przy kościele par. w K. prepozytury kan. reg. z regułą, której przestrzega się w kl. mstow. i kl. Bożego Ciała w Kazimierzu. Oprócz prepozyta, obecnie Michała bakałarza sztuk wyzwolonych i kan. z kl. Ś. Mikołaja w Kaliszu, ma być w klasztorze 8 kanoników. Arcbp będzie zatwierdzał prezentowanego i wybranego przez kanoników prepozyta. Gdyby we własnym kl. nie znaleźli odpowiedniego kandydata, wybiorą go z kl. Bożego Ciała w m. Kazimierzu, albo z kl. w Mstowie lub też z Kalisza od Ś. Mikołaja. Kl. obow. utrzymywać 4 scholarów z czynszu przeznaczonego specjalnie na ten cel przez fundatora. Każdego dnia jeden z kanoników ma odprawiać mszę ś. „de Beata”, wszyscy mają obowiązek: odmawiać lub śpiewać jutrznię na 2 chóry, co dzień odprawiać prymarię i nieszpory, 5 mszy ś. czytanych ku czci śś. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty, w każdy piątek odprawiać msze ś. za duszę królowej Zofii, a w rocznice jej śmierci aniwersarz z całym officium defunctorum odśpiewanym przez wszystkich zakonników za duszę królowej, odprawiać 5 mszy ś. w każdym tygodniu do dnia śmierci fundatora klasztoru, co piątek msze ś. o Męce Pańskiej o odpuszczenie mu grzechów, a po jego śmierci za jego duszę, ponadto aniwersarz z całym officium defunctorum; co tydzień odprawiać 5 mszy ś. za dusze krewnych fundatora, szczególnie zaś za ojca Hinczkę, matkę Ofkę, braci Andrzycha (Jandrzych) i Jakuba Nadobnego oraz siostry Małgorzatę i Jadwigę (Kopiarz krzep. k. 309-13; Muz. s. 101-2, 115-6); 1466, 1475, 1486 prep. krzep. wybiera dzies. snop. z ról folwarku założonego na rolach sołectwa w Iwanowicach [par. Kłobuck], która prawem parafialnym winna należeć do kl. kłobuckiego (Spominki kłobuckie 21, 72, 119).

1470-80 Kazimierz W. założył w r. 1364 m. K. nad rz. Liswartą na terenie należącym do par. Kłobuck. Pragnął też dać nowemu miastu własny kościół par., lecz bp krak. Bodzęta, proszony przez króla o jego uposażenie, gdyż miasto leżało w diec. krak., nie chciał mu dać dzies. ze swego stołu. Arcbp gnieźn. Jarosław Bogoria skwapliwie przystał na prośbę króla i w r. 1360 za zgodą kapituły gnieźn. nadał nowemu kościołowi krzep. dzies. snop. swego stołu w dwu wsiach Zajączki, a ponieważ miasto powstało na surowym korzeniu, nadał także temu kościołowi dzies. z ról. miej. [czyli z nowizn], jakby należała do niego, a nie do bpa krak., zgodnie z prawem, gdyż w jego diec. było i jest to miasto, poddając je w ten sposób swojej jurysdykcji kościelnej. Zajmowany zaś przez nową par. teren nad Liswartą, która dotąd rozgraniczała diec. krak. od gnieźn., za zgodą króla włączył do diec. gnieźn., zmieniając granice tych diecezji. Stary i oślepły Bodzęta nie potrafił przeciwstawić się temu gwałtowi i bezprawiu i wnet zmarł. Arcbpstwo gnieźn. [czyli diec.] bezprawnie okupowało i okupuje to miasto do dnia dzisiejszego; par. K. została wyłączona z par. Kłobuck; wieś par. Przystań z kościołem filialnym kościoła par. w Kłobucku leży za m. K. k. rz. Liswarty. Jest to najmocniejszy i ewidentny argument na to, że m. K. przynależy do diec. krak., a siłą i bezprawiem zostało włączone do arcbpstwa gnieźn. (Dlb. 2 s. 211-2; 3 s. 164-5; MPHn 10/2 s. 199; Joannis Dlugossii, Opera Omnia 1, Kr. 1887, s. 361, 415)⁹Wieś Przystań istotnie leży nad Liswartą, ale 10 km na SW [prawie na S] od Krzepic. Z perspektywy Krakowa i diec. krak. wieś ta nie mogła leżeć, jak podaje J. Długosz, post oppidum K. Nie wykluczone, że określał on położenie Przystani z perspektywy Kłobucka, w którym wielokrotnie przebywał, wówczas teren par. Przystań na W sięgał poza teren m. K. W obydwu wypadkach nie jest to argument za pierwotną przynależnością par. krzep. do diec. krak. Wiadomości J. Długosza o zmianie granicy diec. krak. na tym odcinku nie udało się zweryfikować z innymi źródłami. Poniekąd przeczy temu treść dok. z 1357 r., w którym brak wiadomości o tak istotnej sprawie, jak przeniesienie par. z diec. krak. do diec. gnieźn. Informację J. Długosza uprawdopodabnia jednak przebieg granicy między diecezjami - na niewielkim odcinku granica diec. gnieźn. przekracza rz. Liswartę, która na znacznej długości stanowiła granicę obu diecezji. Ponadto w owym fragmencie „wdziera się” na teren starej par. Kłobuck, na którym powstała par. krzep; król. m. K. nad rz. Liswartą z kościołem kan. reg. ś. Augustyna wymurowanym przez Hinczę z Rogowa h. Działosza; w K. łany mieszczan nie wymierzone, z których płacą kl. krzep. dzies. po 6 gr z łanu i oddają po 2 ćw. żyta, tylko dzies. z 8 ł. wójtowskich po 6 gr z łanu temuż kl., dzies. z folwarku król. w K. plebanowi w Krzepicach Starych; Dankowice należą do par. Kłobuck, lecz z powodu dużej odległości od Kłobucka mieszkańcy tej wsi uczestniczą w nabożeństwach w kościele w K. (DLb. 2 s. 211-2); 1476 akt konfraterni kl. krzep. z kl. trzemeszneńskim; 1480 takiż akt z kl. mstow. (Kopiarz krzep. k. 147); 1482 Wierusław, Marcin i Małgorzata dzieci zm. Wierusza chorążego wiel. dają kl. krzep. brzeg [Liswarty] w Sośnieszowie na urządzenie grobli stawu i doprowadzenie do niego wody (Kopiarz krzep. k. 345-6)¹⁰Dok. ten być może ma błędną datę, gdyż chorąży Wierusz zmarł dopiero w r. 1487 lub 1488 (UŁS s. 146 nr 9), względnie jest to późniejszy falsyfikat. Dok. ten przedstawił Jan Łaszowski w XVII w. przy odgraniczaniu Cieciułowa [ziemia wiel.] od dóbr król; 1499 wycena beneficjów parafii archidiak. wiel. Par. K. oceniona na 3 grz., altaria Bożego Ciała na 6 sk., szpital na 1/2 grz. (Patykiewicz → p. 7, 1958, s. 282); 1510 br. zakonny Marcin (AC 2, 1994).

1522 w K. w diec. gnieźn. i archidiak. wiel. kościół Ś. Jakuba kanoników reg. ś. Augustyna, w bieżącym 1522 r. prep. Paweł, wybrany po rezygnacji Jana z Rychwała [woj. kal.]. W kościele 9 srebrnych kielichów, z których 6 jest pozłacanych. Jeden z kielichów zakonnicy zastawili za 12 grz. i obiecują go wykupić z przyszłych dochodów. Srebrny krzyż pozłacany i inny miedziany, relikwiarz drewn., 2 srebrne pacyfikały, w tym 1 pozłacany, 1 pacyfikał z kryształem, monstrancja miedziana, puszka srebrna, wiele szat liturgicznych, 5 mszałów pergaminowych, 1 drukowany, 2 graduały, nowy i stary pergaminowy, antyfonał, psałterz gnieźn. i inne sprzęty. W dzwonnicy 3 dzwony.

Uposażenie kl.: w K. siedlisko z przestronnym i właściwie zadaszonym domem, 4 ogrody, sad i stawek k. domu, 2 ł. z łąkami między rolami miej., wieś Popów w par. Wąsosze z czynszem od 17 kmieci osiadłych, którzy płacą po 17 gr na ś. Marcina [11 XI] i po 3 gr na ś. Wojciecha [23 IV] oraz czynszem z 3 karczem, jedna płaci 1 kopę gr, druga 1 grz. i trzecia 16 sk., wieś Rębielice [Królewskie] z 9 kmieciami na 9 ł., którzy płacą po 16 gr czynszu na ś. Marcina i po 12 gr na ś. Wojciecha, a z tego czynszu kl. płaci prep. szpitala 2 grz. Kmiecie Popowa i Rębielic odrabiają pańszczyznę dla zamku krzep. W Rębielicach kl. posiada staw Smargów i młyn k. niego. W tej wsi jest wiele ról opust. Do kl. należy dzies. w Zajączkach Wielkich po 10 gr z 10 ł. osiadłych i dzies. w m. K. z 70 ł. długich [w kierunku Iwanowic] po 2 gr oraz po ćwierci żyta i tyleż owsa z każdego łanu, z 40 ł. zw. Podłężne po ćwierci żyta i tyleż owsa. Oprócz wspomnianego już stawu kl. posiada 7 stawów, młyn w odległości 1/2 mili od m. K., wystarczające łąki k. tych stawów i specjalną łąkę zw. Bołoniem (LBG 2 s. 117-20); 1525 kanonicy krzep. proszą arcbpa gnieźn. Jana Łaskiego o zmniejszenie nałożonych przez fundatora obowiązków z powodu zmniejszenia się ich dochodów. Po zasięgnięciu opinii oficjała wiel., który sprawdził rzecz na miejscu, arcbp zobowiązuje kl. do: odmawiania pacierzy, śpiewania ich zaś tylko w uroczyste święta, śpiewania sumy i nieszporów jak dawniej, śpiewania mszy ś. co piątek za duszę fundatora, 1 mszy ś. w tygodniu za dusze rodziców, braci i sióstr fundatora, mszy ś. z wigilią co kwartał za duszę fundatora, mszy ś. w każdym tygodniu za duszę królowej Zofii, mszy ś. w każdym tygodniu o ś. Janie i 1 tylko aniwersarz za duszę fundatora. Gdyby dochody kl. zwiększyły się, kanonicy powrócą do pierwotnych obowiązków (Muz. s. 102).

1531 prep. krzep. Grzegorz oskarża wójta krzep. szl. Stan. Mysłowskiego przed oficjałem wiel. o to, że od ok. 20 lat nie oddaje dzies. kl. krzep. z ról wójtowskich i mesznego z ról miej., które posiada i uprawia. Kl. poniósł szkodę na 30 grz., a także 10 grz. kosztów podróży prepozyta do Piotrkowa i Krakowa do arcbpa gnieźn. ze skargą w tej sprawie; opatrzny Walenty Ratuszny z K. zepsuty wiarą luterańską przed kościołem w K. bluźnił przeciw sakramentom ś. w obecności księdza Stanisława i innych ludzi (AC 3, 847, 851); 1546 Zygmunt Stary z powodu kontrowersji między starostami krzep. a kl. krzep. i krzywd wyrządzonych klasztorowi we wsiach Rębielice Królewskie i Popów daje temuż kl. Popów z przynależnościami, czynszami, robociznami i innymi świadczeniami należącymi dotąd do zamku krzep. z wyjątkiem pr. polowania na jelenie i sarny, a także mostowego na rz. Liswarcie k. tej wsi. W zamian kl. przekazuje królowi wieś Rębielice Królewskie, tj. czynsze w tej wsi, które dotąd wybierał. Ponadto kl. będzie posiadał młyn Smargow czyli Jaroniek [w Rębielicach] za rz. Liswartą ze stawem, rolami, łąkami i pastwiskami (LK 2 s. 4; MS 4, 22209); 1548 n. restauracja kościoła par. (Muz. s. 65); 1549 wpis dokumentów z → 1357 do akt oficjała wiel. (Patykiewicz → p. 7, 1957, s. 428); 1551 Grzegorz z Nakla [woj. pozn.] prep. krzep. sprzedaje uczc. Stan. Strzeleckiemu za 62 grz. [wykupione wcześniej przez kl.] sołectwo w Popowie z 1 ł., młynem ze stawem, karczmą i łożyskiem. Z młyna sołtys będzie oddawał kl. 2 małdraty żyta, 2 ćw. białej mąki, tuczonego wieprza, a z karczmy 1 grz. i 3 gr czynszu. Sołtys obow. do służby kl. w razie potrzeby na koniu. Za sądzenie spraw sołtys ma brać dwa denary, trzeci oddawać będzie klasztorowi (Muz. s. 86-7); w kl. krzep. 5 kanoników (Muz. s. 116); 1552 Zygmunt August, pragnąc zaradzić niedostatkowi kl. krzep., nadaje mu pr. patr. kościoła par. w Krzepicach Starych z chwilą śmierci lub rezygnacji obecnego pleb. Józefa. Kanonicy będą prezentować na probostwo jednego ze współbraci, ewentualnie świeckiego kapłana. Kandydata będzie zatwierdzał bp wrocławski, którego jurysdykcji podlega ta parafia (MS 5, 1168; Muz. s. 116); 1553, 1554, 1559 → p. 3c; 1560 mandat król. do star. krzep. i kaszt. brzezińskiego Stan. Wolskiego w sprawie respektowania zapisów testamentowych na kościół krzep. dóbr martwej ręki. Od wielu lat nie mało pieniędzy ludzie przekazywali na kościół, „a przedsie kościół pusty stoi”. Poleca więc staroście, aby odpowiednia suma pieniędzy została wykorzystana na potrzeby kościoła (KR k. 12); 1564 kl. krzep. okazuje rewizorom król. dok. Kazimierza Jag. z → 1466 i Zygmunta Starego z → 1546 (LK 2 s. 4).

5b. Plebani i prepozyci kl. w K. 1436-7 pleb. Maciej student Ak. Krak. 1436 (Ind. s. 189; ZDK 2, 355); 1448-9 pleb. Jakub student Ak. Krak. 1448 (Ind. s. 101; ZDK 2, 534); przed 1466 pleb. Szczepan; 1466 pierwszy prep. klasztoru Michał bakałarz sztuk wyzwolonych i kan. z kl. Ś. Mikołaja w Kaliszu → p. 5a; 1475 Maciej; 1476-80 Tomasz; 1486 Marcin z kl. Ś. Mikołaja w Kaliszu; 1499 Grzegorz (Muz. s. 123); 1510 prep. Paweł (AC 2, 1994); przed 1522 Jan z Rychwała; 1522 Paweł → p. 5a; 1531-51 Grzegorz z Nakla (AC 3, 847-8; Muz. s. 86-7).

5c. Altaria Bożego Ciała w kościele par. 1430 wzmianka o altarii i zapisie 30 grz.; 1431 arcbp gnieźn. Wojciech [Jastrzębiec] potwierdza zapis 7 grz. gr pras. dokonany przez radę i mieszczan krzep. na rzecz ołtarza Bożego Ciała i zabezpieczony na rolach, domach i jatkach rzeźniczych w K., też → p. 3c (Muz. s. 72; Kiryk→ p. 7); 1437 → p. 5a; 1453 Stanisław kapelan kościoła [szpitalnego] Ś. Ducha daje ww. ołtarzowi srebrny kielich; 1499 → p. 5a; 1501 Mik. Buczel pleb. z Dankowa altarysta altarii Bożego Ciała w kościele krzep. wraz ze swymi siostrami Dorotą ż. Stan. Osuchowskiego i Małgorzatą ż. Andrzeja Panka zapisują tejże altarii 1 półł. w K., odziedziczony po ojcu Janie Buczelu (Muz. s. 72-3 - błędnie Guczel).

1522 w kościele par. altaria Bożego Ciała pod patronatem rajców krzep. Altarystą jest obecnie Mik. Buczel (błędnie Guczel) pleb. w Dankowie. W uposażeniu altarii czynsz 4 grz. i 2 sk. z domów, ogrodów, ról i siedlisk mieszczan oraz własny jej dom między domami mieszczan, z którego jest 1 grz. dochodu. W wyposażeniu ołtarza: szaty liturgiczne, mszał krak., pozłacany srebrny kielich i srebrny pacyfikał. Wino i wosk dostarczają witrycy kościoła par. (LBG 2 s. 120); 1538 mieszcz. krzep. Michał Nicponim sprzedaje za 1 1/2 grz. altaryście Stanisławowi dom w K. między domem Walentego Skracza a klasztorem; 1552 altarysta Marcin wydzierżawia Stan. Sieradzkiemu rolę w K. [→ 1501] za 10 gr rocznie, którą już wcześniej dzierżawił. Po śmierci Sieradzkiego rola ma wrócić do altarysty. Akt spisano w ratuszu miej. (Muz. s. 72-4).

5d. Szpital. 1436 Jan Mężyk z Dąbrowy wwda lwowski i star. krzep. oraz rajcowie m. K. uposażają nowy szpital na Nowym Rynku w K., ufundowany przez Mężyka i jego zm. ż. Katarzynę z Iwanowic pod wezw. Ś. Ducha, Ś. Trójcy, Ś. Krzyża i Ś. Stanisława. Jan Mężyk nadaje szpitalowi i jego prep. Mikołajowi duchownemu diec. wrocławskiej 2 grz. czynszu rocznego w jego wsi Rębielice Szlacheckie [ziemia wiel.]. Mieszczanie krzep. dają szpitalowi ze swych dóbr dziedz. następujące czynsze: Mik. Langwara z domu na rynku przy domu Szkarady (Skarado, Sczarado) i roli wójtowskiej zw. Rokitówka - 16 sk.; Maciej Zając z długiej roli przy roli tegoż Langwary - 8 sk.; Piotr szewc i rajca z domu na rogu rynku przy domu wójta i z krótkiej roli zw. Podleśną przy roli Langwary 16 sk.; Jakub Grzędza z domu na rynku między domami Bojana i Ślisza oraz z 4 ogrodów na Grabowcu 17 sk.; Tomasz szewc z domu na rogu na ul. Zamkowej i z ogrodu przy ogrodzie Saturna 8 sk.; Hanusz Cichosz z domu na rogu przy domu Kustoszowej na ul. Kłobuckiej i z roli Rakowej 8 sk.; Piotr Baranek z domu na tejże ulicy między domami Grzegorza Wirtela i Kusia (Kusz) Zawiszyca (Zawizycz) oraz z roli między rolą plebana krzep. i rolą Wojc. Tomaszowica (Thomaszowy, Tomaszowicz) 8 sk.; Niklos Kosisko (Chosistco, Nicolaus Choszysko) z domu na rynku między domami Macieja Pyszczka (Pysczek) i Jana Tatarzyna oraz z roli na Rokitówce między rolami Stinkową i Jurgi [= Jerzego] Kalimanta [→ p. 3c r. 1429] (Kachment w 1-szej kop., Kaliment w 2-giej kop.) 16 sk. Czynsze te będą składać w ratuszu w obecności rajców. Jeśli któryś z ww. w mieszczan umrze i pozostawi żonę, jego czynsz przejmie na swoje dobra inny mieszczanin, a obciążone dotąd dobra będą od tego czynszu wolne. Pr. patr. szpitala należy do Jana Mężyka i rajców krzep. Pierwsze pr. prezenty przysługuje Mężykowi (ZDM 5, 1415); 1441 star. krzep. Jan z Jedlnej sprzedaje Janowi Długoszowi z Czernic [ziemia wiel.] wieś Rębielice [Szlacheckie] z pr. patr. kościoła szpitalnego w K. (ZK 313 s. 148-9); 1449 → p. 5a; 1453 prep. szpitala Stanisław → p. 5c; 1507 prep. szpitala Marcin (Muz. s. 112).

1522 Szpital z kościołem pod wezw. Ś. Ducha i Ś. Stanisława, pr. patr. starosty i rajców krzep. Od ok. 6 lat prepozytem jest Maciej, który ma w uposażeniu: odpowiedni dom z ogródkiem k. kościoła szpitalnego, ogród pod zamkiem, z którego ma 1 wiard. czynszu, z 12 ł. ról miej., które w ciągu roku mieszczanie uprawiają w różny sposób, prep. szpitala pobiera po 16 gr czynszu, oprócz tego z jednego bierze wiardunek, od kl. krzep. dostaje 2 grz. z czynszu klasztornego w Rębielicach [Królewskich], 8 gr czynszu wykupnego z domu Morawca, wykupionego za 2 kopy gr, 9 gr i 4 ternary czynszu wykupnego za 3 grz. sumy kapitałowej zabezpieczonej na domu mieszcz. Macieja Stęporka, 8 gr od sumy zapisanej szpitalowi przez Jana Niedźwiedzia, które on płaci prepozytowi na wino i wosk do mszy ś., 2 kopy gr sumy kapitałowej, za którą kupiono czynsz 8 gr z domu i ogrodu Mikołaja zw. Kolibabą, 9 gr i 4 ternary czynszu wykupnego, zabezpieczonego na domach Piekowej i Kozieła. Prepozyt nie posiada dok. erekcyjnego szpitala, a tylko dok. wydany [w r. 1436] pod pieczęciami starosty krzep. [Jana Mężyka] i rajców, który wizytator polecił wpisać do akt oficjała wiel. Kościół szpitalny drewn. ma na wyposażeniu 2 srebrne kielichy kupione z jałmużny, 2 srebrne pacyfikały - jeden dawno kupiony z jałmużny, drugi ofiarowany przez obecnego prepozyta, szaty liturgiczne. Ubodzy zamieszkujący w szpitalu utrzymują się z jałmużny, składanej przez mieszczan na ręce rajców, ponadto mają 1 ł. opust. z łąkami, z których zbierają siano dla własnego bydła. Wizytator nakazuje prowizorom szpitala prowadzić rachunki, podobnie witrykom czyli prowizorom kościoła par., których dotąd nie prowadzono (LBG 2 s. 119-20)¹¹S. Muznerowski, Krzepice, s. 109 pisze, że w czasie wizytacji pokryty nowym dachem dom prep. szpitala składał się z 2 izb i komory. Przy nim był szpital, ale wówczas zawalony; na budowę nowego rozpoczęto zwózkę drewna. Na gruncie szpitalnym stały jeszcze 4 domki, 2 stare, ale poreperowane i 2 nowe, ale nie wykończone. Tych wiadomości brak jednak w LBG. Może te dane Muznerowski przejął z późniejszej wizytacji?; 1549 prep. szpitala Józef (Muz. s. 112); 1558 przytułek → p. 4b; 1559 → p. 3c.

5e. Szkoła. 1522 nauczyciela szkoły par. powołują prep. kl. krzep. i rajcy. Dostaje on 4 ternary pensji rocznie od mieszczan krzep. (LBG 2 s. 119); 1559 nauczyciel → p. 3c.

6. 1384 → Kłobuck p. 6a; 1416, 1418, 1422, 1424, 1426 Władysław Jag. przez m. K. jeździ do Wielkopolski (GItin.); 1447, 1450 podobnie Kazimierz Jag. → p. 2c.

Pożary, zarazy. 1450 pożar miasta → p. 3d; 1455 zaciężni nie uzyskawszy żołdu pustoszą ziemię krak., m.in. palą m. K., natomiast za K. blisko Radłowa [Śląsk] kupcy krak. ponieśli szkody na 1000 fl. (Mp. 5 C 79); 1527 pożar miasta → p. 4a; 1559 K. dotknięte zarazą (A. Walawender, Kronika klęsk elemantarnych w Polsce, Lwów 1932, s. 258-9).

Przyjęci do pr. miej. krak. z m. K.: 1414 Jan; 1467 Andrzej szewc; 1473 Tomasz szewc; 1477 Bartłomiej szewc; 1480 Wawrzyniec szewc; 1504 Bernard Krzepicki szewc (Kacz. 2558, 7011, 7431, 7707, 7881, 9302).

Studenci Ak. Krak. z m. K.: 1419 Wojciech; 1430 Adam s. Jana; 1435 Jan s. Jakuba; 1436 Maciej pleb. z K.; 1438 Jan s. Franciszka; 1448 Jakub pleb. z K.; 1463 Grzegorz s. Marcina; 1467 Jan; 1479 Mikołaj s. Jana; 1484 Jan s. Jakuba; 1487 Mikołaj s. Bartłomieja; 1488 Stanisław s. Łukasza; 1518 Walenty s. Piotra; 1520 Jan s. Stanisława (Ind. s. 3, 5, 89, 101, 121-2, 126, 195, 211, 218, 284; Al. 2 s. 189, 203).

Osoby z K., działające poza K. 1411-54 Gotard s. Adama rybaka z K. pleb. w Trębaczowie [ziemia wiel.], kopista, właściciel 2 rpsów, które w r. 1454 na ręce prof. teologii i rektora Benedykta Hesse ofiarował bibliotece Ak. Krak.; 1418-9 Grzegorz Chodek z Wielunia, pochodzący z K., kopista rpsów (W. Wisłocki, Katalog rękopisów Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kr. 1887, 1703, 1723; R. Rosin, Słownik historyczno-geograficzny ziemi wieluńskiej w średniowieczu, W. 1963, s. 164 - Trębaczów); 1459 Jan Krzepicki wikariusz w kol. Ś. Michała w Wieluniu (AC 2, 813); 1486-7 Mik. Krzepicki z K. bakałarz sztuk wyzwolonych (Liber promotionum, s. 97; Acta rectoralia 1, 1094, 1096, 1101, 1116, 1123 - wymieniony jego ojciec bez imienia); wd. Mał. Krzepicka z Kleparza (ZK 19 s. 292-3, 308); 1501-22 Mik. Buczel z K. s. Jana pleb.w Dankowie i altarysta w kościele w K. (Muz. s. 73; MS 5, 8755; LBG 2 s. 116, 120; AG perg. 3897); 1538-40 ksiądz Jan z K. pleb. w Zwierzyńcu (BPAN rps 8814 k. 97r, 123v).

7. Księga radziecka miasta Krzepice 1553-1604 (w haśle skrót: KR), AG depozyt 3; odbitka kserogr. tejże księgi, Arch. Diec. w Częstochowie; Kopiarz krzepicki → niżej: W. Patykiewicz, Księga Sądowa. SG 4 s. 782-4; M. Baliński i T. Lipiński, Starożytna Polska 2, W. 1844, 129-36 A. Berdecka, Lokacje i zagospodarowanie miast królewskich w Małopolsce za Kazimierza Wielkiego (1330-1370), Wr. 1982; F. Kiryk, Rozwój urbanizacji Małopolski, mps; J. Laberschek, Rozwój osadnictwa w powiecie lelowskim w średniowieczu (do 1400 roku), mps w Pracowni; Cz. Litewka, Funkcje gospodarcze miasta Krzepic na przestrzeni 6 wieków (1357-1957), Zaranie Śląskie, 29, 1966, s. 324-38; M. Ludwig, Besteuerung und verpfändung königlicher Städte im spätmittelalterlichen Polen, Berlin 1984, s. 279-82; S. Muznerowski, Krzepice w przeszłości, Włocławek 1914 (w haśle cyt.: Muz.); Na szlakach milenium. Sześć wieków miasta Krzepic 1357-1957, Krzepice 1958; W. Patykiewicz, Archidiakonat wieluński, Częstochowskie Wiadomości Diecezjalne, 1957 nr 9-12; 1958 nr 1-11; tenże, Księga sądowa - kopiarz krzepicki, Roczniki Teologiczno - Kanoniczne, t. 4 z. 4, 1958, s. 139-43; B. Wyrozumska, Drogi w ziemi krakowskiej do końca XVI wieku, Wr. 1977.

8. Powierzchniowe znaleziska ceramiki wczesnośred. (M. Gedl, B. Ginter, K. Godłowski, Pradzieje i wczesne średniowiecze dorzecza Liswarty, Cz. 1, Katowice 1970, s. 83).

W kościele par. wzniesionym ok. 1357 r., gotyckim, odnowionym w 1548 r., 2 portale gotyckie, jeden do nawy od W zamknięty trójlistnie, i drugi do nawy od S, ostrołukowy; budynek klasztorny obecnie plebania, wzniesiony w l. 1486-1521, odbudowany po pożarze w 2 pol. XVII w. i w 1810 r. Na piętrze izba z późnogotyckim sklepieniem kolebkowym (KatZab. 6 z. 7 s. 19-21, 23-4).