SIERAKÓW

1388 or. Syracovo (Lek. 1 nr 406), 1391 Siracowo (Lek. 1 nr 1039), 1392 Sirakowo, Szirakowo (Lek. 1 nr 1313, 1325), 1393 Srakowo! (Lek. 1 nr 1618), 1397 Siracovo (Lek. 1 nr 2290), 1400 Syracowo (KP nr 55), 1405 Szyrakow (ACC 79, 214v), 1406 Szyracowo (ACC 2, 16), 1407 Sziracowo (ACC 2, 84v), 1416 Sirakow, Syrakow (Wp. 8 nr 780), 1422 Czircow [dok. w języku niem.] (Neumark nr 482), 1424 Schyrakowo (ACC 7, 126v), 1424 Cirow (CEV nr 1165 s. 671), 1425 Schiracowo (ACC 8, 92v), 1440 Siracwo! (AS 1, 96), 1447 Surakowo! (BulPol. 6 nr 27), 1449 Syrokowo (BulPol. 6 nr 222), 1458 Sierakow (CMP nr 129), 1462 Szyrakowo (AE II 52v), 1462-63 Schyrakow, Schirabkow!, Szirakow (Cyza 545-546), 1466 Sziracow (ACC 45, 66), 1493 Ssirakow, 1495 Ssyrakowo (SBP s. 347, 395), 1500 Szyrakoff (PG 63, 46v), 1505 Zyrako (ACC 79, 214v), [fals. z ok. 1514-27] Zirckoviensis, Zirkoviensis [przymiotnik], Zircko (Syska 165; Wp. 1 nr 297), 1541 Zirka (CDB B 6, 467: dok. w jęz. niem.), 1560 Szierakow (PG 19, 735v), nazwa niem. Zirke, miasto nad Wartą.

1. 1404 n. par. własna (ACC 1, 84), 1510 dekanat Wronki (LBP 171); 1438 n. pow. pozn. (PG 1, 149); 1388 n. miasto¹Choć jest to najstarsza znana wzm. o S., z zatwierdzenia pr. miejskich z 1416 wiadomo (→ p. 4), że jakiś dok. w sprawie lokacji miasta wystawił król Kazimierz Wielki (1333-70). Było to najpewniej zezwolenie na lokację, gdyż miasto powstało w prywatnych dobrach Borkowiców (→ przyp. 2). Nazwa S. przypomina → Sierakowo k. Kościana, należące dowodnie do tej samej rodziny już w początkach XIV w.; najpewniej mamy tu do czynienia z umyślnym przeniesieniem nazwy gniazda rodzinnego na nowo założone miasto, co zdaje się z kolei sugerować, że S. mógł być lokowany „na surowym korzeniu” (oppidum; Lek. 1 nr 406).

2. 1388 wieś Góra pod S. (Lek. 1 nr 406).

Zamek (→ p. 8): 1397 zamek (castrum), 1408 komnata → p. 3A, 1422 dwór (curia) → p. 6B, 1443 dwór na wzgórzu, folwark za dworem, łąka Starygród, 1450 stary dwór → p. 3A: Wincenty; 1498 burgr. Jan Lubosiński → p. 5A; 1591 zamek czyli dwór → p. 3A.

Granice: 1418 dziedzice z S. toczą proces z Przecławem z Lutomia o granice (PZ 5, 99v); 1423 posiadłości nadane miastu S., granica z Kłosowicami → p. 4; 1432 Dobrogost z S. oraz Wierzbięta z S. z ż. Femą toczą procesy z Bodzętą Lutomskim; ugoda: woźny ma wbić nowy pal obok starego w strudze Osiecznica na oznaczenie granicy, a obie strony mają wywiercić równe dziury [w tym palu?, chodzi o znaki graniczne albo o zaznaczenie właściwego poziomu wody?] (PZ 11 k. 7v, 103, 152); 1435 Agnieszka z S. oraz Jan z S. toczą proces z Bodzętą i Janem Lutomskimi w sprawie pala wbitego przez Lutomskich w strudze Osiecznica w charakterze kopca; sąd poleca usunąć ten pal (PZ 13, 47); 1560 granica S. i Kłosowic biegnie od kopca nad Wartą w stronę strugi Wielkiej i dalej starymi rowami w korycie tej strugi aż do jeziorka Suchoczol, należącego do S.; dalej do strugi → Błędnej i wzdłuż niej do wielkiego kopca narożnego S., Kłosowic i Góry; kopiec ten stoi przy strudze Suchej przy drodze z Debrzna i Chalina do S.; stąd granica biegnie drogą z S. do Góry aż do kopców na wzgórzach i dalej wzdłuż strugi płynącej z jeziora w Jaroszewie; następne kopce między S. i Jaroszewem stoją blisko jeziora w Lutomiu; w pobliżu [tegoż] jez. Lutomskiego stoi kopiec dzielący S., Jaroszewo i Grobię; w opisie granic Kłosowic i Zatomia Starego wspomn. też droga z Zatomia Starego do S. (PG 19, 724-726); 1563 w Kaczlinie wspomn. bory przy granicy z S. i droga do S. (PG 107, 938v-940v); 1564/65 panowie z Górki nie mają rozgraniczenia między Wieleniem [gdzie są tenutariuszami] a S. i Wronkami (LWK 1, 197).

Drogi: 1423 droga drzeńska [do Drzenia, Drezdenka, → Notecka Puszcza, p. E], stary most → p. 4; 1424 granica Polski i Nowej Marchii (wg wersji przedstawionej przez Krzyżaków) przecina drogę z C. do Drzenia (CEV nr 1165 s. 671); 1485 droga z S. do Wronek biegnie obok mł. w Ćmachowie (PP 11, 285); 1498, 1500, 1519 droga z S. do wsi Nowy Zatom (PG 11, 202v; PG 12, 77; PG 63, 46v; PG 15, 323); 1517 droga z Pęckowa [k. Wielenia] do S. (PZ 28, 234v-236); [ok. 1514-27] w opisie granic Nowej Marchii ubranym w formę fals. z 1251 wspomn. m. in. drogę do S. (Syska 165; Wp. 1 nr 297); 1560 drogi z S. do Debrzna i Chalina, z S. do Góry, z S. do Zatomia Starego, 1563 z S. do Kaczlina → wyżej: granice; 1570 droga z S. do Wronek (PG 118, 794v).

Młyny i wody: 1423 jeziorko Suchoczelecz, błoto przy Popowskim Ostrowie u końca Jez. Lutomskiego, strugi Smolenik i Lichwinica, błota Bucharzewskie nad Lichwinicą → p. 4; 1424 struga → Osiecznica z mł., struga → Klocza, jeziora Lichwino, → Cicha, → Sadecz → p. 3A: Małgorzata; 1432, 1435 struga Osiecznica → wyżej; 1435 jeziora Lichwino, Sadecz, Cicha → p. 3A: Agnieszka; 1443 mł. Ryczywół nad strugą Osiecznica, mł. w S., mł. Borowy ze stawem, mł. Klocza ze stawem i strugą, jeziora Lichwino, Cicha i Sadecz, 1450 młyny słodowy, → Borowy i → Ryczywół → p. 3A: Wincenty; 1508 trzy młyny → p. 3C; 1524 Jan Janek młynarz mł. Borowego → p. 3B; 1553 młyny panów z Górki należące do dworu w S.: → Klocza Wyższa, Klocza Niższa, → Rzyżyński, Borowy (ASK I 5, 167v); 1558 mł. Borowy → p. 3A; 1560 strugi Wielka, Błędna, Sucha, jeziorko Suchoczol → wyżej: granice; 1560 młyny Niższa Klocza i Borowy, jeziora, 1567 mł. Wyższa Klocza → p. 3A; 1571 młyny Wyższa Klocza i Borowy, 1577 młyny Borowy, → Piotrów i → Niziołek, 1580 młyny Borowy i Piotra → p. 3C; 1603-07 młyny Borowy, → Kubek, Niziołek → p. 5A.

Cło: 1423 cło mostowe → p. 4; 1424 spław drewna i smoły [Wartą] do Szczecina → p. 5A; 1467 Łukasz Górka prosi margrabiego brand. o listy żelazne dla swych ludzi z S. jeżdżących z towarami do Szczecina (CDB C 1 s. 435 nr 304; Index actorum saeculi XV, Kraków 1888, nr 3868); 1513 król Zygmunt ustanawia komory celne w Poznaniu, Wschowie, S., Poniecu i Kaliszu dla kupców wywożących towar lub pędzących bydło i konie poza granice Królestwa (MS 4 nr 1915); 1518, 1519, 1524 komora w S. (AC 2 nr 1716; MS 4 nr 12351; CMP nr 151); 1539 władze Szczecina proszą ks. pom. Barnima IX o interwencję w sprawie nadużyć popełnianych przez szlachtę i Żydów w pol. komorach w Obornikach, Międzychodzie, Wronkach, S. i Skwierzynie wobec kupców spławiających towary Wartą (K. Chojnacka, Walka o wolny handel i żeglugę na Warcie i Odrze w pierwszej połowie XVI wieku, „Przegląd Zachodni” 8, 1951, nr 1, s. 641 przyp. 107); 1581 dochody z cła → p. 3C.

3A. Własn. szlach. 1388-1400 Wichna Sierakowska wojewodzina [wd. po wdzie kal. Beniaminie z Uzarzewa i Kołdrąbia, zmarłym 1354]²Powiązania rodzinne Wichny odtworzył dokładnie J. Bieniak, Krąg rodzinny wojewody kaliskiego Beniamina z Kołdrębia, w: Personae, colligationes, facta, Toruń 1991, s. 104-128 (przedruk w: tegoż, Polskie rycerstwo średniowieczne, Kraków 2002), którego ustalenia tu powtarzamy. Wichna pochodziła z rodu Borkowiców i była kolejno żoną Mikołaja z Obrzycka oraz Beniamina z Kołdrąbia. Jej synem z pierwszego małżeństwa był zapewne Wincenty, a może też Jan Obrzyccy (→ przyp. 4), z drugiego małżeństwa natomiast miała syna Sędziwoja z Janowca oraz cc. Katarzynę (za Sędziwojem z Uzarzewa) i Małgorzatę (za Mikołajem z Jastrowia). Ponieważ S. stanowił dobra dziedziczne Wichny (→ niżej: pod 1397), należał zatem wcześniej do Borkowiców. J. Bieniak szukając śladów ich własności, wskazał na wystąpienie w 1262 w pobliskim → Lutomiu komesa Przybysława (imię typowe dla Borkowiców) oraz na fakt, że Borkowice posiadali także Sierakowo k. Kościana (→ przyp. 1; wcześniej J. Bieniak sądził nawet [PSB 29, 135], że chodzi tu o nasz S.). Dodać tu jeszcze można, iż h. Borkowiców (Napiwo) widnieje na najstarszych pieczęciach miejskich S. (→ p. 8): 1388 [taż?] wojewodzina toczy proces z Dobroszką ż. Pomiana[z Lubonia] o 50 grz. (Lek. 1 nr 315); 1391-92 taż Wichna ze swym wnukiem Wincentym zw. Wnuk [→ przyp. 4], dziedzice w S., toczą proces z Dobiesławem Kwileckim o 1/2 Góry, którą Dobiesław ma od nich w zastawie za 14 grz.³W 1388 Małg. Jastrowska [c. Wichny] wygrała proces z Dobiesławem o 1/2 Góry pod S. (Lek. 1 nr 406) (Lek. 1 nr 1039, 1244, 1313); 1392 taż → p. 4; 1392 taż toczy proces z Żydem [pozn.] Aronem o Połajewo [→ Sierakówko] (Lek. 1 nr 1325); 1393 taż toczy proces z Niemierzą Ostroroskim [z Ostroroga] o 25 grz. (Lek. 1 nr 1618); 1396 taż toczy proces z Bieniaszkiem [z Góry, potem z S., swym wnukiem, → niżej] (Lek. 1 nr 2110); 1397 taż oświadcza, że nie ma in. dok. oprawy lub zapisu na S., ale tylko dok. dotyczący dziedz. posiadania (littera hereditaria) S. (Lek. 1 nr 2289); 1397 taż pozwana przez Sędziwoja Uzarzewskiego [swego zięcia] o to, że zniszczyła zamek w S. (Lek. 1 nr 2290); 1399 taż w sporze z Sędziwojem Uzarzewskim (Lek. 1 nr 2945); 1400 taż toczy proces z Sędziwojem Uzarzewskim i Bieniaszkiem Górskim o 300 grz. (KP nr 55).

1391-1406 Winc. Sierakowski, także z → Obrzycka⁴Wincenty był wnukiem Wichny z S. (→ wyżej: pod 1391); jego ojcem był Winc. Obrzycki występujący 1348 lub Jan Obrzycki występujący 1390, → Obrzycko. Wincenty rezydował w S. tylko za życia babki, którą prawdop. się opiekował, potem zaś (po 1400) przeniósł się do → Obrzycka (Wp. 7 nr 576, 713), podczaszy pozn. 1406-14 (UDR I/1, 146): 1391 tenże zw. Wnuk → wyżej: Wichna; 1397 tenże toczy proces z Mikoszem Szczebiotem [z Pożarowa] o jelenia i 2 konie (Lek. 1 nr 2286); 1400 tenże ręczy za Wojc. Niegolewskiego (KP nr 142, 182; MHP nr 29); 1400 tenże ma ukarać swego sługę Piotruchę, który obnażył miecz przed wdą pozn. Sędziwojem z Szamotuł (KP nr 183, 140); 1400 tenże odpiera zarzuty Murcharda Henczla mieszcz. z Szamotuł, który pozwał go o wyrządzenie w lesie szkód wartości 200 kóp gr (KP nr 143, 171); 1400 tenże toczy proces z Andrzejem Naplochem mieszcz. z Buku o 14 grz. za konia (WR 1 nr 434); 1400, 1404-06 tenże Obrzycki → niżej: Bieniak.

1397-1408 Sędziwój z Uzarzewa [mąż Katarzyny c. wojewodziny Wichny]: 1397, 1399, 1400 tenże → wyżej: Wichna, 1400 tenże → niżej: Bieniak, 1408 tenże → niżej: Dobrogost.

1400-06 Bieniak (Bieniaszek) z S., Sierakowski [wcześniej w → Górze, → Jastrowiu, → Kłosowicach, a więc syn Mikołaja z Jastrowia i Małgorzaty c. wojewodziny Wichny, → też wyżej: Wichna, pod 1396 i 1400], ojciec Dobrogosta i Bieniaka (WR 1 nr 465): 1400 tenże wraz z Sędziwojem z Uzarzewa toczą proces z Wincentym z Obrzycka i jego bratem; woźny z pozwami przeciwko Bieniakowi i Sędziwojowi udał się do miasta [S.?] (KP nr 256, 339, 340); 1404-06 tenże wraz z Winc. Obrzyckim i Mikoszem Szczebiotem z Pożarowa toczy proces z Dobrogostem z Szamotuł o 2000 kóp gr z tytułu poręczenia za Orlika [Ulryka von der Osten pana Drzenia]; 1406 zobowiązują się zapłacić po 1000 kóp królowi i Dobrogostowi pod karą wwiązania w dobra (KP nr 1851, 1907, 1908, 2040, 2296, 2359, 2667, 2670, 2706, 2707; WR 1 nr 588); 1407 tenże wspomn. jako zm. → niżej: Małgorzata.

1407-28 Małg. Sierakowska, wd. po Bieniaku: 1407 sąd utrzymuje w mocy dok. jej oprawy, zapisanej na cz. S. i na wsi Kłosowice, a zarazem utrzymuje Dobrogosta z Szamotuł w prawach do dóbr po zm. Bieniaku, z wyjątkiem [wspomn.] oprawy (ZSW nr 1147, 1148); 1407 taż Bieniakowa → p. 5A; 1411 [taż?] pani Sierakowska z dziećmi toczy proces z Dobrogostem Koleńskim i Mik. Pożarowskim⁵W haśle → Pożarowo przyjęliśmy (ale czy słusznie?), że Mikołaj ten był różny od Mik. Szczebiota z Pożarowa, z którym procesował się przedtem Bieniak z S. (→ wyżej) (ZSW nr 1443); 1417 taż Małgorzata toczy proces z Bartoszem z Przetoczna o zboże wartości 10 grz. (PZ 5, 36v); 1418 taż z dziećmi toczy proces z Tomisławem Krzestkowskim, któremu sąd przyznaje pr. bliższości do 1/3 Jaroszewa; może wykupić tę wieś od Małgorzaty za 40 grz. (PZ 5, 78); 1422 taż toczy proces z Katarzyną z Góry [k. S.] ż. Andrzeja (PZ 7, 29); 1423-24 taż (poprzez pełnomocnika Wierzbiętę z Rozbitka) toczy procesy z Dobrogostem z S.: 1423 taż przedkłada dok. nabycia 1/4 m. S., całej wsi Kłodnik i młyna Kłosowskiego, ale Dobrogost stwierdza, że mł. ten zgodnie z dok. podziałowym nal. do niego; pisarz orzeka jednak, że przedstawiony przez Dobrogosta dok. jest w tym miejscu drapany; Dobrogost tłumaczy, że to pan Żydowski zepsuł dok.; 1424 ugoda: struga Osiecznica z mł. należą do S. i ta strona, która ma większą część S., winna posiadać większą część mł. i strugi; [struga] Klocza z obydwoma brzegami od źródeł aż do Warty ma należeć do Tucholi Dobrogosta; jeziora Lichwino, Cicha i Sadecz Dobrogost ma podzielić po połowie i Małgorzata wybierze sobie z każdego połówkę, a następnie tę połówkę znów podzieli się na pół i Małgorzata znów wybierze sobie połówkę [tzn. otrzyma 1/4 każdego jeziora] (PZ 7 k. 95v, 165v); 1424 taż toczy proces ze swym wnukiem Piotrem ze Słomowa, który dowodzi, że nie spłaciła jego matce (a swej córce) 30 grz. z tytułu dóbr po ojcu (WR 1 nr 1163); 1424 taż toczy proces z Piotrem z Góry (PZ 7, 173); 1425 taż utrzymana w prawach wynikających z dok. oprawy przeciwko roszczeniom swej c. Femy ż. Wierzbięty z Rozbitka do 1/3 dóbr (PZ 8, 40); 1428 taż z [c.] Femą i [jej mężem] Wierzbiętą z Rozbitka toczą proces z Dobrogostem z Kłosowic [chodzi zapewne o brata Bieniaka] (PZ 10, 86v).

1408-32 Dobrogost Sierakowski [zapewne brat Bieniaka z Góry i S., → pod: 1408], ojciec Jana, Wincentego, Stanisława i Jakuba (PZ 7, 171v): 1408 tenże toczy proces z Wierzbiętą Rozbickim o 25 grz., jakie zabrał [kto?] tytułem kar od jego kmieci (PZ 3, 146); 1408 tenże toczy [z kim?] proces o strugę Sułkowa Struga między → Górą [k. S.] a Śremem (PZ 3, 146); 1408 Sędziwój z Uzarzewa i tenże Dobrogost z S. z rodz. bratankami Dobrogostem i Bieniakiem, synami zm. Bieniaka z S., sprzedają Janowi z Janów Młyna [pow. gnieźn., obecnie Janowiec] wieś Kołdrąb za 240 grz. (Wp. 5 nr 124; AC 2 nr 140); 1408 tenże z → Rozbitka toczy proces z Wierzbiętą Sierakowskim, który dowodzi, że nie sprzedał mu ze swym ojcem [Dobiesławem z → Kwilcza] dąbrowy w Rozbitku (WR 1 nr 650); 1408 tenże z Rozbitka uznaje ogrodzenie i stajnię (stabulum) aż do komnaty (caminata) Sędziwoja Uzarzewskiego [chodzi o podział dworu w S.?] (ZSW nr 1234); 1412 tenże w procesie z Jarandem Baworowskim o Jaroszewo dowodzi, że sędzia z bratem [kto to?] przy sprzedaży tej wsi ręczyli mu za uwolnienie jej od roszczeń osób trzecich, a ponieważ tego nie dopełnili, poniósł 20 grz. i 20 sk. strat (WR 1 nr 870); 1416 tenże → p. 4; 1418 tenże ręczy za opata z Bledzewa w sprawie granic dóbr klaszt. (Wp. 5 nr 288); 1422 tenże → p. 5A; 1422 tenże winien jest Mikołajowi z Baworowa 18 grz. (PZ 7, 48v); 1422 tenże → p. 6B; 1423 tenże z ż. Świętochą → p. 4; 1423-24 tenże → wyżej: Małgorzata; 1423 tenże śwd. (WR 1 nr 1136); 1424 tenże uczestnik rokowań polsko-krzyżackich w sprawie granic z Nową Marchią (CEV nr 1165 s. 677); 1426 tenże z ss. Wincentym i Jakubem, dziedzice S., Kłosowic i Tucholi → przyp. 9; 1427 tenże jednym z rozjemców między Dobrogostem Koleńskim a Mik. Zatomskim (PZ 9, 136); 1428 tenże zawiera ugodę ze [swymi cc.] Katarzyną ż. Jakusza z Sepna⁶Z nią Dobrogost procesował się już 1427 (PZ 9, 134a) i Jadwigą ż. Blizbora z Karśnic: ma im zapłacić 110 grz., one zaś winne zrzec się na rzecz swych braci, ss. Dobrogosta, pr. do dóbr po matce (PZ 10, 138); 1428 tenże toczy proces z Januszem Woźnickim; Janusz ma oddać 90 grz. posagu, jaki dostał od Dobrogosta z ręką jego c. Małgorzaty, a z tytułu jej wyprawy ma zapisać za jej duszę 2 grz. czynszu na rzecz altarii w Ptaszkowie (KoścZ 9 k. 54v-55, 61); 1428 [tenże?] Sierakowski z Kłosowic (PZ 10 k. 32, 86; → wyżej: Małgorzata); 1428 [tenże?]⁷Może to jednak syn Bieniaka: córka Bieniaka wyszła wszak za Słomowskiego (→ wyżej: Małgorzata) toczy proces z Andrzejem ze Słomowa o 10 grz. (WR 1 nr 1275); 1432 tenże → p. 2; 1432 tenże toczy proces z Piotrem Obrzyckim [synem podczaszego Winc. Obrzyckiego] (PZ 12, 24v); 1432 tenże → p. 6B.

1408 Dobrogost i Bieniak z S., ss. Bieniaka → wyżej: Dobrogost, → przyp. 7.

1408-43 Wierzbięta z S., Sierakowski, Rozbicki [z → Kwilcza, → Rozbitka], mąż Femy c. Bieniaka, ojciec Stanisława, Dobiesława, Dobrogosta, Bieniaka i Wojciecha: 1408 tenże → wyżej, 1423-24 tenże pełnomocnik Małgorzaty wd. po Bieniaku, 1424-25 tenże → p. 5A; 1425 tenże mąż jej c. Femy → wyżej; 1428 tenże z S. pozwany z sum, jakie ma zastawione w Rozbitku (PZ 10, 87v); 1429-43 tenże z S., Sierakowski (WR 1 nr 1518, 1534; PZ 11, 13v; PZ 12, 111v; PZ 14 k. 158, 254; ACC 26, 4); 1432 tenże → p. 2; 1435-36 tenże → niżej: Wincenty, → niżej: Agnieszka; 1436 tenże w procesie z Wincentym z S. dowodzi, że łąkę w S. i 1/2 Okala Małego [obiekt niezident.], o które to dobra pozwał go Wincenty, posiada od dawna, kiedy w S. nie było jeszcze Wincentego ani nawet jego ojca [Dobrogosta] (WR 1 nr 1579); 1439 tenże → p. 4; 1442 tenże → p. 3B; 1443 tenże z Femą → niżej: Wincenty.

1412 działy [po śmierci Sędziwoja Uzarzewskiego]: Zbychnie z Brodów [c. Sędziwoja] i [jej mężowi] Winc. Choryńskiemu przypada 1/2 miasta S. i Brudzyń [pow. kcyn.] (PZ 3, 203v).

1434-35 Jan z S. syn Dobrogosta: 1434 tenże z bratem Wincentym toczą proces ze szl. Agnieszką z S. [najpewniej swą macochą]; w jej imieniu w sądzie występuje sługa Szymon, w ich imieniu zaś Jakub altarysta w S.⁸KR 1, 52, uważa tego Jakuba za brata Wincentego i Jana. Istniał rzeczywiście ich brat o tym imieniu (→ niżej), ale miał on żonę i potomstwo, a więc nie mógł raczej być tożsamy z altarystą (która to funkcja na ogół wymagała święceń kapłańskich) (PZ 12, 164v); 1435 tenże z bratem Wincentym sprzedają Przecławowi Lutomskiemu 2 ł. w Jaroszewie za 40 grz., a kupują od niego Grobię za 400 grz. (PG 1, 92); 1435 tenże z braćmi → p. 2; 1435 tenże z braćmi Jakubem i Wincentym → niżej.

1434-62 Wincenty z S., Sierakowski, syn Dobrogosta⁹KR 8, 11, przytacza wzm. o Dobrogoście z S., Kłosowic i Tucholi z ss. Wincentym i Jakubem pod 1426, ale cytowanej zapiski nie udało się odnaleźć, a data (wobec przemieszania kart i składek w KoścZ) jest wysoce niepewna: 1434 tenże student → p. 6A; 1434-35 tenże → wyżej: Jan; 1436 tenże z braćmi Stanisławem i Jakubem toczą proces z Wierzbiętą z S. (PZ 13 k. 125v, 138v); 1436 tenże z bratem Jakubem toczą proces z Małgorzatą ż. [Mac. Borka] Strączka [z Osiecznej] i Anną ż. Dobrogosta z Ostroroga, a 1438 zostają przez nie skwitowani z posagu i wiana po matce¹⁰Wymienione kobiety to cc. Jana z Nowego Miasta (pow. pyzdr.), prawdop. siostry przyrodnie Sierakowskich, → przyp. 14 (PZ 14 k. 12v, 18v, 39); 1438 tenże zapisuje ż. Barbarze po 200 grz. posagu i wiana na 2/3 należnej sobie w działach z braćmi cz. miasta S. z wsiami Jaroszewo, Grobia, Tuchola, Chorzępowo i Kłosowice (PG 1, 149); 1438 tenże zapisuje wikariuszom kat. pozn. czynsz od sumy głównej 24 grz. na wsi Rozbitek (Wp. 10 nr 1466, 1467); 1439 tenże → p. 4; 1443 tenże z bratem Jakubem zawierają ugodę z Wierzbiętą z S. i jego ż. Femą; Wierzbięta i Fema mają odstąpić 3/4 mł. Ryczywół wraz ze strugą Osiecznica, 3/4 mł. w S. wraz ze strugą, 3/4 mł. Borowy wraz ze stawem, cały mł. Klocza ze stawem i strugą od źródeł aż do Warty, cały mł. w Kłosowicach, 1/2 jeziora Lichwino, całe jeziora Cicha i Sadecz wraz ze strugą między nimi, a także dwór ze wzgórzem i folw., w którym mieszkał ich ojciec [Dobrogost]; łąka miejska ma w 3/4 należeć do Wierzbięty, a w 1/4 do Wincentego i Jakuba (PZ 14, 217); 1443 tenże w działach z bratem Jakubem otrzymuje połowę ich 1/4 miasta S. z połową folwarku za dworem, łąkę Starygród, łąkę Wielką, jeziora Cicha i Sadecz, cz. mł. Ryczywół oraz wsie Jaroszewo, Grobia, Kłosowice z Chorzępowem; Jakubowi przypada połowa 1/4 miasta S., wartości 500 grz., jak udowodnił Wincenty w procesie z Wierzbiętą i Femą (PZ 14, 221); 1444 tenże wraz z bratem Jakubem toczą proces z Rafałem z Kwilcza (PZ 15, 10v); 1444 tenże sprzedaje Broniszowi z Pierwoszewa Grobię za 400 grz. (PG 2, 46v); 1446 tenże toczy proces z Andrzejem Słomowskim i jego ż. Małgorzatą o gran. między swoją wsią Kłosowice a wsią Zatom Słomowskich [ciotka Wincentego była ż. któregoś ze Słomowskich, → wyżej] (PZ 15, 207); 1446 tenże pozwany przez Wojc. Watę o niezapłacenie długu (WR 1 nr 1640); 1447 tenże z S., Grobi i Jaroszewa pozwany przez Wyszotę z Bytynia, a po jego śmierci przez jego syna Mikołaja o 120 fl. węg. długu (PZ 16 k. 17, 35); 1447-48 tenże toczy proces z Piotrem i Stefanem ss. Rafała z Kwilcza¹¹Jednocześnie proces z nimi toczył jego bratanek Jakub → niżej (PZ 16, 32v); 1450 tenże daje Łukaszowi z Górki [Miejskiej] 1/4 miasta S. z 1/2 starego dworu, 1/4 mł. słodowego, 1/4 mł. Borowego, 3/4 mł. Ryczywół oraz wsie Jaroszewo, Kłoskowice, Chorzępowo i 1/4 → Modrakowa, a w zamian otrzymuje 1/6 → Rozstępniewa i 4000 fl. węg.¹²Ponieważ w Rozstępniewie nie widać potem naszej rodziny, chodzić tu może o jedną z zawieranych przez Górków transakcji symbolicznych, o jakich → Modrakowo, Uwaga (PG 4, 52v); 1450 tenże niegdyś z S. → niżej: Jakub; 1450 tenże kupuje od Dobrogosta z Kolna wieś Debrzno z mł. Koleńskim w Kolnie z zastrz. pr. wykupu za 650 fl. węg. i 70 grz. (PG 4, 65v); 1453 tenże niegdyś z S. zastępuje w sądzie Piotra i Winc. Pniewskich (PZ 17, 147); 1462 tenże kupuje od Mikołaja i Chebdy z Niewiesza wieś Śliwno w pow. pozn., którą tenże Wincenty (tu określony jako niegdyś z S.) sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Janowi ze Zborowa za 430 grz. i 200 fl. węg. (PG 6 k. 115, 158, 206); 1462 tenże niegdyś z S., dz. w Śliwnie (AAP, PA 165/4, 1); 1465 tenże wspomn. jako zm. ojciec Jana (PZ 18, 116v); 1466 Jan [pisał się najczęściej z → Pniew, potem z → Krzonu] w towarzystwie stryja Mik. Prusimskiego i wuja rodz. Woj. Górskiego [z Góry k. Bnina, pow. pyzdr.] kasztelana lędz. i star. wsch. sprzedaje Śliwno Janowi Gryżyńskiemu za 1000 grz. (PG 6, 231v); 1469 Jan pozywa Jana Świdwę z Szamotuł o 100 grz., jakie zapisał on niegdyś Winc. Sierakowskiemu (PZ 18, 182v); 1471 Jan syn Winc. Pniewskiego niegdyś z S., patron nowo erygowanej altarii Trzech Króli i Ś. Andrzeja w kat. pozn.¹³Now. 1, 244, błędnie podał na tej podstawie, że Jan został też pierwszym altarystą tej altarii, co z cytowanych przezeń źródeł nie wynika. Współcześnie żył też altarysta Jan Sierakowski z Poznania (→ p. 6A), uposażonej czynszem 16 fl. z zapisu testamentowego zm. Jakuba Krzeńskiego [czyli Sierakowskiego, → niżej] (AE II 337v); 1471 Jan zapisuje tej altarii 16 fl. czynszu z Pniew i Koninka od sumy 200 fl. (CP 18, 265v); 1475 Jan dz. w Krzonie odstępuje Marcinowi Nowomiejskiemu [z Będlewa, tenut. w Mieścisku w pow. gnieźn.] sędziemu pozn. swe pr. do sumy 80 grz. zapisanej jego ojcu Wincentemu na Brodach, a kupuje od niego z zastrz. pr. odkupu Czerwony Kościół za 1120 grz. (PG 9, 32v); 1493-1501 Jan wspomn. jako zm. wuj Andrzeja Słomowskiego czyli Głażewskiego [w haśle → Pniewy przyjęliśmy, że chodzi o dwie osoby], który dziedziczy po nim Czerwony Kościół, Krzon i Białe Jezioro [a więc Jan zm. chyba bezpotomnie] (PG 59, 23; KoścG 5, 115).

1434-35 Agnieszka z S., wd. po Dobrogoście: 1434 taż → wyżej, 1435 w imieniu tejże w sprawie granicznej [→ p. 2] występuje jako pełnomocnik Piotr z Bnina¹⁴Wystąpienie tu Piotra nasuwa przypuszczenie, że był on krewnym Agnieszki. W 1436 ss. Dobrogosta toczyli proces z cc. Jana z Nowego Miasta (→ wyżej), których matką była Agnieszka z Bnina (R. Grygiel, T. Jurek, Doliwowie z Nowego Miasta nad Wartą, Dębna i Biechowa. Dzieje rezydencji i ich właścicieli, Łódź 1996, s. 315-316). Przypuszczać wolno, że jest to ta sama Agnieszka Bnińska, która po śmierci pierwszego męża Jana z Nowego Miasta (zm. 1418-23) wyszła za Dobrogosta z S (PZ 13, 47); 1435 taż toczy proces z Wierzbiętą z S. (PZ 13, 109); 1435 taż wd. po Dobrogoście zawiera ugodę z Janem, Jakubem i Wincentym [ss. Dobrogosta]: Agnieszka otrzymuje 5 zagr. koło klasztoru i 2 zagrody opust. (które jednak oddaje wspomn. braciom); jeziora Lichwino, Sadecz i Cicha zostają podzielone po połowie (PZ 13, 31).

1435-44 Jakub z S., Sierakowski, syn Dobrogosta (→ przyp. 9), ojciec Jakuba (PZ 15, 10; → przyp. 8): 1435 tenże → wyżej: Agnieszka, 1436; 1438 tenże → wyżej: Wincenty; 1439 tenże → p. 4; 1443 tenże dowodzi, że zapusty w Kłosowicach i Tucholi, w których jego pachołkowie zajęli konie Wierzbięty z S., są jego dobrami, które posiada dłużej niż wymagają terminy przedawnienia (WR 1 nr 1627-1628); 1443, 1444 tenże → wyżej: Wincenty; 1447 tenże wspomn. jako zm., 1450 wd. po nim Kat. Koszucka → niżej: Jakub.

1436 Stanisław z S. syn Dobrogosta → wyżej: Wincenty.

1440-80 Dobrogost, 1443-81 Dobiesław, 1445-50 Wojciech, 1445-50 Bieniak z S., także z → Rozbitka i → Posadowa [k. Lwówka], ss. Wierzbięty: 1440-80 tenże Dobrogost, kariera duchowna → p. 6A; 1443 tenże Dobiesław syn Wierzbięty z S. (PZ 14, 254); 1445 ciż Dobiesław, Dobrogost, Bieniak i Wojciech bracia niedz. z S. i Posadowa (PZ 15, 112v); 1446 tenże Dobiesław toczy proces z Winc. Furmanem z Mieszkowa (PZ 15, 171); 1446 tenże Dobiesław jako najstarszy wśród swych braci zapisuje kapitule kat. pozn. 3 grz. czynszu na Rozbitku z zastrz. pr. wykupu za 36 grz. (CP 5 nr 1); 1446 ciż Dobiesław, Dobrogost, Wojciech i Bieniak kupują od Piotra z Nidomia jego cz. Posadowa za 80 grz., a sprzedają mu swą cz. Posadowa za 350 grz. (PG 2 k. 147v, 149v); 1447 ciż Dobiesław, Wojciech i Benedykt z Rozbitka toczą proces z dziedzicami z Orzeszkowa i Kwilcza o pr. patronatu kościoła w Kwilczu; plebanem zostaje prezentowany przez nich [ich brat] Dobrogost bakałarz sztuk (ACC 29 k. 155, 161v, 212, 217); 1447 tenże Dobiesław z braćmi toczy proces z Mikołajem synem Wyszoty Bytyńskiego¹⁵Jednocześnie procesował się z nim Wincenty z S., → wyżej (PZ 16, 17); 1448 tenże Dobiesław ręczy za Andrzeja Uścięckiego, że stawi się on przed sądem star. wlkp. (PG 3, 7v; K 1, 52, pod 1434); 1449 ciż Dobiesław, Dobrogost, Wojciech i Bieniak sprzedają Piotrowi niegdyś Jabłonowskiemu [z Jabłonowa k. S.] wieś Rozbitek za 800 fl. węg. (PG 3, 71); 1450 ciż Dobiesław, Dobrogost, Wojciech i Bieniak z [matką] Femą wd. po Wierzbięcie z S. dają Łukaszowi z Górki 1/4 miasta S., wieś Górę i pr. do 1/4 S., którą trzyma w zastawie Jakub z S., a otrzymują w zamian 1/4 wsi Radwaniec w pow. kon. i 5000 fl. węg. (PG 4, 62); 1457 tenże Dobiesław niegdyś Sierakowski (PG 5, 65); 1466 tenże Dobiesław Sierakowski z Rozbitka występuje jako wuj Elżbiety mniszki w Owieńskach (PG 6, 235); 1481 tenże Dobiesław z Rozbitka dz. w Posadowie zapisuje po 300 grz. posagu i wiana ż. Katarzynie (PG 9, 149v); [w → Rozbitku Dobiesław występuje do 1488, tam też znani są potem jego ss. Wierzbięta 1500-10 i Jan 1500-20; potomstwa Wojciecha i Bieniaka nie znamy].

1447-50 Jakub z S., syn Jakuba: 1447 tenże syn zm. Jakuba toczy proces z Piotrem i Stefanem ss. Rafała z Kwilcza (PZ 16, 89); 1448 tenże toczy proces z Janem z Otusza (PZ 16, 142v); 1450 tenże posiada 1/4 S. w zastawie → wyżej; 1450 tenże wraz z matką Katarzyną, stryjem Wincentym niegdyś z S., wujem rodz. Janem synem Bogusza Koszuckiego oraz braćmi przyrodnimi Janem i Andrzejem z Choryni z powodu długów ojcowskich dają Łukaszowi z Górki 1/2 miasta S., wsie Tucholę i Bukowiec, 1/2 opust. wsi Modrakowo, a w zamian otrzymują 1/6 wsi Radwaniec w pow. kon. i 3000 grz. (PG 4, 62v); 1450 tenże kupuje od Wojc. Jarogniewskiego z Jaromierza wsie Orle Wielkie, Głuchowo i Sieradowo za 1000 grz. (PG 4, 65v); [→ Orle i Głuchowo, na których 1466 oprawił po 200 grz. posagu i wiana ż. Elżbiecie z Rąbinia (PG 7, 272), Jakub sprzedał 1467 (PG 6, 246) i osiadł w → Krzonie, nabytym 1466 od szwagra Sędziwoja Rąbińskiego (PG 7, 239); zm. przed 1469¹⁶W hasłach → Gorzyce i → Orle utożsamiono Jakuba z Jakubem niegdyś Gorzyckim, który występował jeszcze w 1469 z ż. Katarzyną c. Mikołaja z Białego Jeziora, a wd. po Mik. Skoraczewskim (PG 8, 89, dawniej k. 44v). Identyfikacja ta jest jednak błędna: tego samego dnia bowiem przed star. stanęła Elżbieta wd. po Jakubie niegdyś Sierakowskim i sprzedała swym braciom Janowi starszemu i Janowi młodszemu Rąbińskim dobra po swej zm. matce Agnieszce ż. Sędziwoja z → Rąbinia (PG 8, 88, dawniej k. 44); Elżbieta była potem ż. Jana Przetockiego (1479: PG 9, 108v; → Rąbiń), najpewniej bezpotomnie, bo dziedziczył po nim brat stryj. Jan, → wyżej].

1450 Łukasz z Górki [Miejskiej, wda pozn.] kupuje części dóbr S. od Wincentego z S., Jakuba z S., i od ss. Wierzbięty z S. → wyżej (w odpowiednich miejscach); 1467 tenże Łukasz → p. 2: cło.

1486-98 Uriel z Górki, syn Łukasza [zmarłego 1475], bp pozn. 1479-98: 1486 tenże, 1487 tenże z bratankiem Łukaszem → p. 5A, 1498 tenże → p. 5C.

1486-1542 Łukasz z Górki bratanek Uriela [syn Mikołaja], zm. 1542 (PSB 8, 409-412): 1486 tenże → p. 5A; 1499, 1513, 1517 tenże → p. 5C; 1512 tenże zapisuje swej ż. Katarzynie z Szamotuł wszystkie swe dobra, w tym m. S. z wsiami Góra, Jaroszewo, Lubosina, Kłosowice, Chorzępowo, Tuchola, Bukowiec (MS 4 nr 10209); 1513 tenże → p. 4; 1521-24, 1529 tenże → p. 5A; 1542 tenże → p. 4.

1545 Andrzej z Górki [syn Łukasza, zmarły 1551 (PSB 8, 401-405)] → p. 5C.

1558-71 Łukasz z Górki [syn Andrzeja], zm. 1573 (PSB 8, 412-414): 1558 tenże sprzedaje Mac. Polejowi mł. Borowy z zastrz. pr. wykupu za 1000 talarów (PG 19, 644; PG 102, 754); 1560 tenże sprzedaje z zastrz. pr. wykupu Prokopowi Broniewskiemu chor. kal. miasto S. ze wsiami Chorzępowo i Zatom Nowy, z mł. Niższa Klocza oraz jeziorami za 5100 zł; tenże sprzedaje z zastrz. pr. wykupu Janowi Grocholskiemu mł. Borowy nal. do dóbr S. za 300 zł i 1000 talarów srebrnych; Grocholski musi wykupić ten mł. od szl. Mac. Poleja, który kupił go z zastrz. pr. wykupu za tę samą sumę (PG 19, 735v-736); 1562 tenże wykupuje S. od Broniewskiego (PG 106, 229v); 1567 tenże sprzedaje z zastrz. pr. wykupu Marcinowi Żdżarowskiemu m. S. z folw., wsie Chorzępowo i Zatom Nowy oraz mł. Wyższa Klocza za 5000 zł (PG 20, 578v); 1571 tenże sprzedaje z zastrz. pr. wykupu Janowi Zakrzewskiemu m. S., wsie Zatom Nowy i Chorzępowo oraz młyny Wyższa Klocza i Borowy za 6000 zł (PG 21, 166); 1571 tenże sprzedaje Jakubowi Rokossowskiemu m. S. z wsiami Jaroszewo, Góra, Kłosowice, Zatom Stary i Nowy, Chorzępowo, Bukowiec, Tuchola, Rzyżyno i opust. Sitowiec za 70000 talarów (PG 21, 205).

1571 Jakub Rokossowski [→ o nim PSB 31, 534-538] → wyżej; 1591 Jan syn zm. Jakuba Rokossowskiego sprzedaje Janowi Opalińskiemu m. S. z zamkiem czyli dworem i folw., wsie Jaroszewo, Góra, Kłosowice, Zatom Stary i Nowy, Chorzępowo, Bukowiec, Tuchola, Rzyżyno, Kaczlin i Grobia, folwarki Kobylarnia [niezident.] i Modrakowo oraz opust. Sitowiec (PG 23, 759); 1603 Anna [c. Jana Opalińskiego] → p. 5A.

[W ręku Opalińskich dobra S. pozostawały do połowy XVIII w.]

3B. Mieszkańcy. 1422 Mik. Liczykęs i Mik. Kukiełka mieszczanie w S. zeznają o przebiegu granic Polski i Nowej Marchii (Wp. 8 nr 949); 1423 burmistrz Stanisław krawiec, rajcy Paweł Hekel, Jakub rybak, Wacław piekarz (pinsator), Andrzej zięć Filipowej (gener Phylypisse; M Sieraków I 1, → p. 4); 1424 opatrzny Łukasz → p. 5B; 1435 burmistrz Marcin Malo, Jan Pusyk i Andrzej Ząbek ręczą [komu?] za dług Pawła Pacha w wysokości 6 grz.; dok. wystawiony w S. pod pieczęcią rektora szkoły (Wp. 10 nr 1392); 1436 Stan. Dumas z S. → p. 5A; 1437 Wincenty burmistrz z S. toczy proces z Czemą z Bielejewa (PZ 13, 238); 1437 Filip Kiczka mieszcz. w S. sprzedaje altarii w Pczewie 1 grz. czynszu z zastrz. pr. wykupu za 12 grz.; czynszem obciążony zostaje dom Filipa położony między domami Michała z Lwówka i Macha Filipowicza (ACC 21, 104); 1442 Jakub Białek kmieć lub mieszczanin (kmetho vel civis) z S. toczy proces z Bodzętą Lutomskim; w sądzie zastępuje go Wierzbięta z S. (PZ 14, 127v); 1446 Jadwiga z S. toczy proces z Wincentym z Lwówka o małżeństwo (ACC 29, 67); 1458 Wawrz. Hanuszewicz witryk w S. → p. 5A; 1471 Katarzyna c. Mik. Garncarza z S. pozwana przez Marcina z Poznania; oficjał oddala pozew i orzeka rozwiązanie ich małżeństwa (ACC 51, 12v); 1472 Jan Sarbin mieszcz. z S. zapisuje kościołowi par. w S. 3 grz. należne sobie od szl. Jana i Stanisława ze Słomowa i Zatomia, którym pożyczył te pieniądze w Poznaniu na zakup sieci (ACC 53, 101v); 1486 burmistrz Adam, rajcy Andrzej Żebro, Mik. Łysy, Mik. Miczko, Jan Bernka (ACC 64, 87); 1486 Małg. Skibina → p. 5A; 1498 Andrzej Marchewka → p. 5A; 1524 burmistrz Jan Kolba, ławnik Mac. Włoszek (ACC 99, 128v); 1524 Wawrz. Soczewka mieszcz. w S. występuje jako stryj, a Jan Janek młynarz mł. Borowego, jako wuj Agnieszki młynarki w Międzyrzeczu, ż. Andrzeja Staruchowskiego (PG 16, 40v-41); 1542 burmistrz Jan Kaska, rajcy Mac. Cygan, Mac. Kuśnierz, Michał Golan, Michał Pijawka (ACC 114, 276v-277); 1561 Szymon Thassaus mieszcz. w S., mąż szl. Kat. Grobskiej (PG 105, 721); 1597 szl. Wojc. Grochowicki mieszcz. w S. (PyG 45, 59v).

3C. Podatki i ciężary. 1458 m. S. wysyła 6 pieszych na wyprawę do Malborka (CMP nr 129); 1462-63 S. płaci cyzę w trzech ratach: 1 kopę 2 1/2 gr, 13 grz., 2 grz. bez 1 1/2 gr (Cyza 545-546; M Poznań I 1854 k. 1v, 5v, 9); 1499 m. S. wymienione w wykazie osad zalegających z podatkami król. (PG 62, 11v); 1507 S. płaci 7 grz. szosu (ASK I 5, 1); 1508 pobór od 3 młynów o 1 kole (ASK I 3, 19v); 1524 szos → p. 5A; 1553 pobór od młynów → p. 2; 1563 pobór [formularz nie wypełniony] (ASK I 5, 235); 1577 pobór; młyny Borowy, Piotrów i Niziołek (ASK I 5, 714); 1581 pobór z S. Jakuba Rokossowskiego: z miasta 14 grz. podwójnego szosu; od 4 kowali, kołodzieja, ślusarza, 4 szewców, 2 kuśnierzy, 5 garncarzy, 3 krawców, 3 sukienników, czapnika, 3 rzeźników, 3 piekarzy, cieśli (levigator [słowo to oznaczało też rzemieślnika wygładzającego papier]), 2 budowniczych (architectores), 2 kramarzy, olejnika, 2 rybaków po 15 gr, od 24 zagr. po 6 gr; od 2 kotłów do palenia gorzałki po 24 gr; od 3 ł. po 30 gr i od 1/4 ł. 7 1/2 gr; od 183 warów (coctura) gorzałki, z których każdy dawał 12 beczek (tunna), po 30 gr; od [wyszynku?] 690 kwart gorzałki po 3 denary, od 7 beczek śledzi po 6 gr, od kotła gorzałczanego 24 gr; z cła od 1579 5 zł 29 gr; w sumie z S. 246 zł 13 gr 9 denarów; [osobno przy zestawieniu wsi w par. S.:] od młynów Borowego i Piotra (każdy o 1 kole), od 1/4 ł. roli i folusza (ŹD s. 34, 56; ASK I 6, 145).

4. 1392 sąd ziemski pozn. utrzymuje w mocy przedstawiony przez Wichnę z S. dok. dotyczący prawa niem. w S., tak że w dziedzinie tej nie ma być używane inne prawo (Lek. 1 nr 1250); 1416 król Władysław Jag. na prośbę Dobrogosta z S. odnawia zniszczony przez ogień dok. nadania pr. miejskich miastu S. przez króla Kazimierza [Wielkiego] (Wp. 8 nr 780); 1459 król Kazimierz Jag. na prośbę mieszczan S. odnawia dok. z 1416 (MS 4 supl. nr 925); 1513 król Zygmunt na prośbę Łukasza z Górki odnawia przywileje z 1416 i 1459 (MS 4 nr 10456); 1553 król Zygmunt August odnawia przywileje z 1416, 1459 i 1513 (MS 5 nr 6202).

1423 Dobrogost z S. z ż. Świętochą wystawia przywilej dla mieszczan w S.: nadaje im łąki Wielkie i Małe Okole z tej strony Warty, jeziorko Suchoczelecz z przyległymi łąkami, pastwisko albo zagajnik (nemus) czyli łęg sięgający od ul. Polskiej w mieście do łąk dziedzica, błoto u końca Jez. Lutomskiego przy Popowskim Ostrowie; z drugiej strony Warty zaś nadaje pastwiska od źródeł strugi Smolenik do jej ujścia do strugi Lichwinica, błota Bucharzewskie po obu brzegach strugi Lichwinica aż do drogi drzeńskiej (drezenska) [do Drzenia] czyli do starego mostu, nadto łęg i łąki sięgające od łąki wójtowskiej do granic Kłosowic, łąkę Ptaszkowską między Wartą a jez. Cicha; potwierdza też mieszczanom cło mostowe, przeznaczone na naprawę mostu, które nadali im jego dziadowie i pradziadowie; mieszczanie winni płacić rocznie 15 grz. tytułem czynszu na ś. Marcina [11 XI], a gdy król lub star. ogłosi posp. ruszenie, mają w nim uczestniczyć podług swych możliwości, tak jak in. miasta król. i szlach. (M Sieraków I 1-5)¹⁷Dok. zachowany w dwóch kiepskich kopiach z 1797 (I 1) i 1811 (I 2), oraz w trzech tłumaczeniach pol. i niem. z końca XVIII w. (I 3-5). W najważniejszej kop. (I 1) i w inwentarzach archiwalnych datowany omyłkowo na 1523 i dlatego pomijany zazwyczaj w kwerendach dot. średniowiecza (opuszczony też w Wp.).

1422 łan sołecki → p. 5A; 1423 wójt Bartłomiej?¹⁸W kop.: Przemyslomeo, co wydaje się zniekształconą formą od Bartholomeo; w tłumaczeniach imię to oddawano jako Przemysław (→ przyp. poprzedni) (M Sieraków I 1); 1439 Wierzbięta, Wincenty i Jakub dziedzice w S. wydają wyrok rozjemczy w sporze o wójtostwo w S. między Adamem pleb. w Otorowie i jego siostrą Świętochną z mężem Bartłomiejem wójtem; Adam ma dać 40 grz. i odebrać od Bartłomieja przywilej wójtowski; dok. wystawiony w S. (Wp. 5 nr 639); 1444-46 szl. Szymon wójt w S. (MH 16, 1937, s. 24); 1462 bp pozn. Andrzej [z Bnina] oświadcza, że szl. Bartłomiej wójt z S. zapisał w testamencie czynsze w celu ufundowania altarii, ale wykonawcy testamentu poumierali nie wypełniwszy tego zlecenia; wobec tego bp postanawia przeznaczyć te czynsze na fundację altarii w kościele par. w Bninie; zgodę na to wyrażają krewni i spadkobiercy zm. wójta: Piotr Tycza z Pyzdr, jego brat Andrzej Tycza z Kościana oraz Jan Hamerlin z Pyzdr w imieniu swej ż. Barbary (AE II k. 52v, 55v, 236v); 1469 wójtostwo dziedziczy Jakub pleb. w S. i Wawrzyniec z Buku → p. 5A.

1423 burmistrz i rajcy, 1435 burmistrz (jego dok. wychodzi pod pieczęcią rektora szkoły), 1437 burmistrz, 1486 burmistrz i rajcy, 1524 burmistrz i ławnik → p. 3B; 1540 burmistrz i rajcy m. S. kupują od Trogilla [Trojana?] i Melchiora Polickich 6 grz. czynszu z Policka i Janowa z zastrz. pr. wykupu za 100 grz. (PG 17, 496v); 1542 burmistrz i rajcy (imiona → p. 3B) za zgodą dziedzica Łukasza z Górki sprzedają czynsz (w wystawionym dok. zapowiedziano przywieszenie pieczęci miejskiej) → p. 5A (ACC 114, 276v-277).

1641 rola zw. Wójtostwo (AV 10, 279).

5A. Kościół par. pod wezw. Wszystkich ŚŚ.¹⁹O par. w S. i fundacji prepozytury: Now. 2, 634. Obecny kościół par. to dawny kościół klaszt. Bernardynów ufundowany 1619). Pierwotny kościół par. został opuszczony i rozebrany po pożarze w 1817 (ŁOp. 2, 440-441) 1404-08 Sędziwój pleb. w S. toczy proces ze Stanisławem z Kolna o krowę wartości 2 grz. i jałówkę wartości 18 sk., które pewien kmieć z Debrzna zapisał na łożu śmierci na potrzeby budowlane (fabrica) kościoła w S.; Stanisław odpowiada, że po śmierci kmiecia bydło to zajął sołtys tytułem kar sąd. (ACC 1 k. 84, 92v); 1406 tenże toczy proces z gromadą (communitas rusticorum) Debrzno (ACC 2 k. 11, 16), a 1407 z kmieciem Staszkiem z Debrzna (ACC 2 k. 71, 74); 1407 tenże toczy proces z panią [Małg.] Bieniakową z S. o dzies. z ról folw. i inne zboże wartości 3 grz. (ACC 2, 84v); 1408 tenże śwd. (WR 1 nr 660); 1408 tenże → p. 5B.

1404 Wilk wikariusz z S. toczy proces z Andrzejem i Piotrem z Psarskiego o 3 grz. i 1 wiard. za słód zabrany od jego matki (ACC 1 k. 84v, 85v).

1420-36 Szczepan (Stephanus) z Jardanowic, pleb. z S.²⁰Szczepan jest na pewno tożsamy z występującym w 1417 duchownym (discretus) Szczepanem, określonym jako dz. w S. i Nininie [wieś sąsiadująca z Jardanowicami], którego Lasota z Ninina pozwał o zniesławienie (MHP nr 136); w zapisce musiał zajść błąd, a Szczepan był dz. w Nininie, zaś w S. piastował tylko beneficjum – może już wtedy był plebanem (Wp. 8 nr 949; AC 2 nr 1002): 1422 tenże pozywa szl. Dobrogosta z S. o dzies. z 3 ł. w S., z których jeden jest sołecki, a 2 kmiece; Winc. Furman włodarz [czyli tenut. bpi?] z Pczewa stwierdza jednak, że dzies. ta nal. do bpa pozn.; oficjał oddala pozew plebana (ACC 4, 163v); 1424 tenże pozwany przez Adama kleryka z S., który twierdzi, że pleb. w zakrystii uderzył go aż do krwi, a potem bił i ciągnął go za szyję po całym mieście, od czego zapadł na ciężką chorobę i postanowił z drewnem i smołą udać się do Szczecina; domaga się 3 wiard. za poniesione szkody; pleb. zaprzecza, jakoby uderzył kleryka w zakrystii, ale przyznaje, że ciągnął go za szyję po mieście dla ukarania, bowiem Adam uderzył innego kleryka, więc pleban chciał go tak zaprowadzić aż do katedry pozn. (AC 2 nr 976); 1424-25 tenże → p. 5B; 1424-25 tenże toczy procesy z Wierzbiętą z Rozbitka i Śremu²¹Jednocześnie strony toczyły proces [o co?] w sądzie ziemskim (PZ 8, 29v) o dzies. snop. z folw. w Śremie wartości 3 grz. oraz o dzies. od chłopów z Góry (ACC 7, 181; ACC 8 k. 92v, 103v, 108v, 122); 1426 tenże z Jardanowic, obecny w Kurii Rzymskiej, uzyskuje od pap. prowizję na archidiakonat pozn. (po rezygnacji Macieja z Chłapowa) wraz z pr. łączenia go przez 5 lat z kościołem par. w S. o dochodach 15 grz. (BulPol. 4 nr 1677, 1698), 1427 prowizja powtórzona wobec sporu o archidiakonat z Mik. Głębockim (BulPol. 4 nr 1965); 1433 tenże wikariusz [wieczysty] w kat. pozn. (CP 28, 96v); 1433 tenże [nie nazywany już pleb. w S.] prosi o recepcję na kanonię pozn. na podstawie prezenty król., ale kapituła poleca mu najpierw przedstawić dok. instytucji przez bpa (AC 1 nr 96); 1436 [tenże?] Szczepan pleb. w S. toczy procesy ze Stan. Dumasem z S. oraz z Mikołajem wikariuszem w Kamionnej (ACC 20 k. 142, 146, 184); 1442-49 tenże kanonik pozn. (CP 29, 1a; AC 1 nr 1377), 1450 28 IV tenże wspomn. jako zm. (CP 29, 125).

1434 Jakub altarysta w S. [czy tożsamy z pleb. 1456-68?] → p. 3A: Jan; 1445 temuż dla altarii Znalezienia Ś. Krzyża Andrzej Słomowski zapisuje 3 1/2 grz. czynszu z Głażewa (PG 1, 170).

1435 rektor szkoły → p. 3B; 1437 Wawrzyniec rektor szkoły w S. pozywa sołtysa w Białokoszu o wołu, którego podczas pospolitego ruszenia zabrał rektorowi Rafał [skąd?] i dał potem sołtysowi w zamian za konia; sołtys odpowiada, że matce rektora dano już in. wołu (ACC 21, 95v); [o szkole → też niżej: pod 1495, 1498, 1603 i 1641].

1446 Bodzęta pleb. w S. wydzierżawia Janowi Golance dochody kościoła w S. na 3 lata za 16 grz. rocznie (ACC 29, 69v).

1447 Maciej pleb. w S. (ACC 29, 217).

1447 Jan dzierżawca dochodów kościoła → p. 5B.

1456-69 Jakub pleb. w S. [czy tożsamy z altarystą 1434?] (ACC 37, 59v; ACC 46, 158v): 1469 tenże toczy proces ze swą bratową (glos), szl. Anną wd. po opatrznym Wawrzyńcu z Buku; świadkowie (Dobrogost z Psarskiego i Bartosz z Brodów) zeznają, że namawiali Jakuba, by zapłacił jej 10 grz., a on odrzekł, że da, jak tylko sprzeda wójtostwo w S., ale świadkowie nie pamiętają, czy mówił, że da Annie czy jej dziecku [zapewne chodzi o spłacenie udziału w wójtostwie] (AE II 256v).

1458 Wawrz. Hanuszewicz witryk z S. wypłaca Janowi Kuczkowi łaziebnikowi z Obornik 2 kopy gr i odbiera od niego dok. dotyczący łaźni w S. [zdaje się stąd wynikać, że łaźnia nal. do kościoła par.] (ACC 38, 194).

1467 Jakub kleryk z S. toczy proces z Filipem pleb. w Przetocznie (ACC 46, 116).

1469 Benedykt Izdbieński pleb. w S. kwituje Grzegorza i Mikołaja z Góry z zapłaty 30 grz. (ACC 49, 8v).

1472 zapis dla kościoła w S. → p. 3B.

1483 Błażej wikariusz w S. (ACC 61, 7v); 1483 Piotr Izdbieński kapłan w S. (ACC 61, 108v).

1485 Debrzno w par. S. (ACC 63, 56v).

1485 bp pozn. [Uriel z Górki] eryguje altarię Ś. Trójcy i NMP w kościele par. w S., ufundowaną przez duchownego (honorabilis) Piotra z Izdebna oraz braci Jana, Pawła i Stefana z Biezdrowa; fundatorzy przeznaczyli jej 9 grz. czynszu; bp postanawia, by po zgonie fundatora Piotra z altarii utworzyć 2 mansjonarie; pr. patronatu do nich mają mieć Biezdrowscy (AE III 106v).

1486 Małg. Skibina mieszczka w S. kupuje od bpa pozn. Uriela jako dz. w S. 8 fl. węg. czynszu z dochodów miasta S. z zastrz. pr. wykupu za 100 fl., w celu ufundowania nowej prebendy w kościele par. w S. (ACC 64, 87).

1487 kapituła pozn. wyraża zgodę, by bp Uriel podniósł kościół par. w S. (którego jest kolatorem wraz z bratankiem Łukaszem) do rangi kolegiaty (CP 31, 117) [erekcja chyba niezrealizowana, ale → także wzm. o kanonikach pod 1529].

1495 Mikołaj pleb. i officialis²²Nie wiadomo, co oznacza ten termin. Nie ma jednak na pewno nic wspólnego z oficjałem jako sędzią bpim w S. (AE III 199); 1495 minister szkoły w S. (Now. 2, 667, cytowanego tam aktu nie udało się odszukać).

1498 Maciej ze wsi Psarskie kościelny (minister) w S. pozywa Jana Lubosińskiego burgr. w S. i Andrzeja Marchewkę mieszcz. w S.; Marchewka miał go poranić, a burgr. naszedł go, gdy spokojnie siedział w swej izbie szkolnej (camera scole) na cmentarzu, gwałtem wyciągnął i zakuł w dyby; burgr. odpowiada, że uwięził Macieja, bowiem poranił on nocą pewnego mieszczanina, który dotąd leży półżywy; także Jan z Międzychodu kleryk w S. pozywa Andrzeja Marchewkę o zranienie (AE III 246v).

1499-1508 Marcin Lutomski pleb. w S.: 1499 tenże pozywa Marcina altarystę w S. o 17 fl. i 5 grz.; pieniądze te zm. Mikołaj prep. szpitala Ś. Ducha pod S. zapisał na cele budowlane (fabrica) kościoła par., a poprzedni pleb. Mik. Miklasz oddał altaryście w depozyt; altarysta stwierdza, że zapis 17 fl. i 4 1/2 grz. przeznaczony był na trycezymę [30 mszy żałobnych] i inne pobożne uczynki, które wypełnił (ACC 76, 50); 1500 Jan! Lutomski pleb. w S. i altarysta we Lwówku (PG 12, 112v); 1502 tenże Marcin występuje jako wuj cc. Mik. Młyńskiego (PG 12, 173); 1502-03 tenże wraz z braćmi Mikołajem pleb. w Lutomiu i Jakubem, dziedzice Lutomia (PG 62, 308; PG 64, 2); 1505 tenże zawiera ugodę z Mikołajem i Piotrem z Zatomia; za jego życia mają oni płacić rocznie po 3 ćw. (mensura) żyta tytułem dzies. snop. ze wszystkich ról w Zatomiu; po śmierci plebana dzies. ma zgodnie ze starym zwyczajem należeć do kościoła w Z.²³Zapiska niejasna: w tym miejscu mowa o kościele in Zyrako, choć wyżej było Szyrakow; najpewniej jednak chodzi wciąż o ten sam kościół, choć nie wiadomo, na czym miałaby polegać zmiana w sposobie płatności po śmierci plebana (ACC 79, 214v); 1508 tenże pleb. w S. i altarysta altarii Ś. Apolonii w kat. pozn.; kolatorem tej altarii zostaje Łukasz Górka (ACC 85, 113).

1508 do par. S. należą: Góra, Śrem Wielki, Śrem Mały, Chalin, Kurnatowice, Debrzno, Zatom Nowy, Zatom Stary, Kłosowice, Chorzępowo, Tuchola, Jaroszewo i Bukowiec (ASK I 3, 19v-20); 1510 par. S. w dek. Wronki [formularz nie wypełniony] (LBP 171).

1510 altaryści w S. [formularz nie wypełniony] (LBP 217).

1521 Łukasz z Górki sprzedaje nowo ufundowanemu kolegium mansjonarzy w S. 15 grz. czynszu na dochodach z cła pozn., z zastrz. pr. wykupu za 400 fl. pol. (ACC 96, 42v-43); 1524 Łukasz z Górki sprzedaje Janowi pleb. w Drzewianowie i mansjonarzowi w S. 4 1/2 grz. czynszu z szosu z S. za zastrz. pr. wykupu za 60 grz.; po śmierci Jana czynsz przypaść ma kolegium mansjonarzy (ACC 99, 128v); 1524 Dobrogost i Stan. Mniscy sprzedają mansjonarzom w S. 8 grz. czynszu ze wsi Mnichy, Tuczępy, Bralewo i Miłostowo z zastrz. pr. wykupu za 100 grz. [czynsz wykupiono przed 1540, → niżej] (PG 16, 36); 1525 Tomasz Śremski sprzedaje mansjonarzom w S. 8 grz. czynszu ze wsi Śrem w pow. pozn. z zastrz. pr. wykupu za 100 grz. (PG 16, 85v); czynsz ten wykupiono, przenosząc go 1528 na Galew, Gorzuchowo i Prusy w pow. pyzdr. oraz Wykowy w pow. kal. (wzm. z 1641: AV 10, 280); 1529 Łukasz z Górki zapisuje na rzecz różnych instytucji duchownych kupione przez siebie czynsze z dochodów Wrocławia, m. in. czynsz od sumy 533 fl. na rzecz fundacji mansjonarii w S. oraz czynsz 40 fl. od sumy 1000 fl. dla szpitala w S. (AC 2 nr 1817) [czynsze w tej wysokości pobierano jeszcze w 1641 (AV 10, 280-282)]; 1529 bp pozn. [Jan Latalski] na prośbę Łukasza z Górki eryguje w S. kolegium mansjonarzy i przyłącza do niego istniejące już wcześniej zgromadzenie kanoników [→ wyżej: pod 1487], przyznając im pr. do poboru refekcji [dziennych wypłat] i anniwersarzy mansjonarskich (AE VII 115v); 1531 (wzm. 1641) zapis czynszu 4 fl. od sumy 30 grz. na wsi Piaski dla mansjonarzy w S.; od sumy tej wcześniej płacono czynsz z Międzyrzecza (AV 10, 280v).

1531 Mikołaj altarysta w S. kupuje 6 grz. czynszu na wsi Niałek z zastrz. pr. wykupu za 100 grz. (PG 16, 387v); 1551 tenże altarysta altarii Trójcy Ś. w kościele par. w S. toczy proces z dziedzicami Niałka o zaległy czynsz (PG 94, 151); 1558 [tenże?] Mikołaj altarysta altarii Wszystkich ŚŚ. w S. pozywa dziedziców Niałka (KoścG 12, 110v).

1540 kolegium mansjonarzy w S. kupuje z zastrz. pr. wykupu od Jana Waty Gorzyckiego 6 grz. czynszu z Gorzycy w pow. pozn. od sumy 100 grz., od której płacono wcześniej [od 1524] czynsz z Mnichów, Tuczęp, Gralewa i Miłostowa (PG 17, 334) [w tej samej wysokości czynsz płacono jeszcze 1641 (AV 10, 280)]; 1542 Jan Drzewianowski mansjonarz w S. kupuje od władz m. S. 6 grz. czynszu z S. od sumy 100 grz. (ACC 114, 276v-277); 1544 kolegium mansjonarzy kupuje z zastrz. pr. wykupu od Wojc. Bylęckiego 8 grz. czynszu z Lutomia od sumy 100 grz., a od Stan. Spławskiego 6 grz. na Kobylempolu od sumy 106 grz. (PG 18 k. 106v, 156).

1550-52 Andrzej Lipnicki pleb. w S. z bratem Piotrem, dziedzice w Popowie [k. Międzychodu] (PG 92, 72; PG 95, 140v).

1603-07 wizytacja: kościół par. w S. pod wezw. Wszystkich ŚŚ., patronatu dziedziczki Anny Rogozińskiej [to córka kaszt. rogoz. Jana Opalińskiego zmarłego 1595], jest murowany, ale dach spłonął; nie posiada dok. erekcyjnego; do par. należą wsie Tuchola (kmiecie płacą tam po 2 korce [modius] żyta i 1 korcu owsa), Jaroszewo (płacą meszne), Góra (płacą meszne), Kurnatowice (nic nie płacą), Zatom Nowy (kmiecie płacą po 2 korce żyta i 2 korce owsa), Śrem (płacą meszne), Debrzno (płacą meszne), Zatom Stary (płacą meszne), Chorzępowo (płacą meszne), Bukowiec (zagrodnicy płacą po 1 korcu żyta i owsa) i Kłosowice; z trzech młynów (Borowy, Kubek i Niziołek) płacą po 1 mierze (metreta) żyta; mieszczanie w S. dają plebanowi po 1 gr, a rektorowi szkoły po 1 półgr.; role plebańskie nie są znane, ale pleban otrzymuje za nie od dziedzica rocznie 10 kóp żyta; pleban ma zagrodę i łąkę, z których uzyskuje 6 wiard. czynszu; pobiera też czynsz z łaźni; pleban zarządza także kościołem szpitalnym [→ p. 5C] (AV 3, 35); 1641 szkoła ma murowany budynek, utrzymywany przez władze miasta; pleban utrzymuje bakałarza (ŁOp. 2, 444).

5B. Klasztor augustianów²⁴Klasztor żebraczego zakonu augustianów-eremitów w S. jest bardzo słabo znany i często pomijany w literaturze (nie uwzględnia go np. w swym obszernym zestawieniu A. M. Wyrwa, Średniowieczna sieć klasztorów w Wielkopolsce i na Kujawach. Stan, potrzeby badań i wstępna analiza problemu, w: Zakony i klasztory w Europie Środkowo-Wschodniej X-XX wiek, Lublin 1999, s. 76-146). Ponieważ pierwsze znane fundacje tego zakonu w Polsce i na Pomorzu pochodzą z połowy XIV w., prawdop. wydaje się, że i kl. w S. powstał w tym czasie, być może w związku z lokacją miasta, jaka przypadła na czasy Kazimierza Wielkiego (→ przyp. 1). 1408 przeor w S. pozwany przez plebana w S. o to, że zwodzi wiernych, ogłaszając w swym kościele odpusty po 100 lat lub więcej, że na Boże Narodzenie posłał swych zakonników na zbieranie ofiar (columbatim) w parafii z wielką szkodą dla plebana i że wprowadza [do kościoła?] kobiety podlegające karom kościelnym; przeor okazuje nieopieczętowany dok. (carta privata) w sprawie odpustów; oficjał zakazuje mu ogłaszać takie odpusty bez zgody bpa (ACC 2 k. 108v, 111v).

1421 brat Gaweł z klasztoru Ś. Augustyna w S. toczy proces z Janem Goszczkiem z Ostroroga o 2 kopy i 5 gr oraz z młynarzem z Osowa, który powinien oddać mu mł. przypadający Gawłowi w spadku po ojcu (ACC 5 k. 30, 84v, 85).

1423 przeor Mik. Studzinius [ze Studzieńca?], brat Wawrzyńca zw. Coldar (M Sieraków I 1).

1424 Piotr Czumph słodownik z Poznania zapisuje przeorowi i konwentowi eremitów Ś. Augustyna w S. 12 ćw. słodu pszenicznego (po 6 gr każda) i 1 miarę słodu jęczmiennego (po 4 gr), płatnych przez Łukasza mieszczanina w S. (ACC 7, 182).

1424 konwent w S. wraz ze szl. Knapem [niezident.] toczą proces ze Szczepanem pleb. w S. (ACC 7, 126v; ACC 8, 87); 1425 przeor z S. toczy proces z Janem Konopką z Bukowca [k. Międzyrzecza] (ACC 8 k. 91v, 121v, 128).

1426 przeor Gaweł i konwent z S. toczą proces z Dziersławem Wielżyńskim o 2 grz. za pożyczonego konia (ACC 9 k. 123v, 152, 177).

1431 przeor Jakub i konwent z S. pozwani [o co?] z urzędu do konsystorza pozn. (ACC 14, 39v); 1437 przeor Jakub toczy proces z bratem Gawłem i konwentem w S.; Gaweł ma przedstawić dokumenty konwentu i dziedzica fundatorów; Jakub ma zostać strażnikiem (tutor) zboża i in. dóbr nal. do konwentu; zboże ma być nietknięte oprócz cz. służącej na utrzymanie konwentu (ACC 21, 132v).

1442 przeor Gaweł z S. toczy proces z Pawłem klerykiem de Summo Poznaniensi o dobra wartości 8 1/2 grz., które przechowywał brat Pawła (ACC 25, 100).

1447 przeor Wawrzyniec z S. pozwany przez Jana dzierżawcę dochodów kościoła w S. o zapłacenie części kanonicznej [opłaty należnej kościołowi par. od czynności religijnych wykonywanych w in. kościele na terenie parafii] (ACC 29, 210v).

1498 Piotr Ramolt przeor w S. zawiera ugodę z Jakubem z Łobżenicy [gdzie również znajdował się kl. augustianów]: ma mu dać 1 wiard. i zezwolić na pobyt w klasztorze w S. lub na jego opuszczenie i zabranie swych rzeczy (ACC 75, 49); 1499 tenże przeor toczy proces z Maciejem plebanem ze Starego Dworu o tunikę amsterdamską wartości 5 fl. po zm. Janie lektorze w Międzyrzeczu, bracie stryj. Piotra (ACC 76, 45v).

1592 szl. Tymoteusz Lubszyński syn zm. Andrzeja Lubszyńskiego daje Janowi Opalińskiemu [dz. w S.] wszystkie dobra, które kiedyś należały do klaszt. NMP w S. (role, łąki, jezioro, pr. utrzymywania rybaka na rzece [Warcie], ogrody, plac na którym stał klasztor), a które potem jego ojciec otrzymał od Łukasza z Górki [dz. w S. 1551-73]²⁵Z tego samego dnia pochodzi też drugi zapis, którym Tymoteusz Lubszyński dał Opalińskiemu stare xenodochium (szpital?, ale słowo to może też oznaczać klasztor), jakie niegdyś istniało w S., wraz z wszelkimi jego rolami, łąkami, jeziorami, ogrodami i czynszami (PG 23, 832) (PG 23, 831-832); 1603-07 wizytacja: kl. franciszkanów! w S. spłonął, został po nim tylko plac i murowana zakrystia; kl. miał jeziora, role i łąki (AV 3, 35).

5C. Szpital Ś. Ducha. 1480 Kasper Heyde mieszcz. pozn.²⁶Był on spowinowacony z rodziną Sierakowskich mieszkających w Poznaniu (→ p. 6A) zapisuje prepozytowi i biednym szpitala w S. 7 grz. i 11 fl. węg. czynszu z młyna Bogdanka pod zamkiem w Poznaniu z zastrz. pr. wykupu za 100 grz. i 150 fl. (ACC 59, 46-47v); 1498 bp pozn. Uriel z Górki [dz. w S.] zapisuje w testamencie 500 fl. na rzecz szpitala w S. (KorPrał. 2, 91-92); 1499 wspomn. zm. Mikołaj prep. szpitala Ś. Ducha pod S. → p. 5A; 1499 Jerzy z Opoczna pleb. w Białaczewie [w woj. sandomierskim] i prep. szpitala Ś. Ducha w S. pozwany przez Łukasza z Górki jako kolatora prepozytury oraz Jana z Czartek; domagają się oni, by Jerzy albo rezydował przy szpitalu, albo zrezygnował z tego beneficjum; dowodzą, że po uzyskaniu kościoła w Białaczewie dokonał już rezygnacji z prepozytury; oficjał instytuuje Jana z Czartek na prepozyta (ACC 76, 101); 1500 prep. Jan Czartkowski i kolator Łukasz z Górki kwitują młynarza z mł. Bogdanka ze zwrotu sumy głównej 291 fl., od której płacony był czynsz na rzecz szpitala (CP 33, 9); 1502 prep. Jan z Czartek kupuje od Jana Bzowskiego 16 grz. czynszu ze wsi Bzowo z zastrz. pr. wykupu za 200 grz.; była to suma po wykupieniu czynszu pobieranego od 1480 z mł. Bogdanka (PG 12, 183v); 1513 Wojc. Gwiazdowski kan. pozn. i prep. w S. rezygnuje z prepozytury szpitala Ś. Ducha, na którą bp instytuuje [Jana] Tarnowskiego [z Tarnowa pod Pyzdrami] prepozyta pyzdr., prezentowanego przez Łukasza z Górki (AE V 87v-88); 1517 Jan Tarnowski prep. Ś. Ducha pod S. i Łukasz z Górki jako kolator prepozytury stwierdzają, że dziedzice z Bzowa wykupili czynsz zapisany w 1502 (ACC 92, 261); 1517 Jan Tarnowski prep. kupuje z zastrz. pr. wykupu od Jakuba Rogaskiego 4 grz. czynszu od sumy 50 grz. na Rogaszycach w pow. pyzdr. (ACC 92, 343v-344); 1529 zapis czynszu → p. 5A; 1545 Jan z S. pleb. w Swarzędzu, wikariusz i altarysta kat. pozn. kupuje dla szpitala w S. (mieście Andrzeja z Górki) 28 grz. czynszu z Rozdrażewa i Trzemeszna w pow. pyzdr. z zastrz. pr. wykupu za 400 grz.; czynsz ma być płacony na ręce Jana, a po jego śmierci burmistrzowi i rajcom w S. (PG 18, 206-207v).

1603-07 kościół szpitalny Ś. Ducha, drewn., pod zarządem plebana (AV 3, 35); 1641 szpital Ś. Ducha stoi obok kościoła Ś. Ducha, ma plac, stodołę, chlewy, obory i ogród; 1725 szpital ma stary, drewn. dom, którego połowa się zawaliła (ŁOp. 2, 444-445).

6A. Osoby pochodzące z S.:

1400 Sierakowski mieszcz. pozn.²⁷Zakładamy, że Sierakowscy występujący w Poznaniu pochodzili najpewniej z naszego miasta S.; w 1450 rozliczenia w Poznaniu miała jednak Hanka z → Sierakówka; → też niżej (duchowni Paweł i Jan, Sierakowska 1466): Mik. Granowski ma mu zapłacić 18 sk. (KP nr 380).

1407 Mikołaj kleryk z S. (ACC 2, 76v).

1434 Wincenty syn Dobrogosta [→ p. 3A], student w Krakowie (AS 1, 86).

1440-80 Dobrogost [→ p. 3A]: 1440 tenże syn Wierzbięty, student w Krakowie (AS 1, 96), 1443 bakałarz, 1454 magister (KProm. nr 43/22B, 54/1M); 1446 tenże bakałarz (PZ 15, 206); 1447 tenże bakałarz, pleb. w Kwilczu → p. 3A; 1447 tenże na suplikę królowej pol. Zofii otrzymuje od pap. Mikołaja V prowizję na 2 beneficja, jakie zawakują w Królestwie Polskim (BulPol. 6 nr 27); 1449 tenże pleb. w Kwilczu otrzymuje od pap. Mikołaja V ponowną prowizję na kościół w Kwilczu (BulPol. 6 nr 222); 1455-66 tenże magister, pleb. w Biezdrowie²⁸W 1472 Dobrogost pozywał Annę i Elżbietę dziedziczki z Biezdrowa, ale nie wiadomo, czy jako pleban miejscowy, bo spór dotyczył dzies. z Lutomia, Karczyc, Kątów i Strzeżmina (ACC 52, 43v) (ACC 36, 16; ACC 45, 43); 1457 tenże przyjęty do kapituły kat. pozn., obejmuje kanonię po Piotrze Pniewskim, któremu oddał w drodze zamiany kanonię w kolegiacie NMP in Summo w Poznaniu (CP 29, 187); 1459 kapituła pozn. na podstawie zaświadczenia rektora Uniwersytetu Krak. przyznaje temuż magistrowi 6 grz. na studia (AC 1 nr 523); 1465 tenże kan. pozn. przesłuchuje oskarżonych o herezję kleryków Macieja i Wawrzyńca z Mogilna (AC 2 nr 603); 1465 temuż bp za zgodą kapituły nadaje dzies. ze wsi Lutomie i Karczyce (CP 30, 51); 1467 tenże otrzymuje od bpa pozn. Andrzeja [z Bnina] w nagrodę za swe służby dzies. ze wsi Lutom, Karczyce i Kąty (CP 3 nr 13); 1472 tenże i Wojciech z Książa zawierają ugodę z Janem Pieniążkiem dziekanem łęcz. w sprawie pieniędzy pożyczonych od bankierów w Rzymie (AC 2 nr 1351); 1481 2 I tenże zm. altarysta altarii [Ś. Andrzeja] w kat. pozn. patronatu wójtów z Kaźmierza²⁹Now. 1 na podstawie tych samych zapisek łączy Dobrogosta zarówno z altarią Ś. Andrzeja (s. 414), jak też z altarią ŚŚ. Piotra i Pawła (s. 227) (ACC 59 k. 1v, 22v, 28v; AE III 19).

1464 Paweł z S., Sierakowski³⁰Pochodzenie Pawła (i najpewniej spokrewnionego z nim Jana) nie jest znane. Fakt, że pierwszym altarystą ufundowanej przez niego altarii został Piotr Rąbiński (szwagier Jakuba Sierakowskiego, → p. 3A), może sugerować przynależność do rodziny dziedziców S. Inne dane wskazują jednak na plebejskie pochodzenie Pawła: jego krewną (siostrą?) była na pewno Magd. Sierakowska z Poznania, a patronat altarii Pawła przeszedł potem na bodaj kmiecą rodzinę Chmielów z Brzozy (→ niżej: Jan). Sądzimy w każdym razie, że rodzinę Pawła łączyć nal. z naszym S. (zwrócić trzeba uwagę, że spowinowacony z nią Kasper Heyda czynił zapisy na rzecz szpitala w S., → p. 5C). Być może rodzina ta od dawna już osiadła w Poznaniu (→ wyżej: mieszcz. Sierakowski w 1400): 1464 tenże prymariusz [kapłan odprawiający pierwszą, poranną mszę] i subkustosz kat. pozn. (CP 30, 39v); 1466 tenże prymariusz wraz z Magd. Sierakowską z Poznania toczą proces z Piotrem kapłanem ze Skwierzyny (ACC 45 k. 66, 78); 1467 tenże prymariusz nie zapłacił kapitule pozn. należnych opłat z tytułu posiadanego domu na Chwaliszewie, więc zostaje tego domu pozbawiony (CP 30, 82v); 1469 tenże penitencjarz kat. pozn. (AE II 260); 1472 tenże prymariusz, patron ufundowanej przez siebie altarii w kat. pozn. [→ o niej Now. 1, 271] zapisuje jej 1/2 grz. czynszu od sumy 6 grz. na swym domu na górze za dworem bpim, a 1476 w związku ze sprzedażą domu przenosi ten czynsz na swój dom na Grobli; altarystą tej altarii jest kan. pozn. Piotr Rąbiński (ACC 53, 124; ACC 56, 25v).

1466 uczc. Sierakowska [z Poznania, może siostra Pawła?] zgodnie z wyrokami scholastyka pozn. oraz sądu ławniczego zobowiązuje się zapłacić 5 grz. zaległego czynszu zapisanego na jej domu dla altarii Trzech Króli w kościele par. w Poznaniu (AR nr 1068).

1471-1508 Jan Sierakowski [najpewniej krewny Pawła, jak wskazuje przejęcie pr. patronatu altarii, zapewne syn mieszczanina pozn., → też przyp. 30]: 1471-77 tenże altarysta altarii patronatu Fafków i Peszlów oraz 1475-77 altarii patronatu rzeźników w kościele par. Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu (M Poznań I 296, 192, I 297 k. 2v, 43); 1479 tenże brat Urszuli wd. po Hanuszu Wildzie mieszcz. pozn. (AR 2 nr 1307); 1487 tenże pleb. w Winnejgórze i wikariusz kat. pozn., patron altarii, której zapisywał czynsze Paweł Sierakowski (ACC 65, 54); 1488 tenże zawiera ugodę z Urszulą ż. Kaspra Heydy [swą siostrą?] w sprawie kamienicy przy ul. Wrocławskiej w Poznaniu (AR 2 nr 1497) i sprzedaje tę kamienicę (M Poznań I 298, 105); 1488 tenże wikariusz kat. pozn. i altarysta w kościele Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu (AR nr 1497); 1491 tenże pleb. w Swarzędzu (CP 32, 13v); 1493 tenże wraz z siostrą Urszulą kolatorzy altarii w kościele Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu (M Poznań I 298 k. 159, 163v); 1495 tenże prezentowany na altarystę altarii w kolegiacie NMP in Summo w Poznaniu (ACC 72 k. 123, 125-126v, 138); 1496-98 tenże wik. kat. pozn. (CP 32, 127v; AE III 231v); 1497 tenże sprzedaje jatkę rzeźniczą w Poznaniu (M Poznań I 298, 219v); 1500-08 tenże altarysta altarii Ś. Zofii w kat. pozn. (Now. 1, 329-330); 1507 tenże wspomn. jako były altarysta altarii [fundacji Pawła Sierakowskiego], którą objął po śmierci Piotra Rąbińskiego, a potem zrezygnował z niej na rzecz Macieja pleb. w Witomyślu (ACC 84, 78v); 1513 po śmierci Macieja pleb. w Witomyślu altarystę altarii ŚŚ. Mikołaja, Grzegorza, Agnieszki, Barbary i Praksedy w kat. pozn. prezentuje rodzeństwo Wojc. Chmiel z Buku, Andrzej i Marcin Chmiel z Brzozy oraz Agnieszka z Żegrowa (ACC 89, 30; AE V 74).

1502 Sierakowski mieszkaniec Chwaliszewa; złoczyńca Piotr Cieszek zeznaje, że wraz z kompanami spędził u niego noc po pewnym napadzie (SBP 336).

1510 duchowny (honorabilis) Wojc. Goworek z S., pełnomocnik Filipa pleb. w Wierzenicy, prezentowanego na pleb. w Bytyniu (ACC 87 k. 61v, 80v).

1522 Paweł z S. uczeń szkoły przy kościele par. Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu (AC 2 nr 1768).

1545 Jan z S. pleb. w Swarzędzu, wikariusz i altarysta kat. pozn. → p. 5C.

6B. Wydarzenia: 1422 wójt nowomarchijski donosi wielkiemu mistrzowi o przygotowaniach militarnych Polaków w okolicy Drzenia [obecnie Drezdenko] i C. (Neumark nr 482).

1422 we dworze Dobrogosta z S. odbywa się przesłuchanie świadków w sprawie przebiegu granic Polski i Nowej Marchii (Wp. 8 nr 949).

1432 Dobrogost z S. opatruje swą pieczęcią (z h. Nałęcz) akt, którym panowie i miasta woj. pozn. zobowiązują się po śmierci króla Władysława Jag. uznać królem jednego z jego ss. (Wp. 9 nr 1289).

1493, 1494, 1495 S. płaci po 1/2 grz. za przyjazd kata z Poznania (SBP s. 347, 368, 395).

1495 bp pozn. Uriel z Górki [dz. w S.] rozstrzyga w S. sprawy należące do jurysdykcji bpiej (AE III 198v-199).

1495 Mik. Wochnik kapłan z Chrzypska Małego oskarżony o zabójstwo w S. (AC 2 nr 1498).

1496 w rachunkach miejskich Poznania 4 gr dane panom [rajcom] za wydatki w S. (SBP 421).

1541 margrabiowie brand. Jan i Joachim skarżą się Andrzejowi z Górki staroście gen. wlkp., że ustanowione zgodnie z umową z 1514 sądy [w sprawie zatargów gran.] nie odbywały się ani w Międzyrzeczu, ani w Z. (CDB B 6, 467).

7. Münch s. 58, 178; Warschauer 289-290; SzPozn. 362-364.

8. Wczśr. skarb srebrny (J. Slaski, S. Tabaczyński, Wczesnośredniowieczne skarby srebrne Wielkopolski. Materiały, Warszawa 1959, nr 117); fragmenty naczyń z VII-IX w., znalezione w żwirowni między torem kolejowym a drogą do Kaczlina (Hensel 6, 87).

Zamek na sztucznym kopcu na E od miasta, zbudowany został w XIV w. jako budowla zapewne drewniana, na przełomie XIV i XV w. otoczony murem ceglanym, murowana zabudowa mieszkalna (dwa domy) z XV w.; przebudowany przez Górków, a przez Opalińskich na przełomie XVI i XVII w. zamieniony na rezydencję barokową; rozebrany w XVIII-XIX w., a zrekonstruowany w 1995 (J. Skuratowicz, Zamek w Sierakowie, „Kronika Wielkopolski” 1994, nr 1/68, s. 58-69; tenże, Rekonstrukcja zamku w Sierakowie, „Kronika Wielkopolski” 1997, nr 2/77, s. 66-76).

Pieczęcie (wzm. o pieczęci miejskiej → p. 4): ławnicza datowana 1561 przedstawia w tarczy głowę jelenia [h. Napiwo Borkowiców] z umieszczoną między rogami nałęczką [h. Nałęcz nosili Sierakowscy z XV w.]; miejska datowana 1641 przedstawia w tarczy głowę jelenia; ławniczo-wójtowska datowana na XVIII w. przedstawia orła, na którego piersiach tarcza z h. Łodzia [nosili go Opalińscy] (Adamczewski 426-427).

Uwaga: W dok. z 1338 występuje siostrzeniec Betkina von der Osten, Dobrogost de Sierakowo (Wp. 2 nr 1186); zapis nazwy pochodzi jednak od wydawcy Wp., a w wykorzystanej przez niego podstawie (CDB A 24, 27) było Santzkowe. Chodzi tu najpewniej o zniekształconą nazwę Szamotuł (niem. Samter); → także J. Bieniak, Krąg, op. cit., s. 112, gdzie też szerzej o wynikających z błędnej lekcji nieporozumieniach.

M. Horn, Najstarszy rejestr osiedli żydowskich w Polsce z 1507 r., „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1974, nr 3 (91), s. 14, wymienia S. (Suyerakow) wśród gmin żydowskich, które opłaciły podatek w związku z koronacją króla Zygmunta St. W źródle, na jakie się powoływał (AGAD, Rachunki królewskie 38, 131v; podobizna: M. Horn, op. cit., s. 12), nazwa taka jednak nie pada; figuruje tam natomiast Gnyewkow (Gniewkowo na Kujawach) i o tę miejscowość najpewniej chodziło.